Dagblaðið - 18.08.1976, Blaðsíða 11

DAdBKAÐIÐ.
MIÐVIKUDAÍ.l'H 1«. A(U'S1 197ri
11
reyndi aö beita áhrifum sinum
á frammámenn til þess aö koma
í veg fyrir fyrirhuguð kaup á
farþegaþotum frá Boeing en
koma því til Ieiðar að Tristar
1011 frá Lockheed yrði keypt í
staðinn.
Eftir að Kodama hafði verið
látinn laus úr fangelsi — en
hann var sakaður um striðs-
glæpi þótt aldrei væri birt opin-
her kæra á hendur honum —
skipulagði hann undirheima
Japans . og hægrifylkingar
stjórnmálasamtaka og segja
margir að hann hafi í raun og
veru yerið þess umkominn að
setja þjóðinni stjórnir eða láta
þær fara frá. Hann hafði
auðgazt gífurlega á vopnasölu
og gullsmygli í heimsstyrjöld-
inni og beitti þeim auðæfum
fyrir sig. Forsætisráðherrarnir
Hatoyama, Kishi og Sato voru
hans menn. Hins vegar þekkti
hann ekki Tanaka að neinu
marki. Þar á móti kom að hann
þekkti vel margmilljónamær-
inginn og viðskiptasnillinginn
Osano sem var einn af nánustu
samstarfsmönnum Tanaka. Það
er talið víst að það hafi verið í
gegnum Osano sem Tanaka
fékk að vita að það væri mikið
fé hægt að hafa út úr viðskipt-
um við Lockheed.
Toppfundurinn
Toppfundurinn milli
Tanaka og Nixons fyrrum
Bandaríkjaforseta sem haldinn
var dagana 31. ágúst og 1. sept-
ember árið 1972 á Hawaii-
eyjum var á einu af mörgum
hótelum sem þar eru I eigu
Osano, og fyrir tilviljun var
Osano einnig á Hawaii-eyjum
er fundurinn fór fram.
í sameiginlegri tilkynningu
sem gefin var út eftir fundinn
eru flugvélakaup ekki nefnd á
nafn en talað var um að Japanir
myndu kaupa vörur frá Banda-
ríkjunum fyrir sem svarar
rúmum 100 milljörðum ísl.
króna.
Tanaka heíur neitað, og
neitar enn, að þekkja nokkuð
til þessa máls. Þar með fylgir
hann staðfastlega þeirri reglu
sem allir viðriðnir málið hafa
gert til þessa. Og svo virðist
sem allir, er komið hafa nálægt
málinu, hafi logið. Það hefur
auðvitað gert rannsóknina
erfiðari. Heimildir frá Banda-
ríkjunum sýna aðeins að
nokkuð af fjármagninu, sem
greitt var til Japans, hafi farið
til háttsettra embættismanna
og stjórnmálamanna, en fram
td þessa hafa engin nöfn verið
nefnd á opinberum vettvangi.
Kissinger utanríkisráðherra
Bandaríkjanna hefur varað við
því að nöfnþessara manna verði
birt og allir lagakrókar hafa
verið notaðir til þess að koma í
veg fyrir það. Það nýjasta á
þeim vettvangi var að banda-
rísk vitni kröfðust þess að fá að
bera vitni leynilega ef af því
yrði. Slikt hefur aldrei verið
leyft fram til þessa, en nú fyrir
skömmu ákvað hæstiréttur
Japans að gengið yrði að
kröfum Bandaríkjamanna. Þar
með er möguleiki á því að nýjar
vitnaleiðslur hefjist í málinu og
talið er að þess vegna hafi
Tanaka verið handtekinn.
Kommúnistarnir
Ein orsök þess, að Tanaka
var handtekinn, getur verið sú
að á flokksþingi kommúnista-
flokksins í Japan komu fram
þær upplýsingar að Tanaka
hefði hitt Kotchian varafor-
mann Lockheed-fyrirtækisins
sjö sinnum, en ekki einu sinni
eins og Tanaka hefur haldið
fram. Slíkar uppljóstranir
hefðu haft alltof slæmar af-
leiðingar fyrir stjórnarflokk-
ana, sérstaklega ef ekkert hefði
verið að gert. Þá er talað um
það, að málið hefði allt verið of
gamalt, ef ekki hefði verið látið
til skarar skríða nú.
Innanlands hafa menn ákaft
barizt fyrir því að málið kæmist
ekki á það stig sem það er nú.
Varaformaður demókrata-
flokksins, sem situr að völdum,
hefur barizt fyrir þvi að Takeo
Miki, sem nú er forsætisráð-
herra, fari frá. En Miki hefur
margsinnis lýst því yfir að hann
muni sitja við völd þar til málið
verði að fullu upplýst. Lýð-
ræðið í Japan er annars í hættu,
segir hann.
Nœst œttum víð að kjósa
konu í forsetaembœttíð
Ef litið er yfir þróun mála
varðandi embætti forseta
íslands er ýmislegt sem vekur
athygli manns og undrun, og þá
fyrst og fremst það, að allir
forsetar íslands hafa verið
karlkyns! Þetta er þeim mun
furðulegra, sem konur eru í
meirihluta meðal þjóöarinnar,
og enginn hörgull á skyn-
sömum og vel menntuðum
konum i öllum stéttum, sem
sóma mundu sér vel á
Bessastöðum.
Á þessu misræmi milli
kynjanna þyrfti að verða
breyting, og því vil ég skora á
kvenþjóðina — og þá sér-
staklega þann hluta hennar
sem á kvennaárinu stóð fyrir
stærsta og glæsilegasta fundi
sem haldinn hefur verið í
Reykjavík — að bindast sam-
tökum um að bjóða fram konu
til forseta næst og embættið
losnar. Það yrði enginn skortur
á karlmönnum sem mundu
greiða henni atkvæði.
Ég lét hjá líða að hvetja
konur til- að geta þetta er
embættið losnaði fyrir
skemmstu, meðal annars vegna
þess að dr. Kristján Eldjárn er
ástsæll maður og enn á góðum
aldri — og er ég því þó mjög
mótfallinn að forsetar verði
sjálfkjörnir aftur og aftur Eg
mælist til þess að forsetinn
yfirvegi hvort það væri ekki
rétt að hann gæfi yfirlýsingu
þess efnis að hann mundi ekki
gegna embættinu fleiri tímabil.
Væri það ekki í samræmi við
skoðanir hans er hann tók við
embættinu? Enda ekki ástæða
til að rnaður verði
lífstíðarforseti, þó hann nái
kosningu. Ég veit ekki til að sú
venja tíðkist hjá neinni
lýðræðisþjóð að forseti verði
sjáifkjörinn aftur og aftur,
enda mun ég ekki verða því
hlynntur að dr. Kristján verði
það oftar.
Annað er það varðandi
forsetaembættið sem vert er að
hyggja að. Allir er hafa gegnt
því til þessa hafa verið mennta-
menn og embættismenn og alls
enginn úr hinum fjölmennari
stéttum landsins! Þó við
menntamenn séum eflaust
dásamlegar mannverur er ekki
nein ástæða til þess að við
höfum einhvern einkarétt á
embætti forseta, enda erfitt að
koma auga á neitt það í
menntun prests, lögfræðings
eða fornleifafræðings, sem
gerir hann færari til þess
embættis en t.d.
verzlunarmann , iðnaðarmann,
bónda eða verkamann, sér í lagi
þegar þess er gætt að
umræddar stéttir á íslandi eru
óvenju vel upplýstar.
Neitunarvald forseta
Forsetinn á ekki að móta
stjórnarstefnuna eða standa að
lagasetningu. Samt hefur hann
mikilvægt eftirlitsvald
með löggjafarsamkundunni
og stjórnarherrum, sem felst
í undirskrift hans eða synj-
un á henni! I þessu felst- í
rauninni neitunarvald, sem
honum ber að nota til að stöðva
framgang laga ef hann telur
þau ganga í berhögg við
þjóðarhag eða vilja, eða fela i
sér valdníðslu! Þetta er mjög
nauðsynlegt pólitískt eftirlits-
vald sem forsetanum að sjálf-
sögðu ber að nota af ýtrustu
varkárni, en það er engu aó
síður nauðsynlegt að hann hafi
manndóm til að beita því
hiklaust ef samvizka hans
Kjallarinn
Þórður Valdimarsson
býður honum það! Ákvæóin um
undirskrift hans á löggjöf eru
ekki hugsuð sem punt eitt. Með
henni tekur hann á sig vissa
ábyrgð á lögum gagnvart þjóð
sinni og sögu hennar, og meðal
annars þess vegna er
nauðsynlegt að þjóðin fái sem
oftast að fella sinn úrskurð um
það í kosningum, hvernig það
og annað í starfrækslu hans
hafi til tekizt.
Synji forseti um undirskrift
sína gæti málinu þar með verið
vísað til þjóðarinnar og
stundum getur vissulega verið
brýn þörf á því. Vitað er að
stjórnmálaflokkar óttast mjög
beitingu þessa valds forsetans
og vildu sumir ef til vill gera
það að engu. Svo mikið er víst
að forsetar íslands hafa aldrei
beitt þessu valdi sínu og hefur
þó fólki stundum fundizt
ástæða til þess!
Hugsum okkur t.d. í
fræðilegum tilgangi að valda-
menn.islands tækju upp á þeim
fjanda að semja við Efnahags-
bandalagið um áframhald'andi
veiðar Breta og Þjóðverja upp á
mörg hundruð þúsund tonn,
eftir að 200 mílur hafa verið
endanlega samþykktar og
hætta á ofbeldi Breta er ekki
lengur til staðar. Annað eins
hefur nú skeð í sumum löndum,
t.d. í Japan í sambandi við
Lockheed, og vitað er að Efna-
hagsbandalgið hefur dregið
saman mikinn sjóð sem á að
nota til að kaupa þegna þess
inn í fiskveiðilögsögu annarra
landa.
Eins og nú háttar með
fiskstofna vora, gæti engum
blandazt hugur um að for-
setanum bæri að neita slíkri
löggjöf um undirskrift sína, og
þar með beina málinu til
uppsprettu valdsins,
þjóðarinnar, sem hann þá
embætti sitt af og ber að fram-
kvæma vissa eftirlitsskyldu
með lögum fyrir? Þó svo að
alþingismenn hefðu, ef til vill
nauðugir og knúnir af flokks-
aga,greitt atkvæði með þessu,
bæri forsetanum að syngja um
undirritun sína. Eða hvað
finnst honum og fólki almennt?
Þórður Valdimarsson,
(hefur lagt stund
á stjórnmálafræði).
Um þessar mundir er mikið
rætt um raforkumál, einkum
virkjunarmál og skipulagsmál.
í þessum umræðum hefur einn
þáttur raforkumála orðið út-
undan, en það er sölufyrir-
komula,;ið.
Hve arðbært það fjármagn
reynist, sem bundið er í raf-
orkuiðnaðinum, er háð nýtingu
orkuvera, flutningsvirkja og
dreifivirkja. Til þess að nýting
orkuvera og virkjana verði sem
bezt.þarf álag rafveitnanna.þar
sem þær kaupa af framleiðend-
um, að vera sem jafnast. Til
þess að svo geti orðið þarf með
skynsamlegu sölufyrirkornu-
lagi að fá sem jafnast álag í
dreifiveitunum. Frumskilyrði
fyrir hagkvæmri nýtingu alls
raforkukerfisins eru þvi gjald-
skrár, sem hvetja til notkunar-
háttar, sem gefur sem jafnast
álag.
Til þess að dreifa raforkunni
til notenda byggja rafveitur
dreifikerfi. Kostnaður dreifj-
kerfa er mjög háður því, fyrir
hve mikinn aflflutning þau eru
byggð og fer kostnaðurinn
vaxandi með auknu afli. Eftir
að dreifikerfi með ákveðna há-
marksflutningsgetu hefur verið
byggt verður dreifingarkostn-
aðurinn á hverja kWh (kíló-
wattstund) þeim mun lægri
sem fleiri kWh eru fluttar um
kerfið með óbreyttu hámarks-
afli. Þetta gildir almennt um
flutningskerfi. Til dæmis má
nefna, að lág sætagjöld i leigu-
flugi byggjast á góðri sætanýt-
ingu, þ.e. góðri nýtingu
flutningstækjanna.
Auk þess sem dreifingar-
kostnaðurinn fer þannig lækk-
andi eftir því sem álagið er
jafnara, fer innkaupsverð raf-
veitunnar lækkandi vegna
bættrar nýtingar orkuvera og
flutningsvirkja. Það er því aug-
ljóst, að mikilvægt er að hvetja-
til hagkvæms álags hjá
notanda, en það verður varla
gert á annan hátt en þann að
setja gjaldskrár, sem hvetja
notendur til að hafa sem jafn-
ast álag, og hvetja til aukinnar
notkunar á þeim tímum sem
álag á dreifiveitum, flutnings-
kerfum og orkuverum er sem
minnst.
Hjá rafveitum landsins eru
gjaldskrárform almennt mjög
úrelt þrátt fyrir fjölmargar um-
ræður um gjaldskármál á vett-
vangi rafveitumanna. Fyrir
nokkrum árum lét Rafmagns-
veita Reykjavíkur gera heildar-
úttekt á gjaldskrá sinni og
hefur síðan veri unnið að því að
koma i framkvæmd þeim tillög-
um, sem fram komu. Rafmagns-
veitur ríkisins hafa um árabil
verð með gjaldskárlið, svokall-
aðan marktaxta, sem hvetur til
aukinnar nýtingar afls og er því
að formi til skynsamlegur enda
þótt deilt hafi verið um ein-
ingarverð hans.
í öllum gjaldskrám er enn
það úrelta fyrirkomulag að
selja skv. sérstökum gjaldskrár-
lið til lýsingar, öðrum til véla
og þriðja til hitunar og getur
því þurft allt að þrjá mæla hjá
einum notanda. Rafveituna
varðar engu til hvers raf-
magnið er notað, ef notandinn
aðeins greiðir í samræmi við
tilkostnað rafveitunnar. Gjald-
skrárliðirnir eru þar að auki að
hluta til byggðir á órafrænum
einingum, svo sem gólfflatar-
máli eða herbergjafjölda. Þetta
fyrirkomulag útilokar notand-
ann frá því að gera hagkvæm-
ari innkaup með bættri nýtingu
heildarálags síns eða aukinni
notkun.
Hverjum notanda fylgir
ákveðinn fastur kostnaður,
óháður notkun, sem á að
greiðast með föstu notenda-
gjaldi. Að öðru leyti á' salan að
fara fram einungis skv. raf-
Gísli Jónsson
rænum einingum, þ.e. aflein-
ingunni kW (kílówött) og orku-
einingunni kWh (kílówatt-
stundir). Gjaldskrárliður, sem
byggir á afl- og orkumælingu,
endurspeglar bezt kostnaðinn
og er því ákjósanlegastur.
Honum fylgir þó sá ókostur, að
mælirinn er hlutfallslega dýr
og torveldar það notkun hans
hjá litlum notendum, en hjá
þeim er salan yfirleitt byggð
einungis á orkumælingu.
Með aukinni sjálfvirkni á
heimilum er orðið auðvelt fyrir
hinn almenna notanda að flytja
verulegan hluta álags síns á
Úreltar gjaldskrár rafveítna
þann tíma, þegar athafnalífið
er komið út með sitt álag, svo
sem á kvöldin og um helgar.
Samkvæmt núverandi sölu-
fyrirkomulagi mundi notand-
inn ekki hafa neinn hagnað af
slíkri tilhliðrun og hirðir því
ekki um hana. Tvígjaldstaxti
mundi hins vegar hvetja
notandann til að flytja sem
mest af álagi sínu yfir á tíma
lægra gjalds, en tvígjaldstaxti
er hreinn orkutaxti með tveim
mismunandi einingarverðum
og gildir þá lægra verðið utan
mesta álagstíma. Er þetta
svipað fyrirkomulag og Lands-
simi íslands hefur nú varðandi
símagjöld.
Auk afl- og orkutaxta og tví-
gjaldstaxta þarf í gjaldskrám
að vera hreinn kWh-taxti fyrir
þá sem lítið nota og þá e.t.v.
þrepaður þannig að gjaldið fari
lækkandi með aukinni notkun.
Auk þeirra taxta, sem nú
hafa verið nefndir, þyrfti síðan
örfáa sértaxta, svo sem fyrir
rofna raforkusölu, stórnotkun
o.þ.h. Fjöldi gjaldskrárliða ætti
því að geta verið innan við 10
en er nú t.d. hjá Rafmagnsveitu
Reykjavíkur 24.
Nauðsynlegt er að ekki verði
dregið lengur að koma gjald-
skrám rafveitna í viðunandi
horf. Eðlilegt er að um það
verði samvinna rafveitna þar
sem allar rafveitur ættu að geta
verið með sem meginstofn
sömu gjaldskrárliði, þótt hver
rafveita ákveði sfn einingar-
verð. Mjög kemur til álita.
hvort iðnaðarráðuneytið ætti
ekki að beita áhrifum sinum og
stuðla að því að framkvæmd
verði samræmd endurskoðun á
gjaldskrám allra rafveitna.
Gisli Jónsson
prófessor.