Dagblaðið - 22.12.1977, Blaðsíða 22

22
DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1977.
Spegilmynd fullorðna fólksins
Olga Guðrún Árnadóttir:
BÚRIÐ
Saga handa unglingum og ööru fólki
GuArún Svava Svavaradóttir myndskraytti.
Mál og manning 1977. 176 bls.
Ilmur Egilsdóttir er fimmtán
vetra snót, farin að verða skotin í
strák og langar til að sofa hjá
honum, leið á skólanum, kennur-
um sínum, heimilinu og for-
eldrunum, öllu sínu daglega um-
hverfi. Unglingur f uppreisn, eins
og stundum er sagt, en hét áður
krakki á gelgjuskeiðinu. Það er,
held ég, mest um þessa bók vert
hversu næmlega og ljóslifandi
þessi unglingslýsing er dregin í
sögunni: bágt að trúa öðru en hún
sé raunhæf, það sem hún nær, að
margur lesandinn á sama eða
svipuðum aldri þekki sjálfan sig
í Ilmi og vandamálum og
viðfangsefnum hennar. Þetta
stafar aftur af því að Olga Guðrún
Árnadóttir stílar sögu sína
fjarska vel, málið einfalt og ljóst
og með nægum smekk af orðfari
og málfæri unglinga sjálfra, án (
þess að slík málfarsliking rati út í
neinar öfgar.
Nú er Ilmur mesta prýðis-
stúika. Oghugm>ndir lesandans
Kópavogsbúar
Mikið úrval af barnafatnaði, leikfön^-
um, gjafavörum og jólavörum.
mm
Góöbílastæði
Verzlunin TROÐ
Neéstutrö&Képavogi — Sími 43180
um hana held ég að einkum ráðist
af stilnum, maður finnur og fellst
á næmleika og greind hennar
■ sem í sögunni opnar augu henn
ar fyrir hennar dagsdaglega
umhverfi og gerir henni það
óbærilegt. Sagan gerist mik-
il stil á vitundar- og
skynsviði Ilmar sjálfrar, en
höfundur freistar þess ekki að
„gangast upp í“ hug hennar og
tilfinningamálum, eða lýsa stúlk-
unni alfarið „að innan“. Það birt-
ist í sögunni alveg skýr höfundar-
afstaða til Ilmar sjálfra og
vandamála hennar og umhverfis,
en afstaða höfundarins er að sínu
leyti samkvæm reynslu Ilmar í
sögunni og birt án þess einlægt sé
verið að trana skoðunum eða
boðskap að lesanda. Það efni af
sliku tagi sem höfundur telur
nauðsynlegt að koma á framfæri
við Ilmi og með henni lesandann
er einkum lagt í munn
„jákvæðum" persónum í sögunni,
Ara stórabróður Ilmar og Bertu
kennara. í þessu samhengi er það
til prýði á sögunni að skoðanir
Ara og Bertu eru alveg öndverðar
viðteknu borgaralegu og kristi-
legu manngildis- og siðamati I al-
gengum barna- og
unglingasögum, en skólinn og
þjóðfélagið gagnrýnt „frá
vinstri“, út frá gefnum forsend-
um nýlegra „sósíalískra
lífskoðana“. Ef endilega þarf að
predika móral fyrir hæstvirtum
lesanda er allténd til bóta að það
sé ekki sama suðið og alltaf áður.
En einnig að þessu leyti er
aðferð og ritháttur Olgu
Guðrúnar sambærilegt við það
sem tíðkast í bókmenntum barna
og unglinga, bara miklu betur
með efnið farið en algengt er í
slíkum bókum, og veruleg nýjung
held ég sé að lýsingu sögunnar á
dagsdaglegu umhverfi og Hfshátt-
um reykvískra unglinga og þar
með teprulausri umfjöllun „við-
kvæmra efna“, hvort heldur er
kynferðismál, eða samkvæmis- og
Bók
menntir
ÓLAFUR r.
JÓNSSON
Ólíkar persónur
Utgáfa Ljóðhúsa á fyrstu ritum Þórbergs
Þórðarsonar (1912-1916), sem aldrei hafa áður
komið út í bók.
£nn eru til nokkur hundruð
eintök.
258 bls. Verð kr. 3600.-
Bókaútgáfan Ljóðhús
Laufásvegi 4, Reykjavík
Pósthólf 629, Sími 17095.
Málfríöur Einarsdóttir:
Samastaður
i tilverunni
Bók sem menn leggja ekki frá sér fyrr en
lestrinum er lokið.
'érstœð og heillandi bók, full af óvœntum
synum, rituð af þeim myndugleik að fágœtt
i'erður að telja.
302 bls. Verð kr. 5400.-
Ný ijóðabók eftir
Þorstein frá Hamri:
Fiðríð úrsæng
Daladrottningar
Verð kr. 3600.-
Fyrsta Ijóðabók ungrar skáldkonu,
Elísabetar Þorgeirsdóttur:
Augað i fjallinu
Verð kr. 2880.-
drykkjusiðir. Búrið er eflaust
einhver allra besta saga fyrir sinn
aldursflokk lesenda (12-15 ára?)
sem hér hefur komið fram. Og
vart þarf um að tala hve himin-
hátt hún ber af algengum
unglingareyfurum á markaðnum,
hvort heldur er þýddum sögum
eða innlendum eftirstælingum
slikra sagna.
En hvað er það sem Ilmur
Egilsdóttir rís upp á móti í sögu
sinni? Það er í stystu máli sagt
hennar hversdagslega umhverfi
sem sagan lýsir svo trúverðugri,
raunhæfri lýsingu, skólinn og
heimilið, heimur fullorðna
fólksins eins og hann blasir við
unglingnum í sögunni. í lok fyrri
hluta dregur Ilmur saman í
örstuttu máli niðurstöðu slna um
efnið, forsendu fyrir uppreisn
hennar í seinni hluta sögunnar:
„Við erum að verða eins og
fullorðna fólkið, hugsaði hún með
hryllingi. Sama gleðin yfir
óförum annarra, sömu for-
dómarnir, sama helvítis
grimmdin. Spegilmynd fullorðna
fólksins. Þannig erum við.“
Það er þessi tilhugsun sem
gerir Ilmi lífið óbærilegt og gefur
henni mátt til að fara sínu fram
þaðan í frá. Og ég held að þessi
niðurstaða hennar megi vera
fullorðnum lesendum meira
umhugsunarefni en beinar
aðfinningar Ilmar og sögunnar að
heimilisháttum, skólabrag eða
hverju einu. Ekki svo að skilja:
áreiðanlega hefur Búrið mikið til
síns máls um hvortveggja þetta
efni. Einkum fannst mér lýsingin
á heimilishöfnum og foreldrum
hennar verða með hægðinni eftir-
tektar verð, farsælu miðstéttar-
heimili hið ytra (eins og algeng-
ast er í unglingasögum) sem
innra fyrir byggist á valdboði og
bælingu, einangrun og firringu
manns frá manni. Þegar á reynir
eru allar leiðir lokaðar milli Ilraar
og foreldra hennar — án þess
neinir auðveldir fordómar séu
kveðnir upp yfir þeim. Sama
gildir að sínu leyti um skólann og
kennarana, svo meinlega sem
þeim þó er hér lýst.
Ilmur rís upp á móti öllu þessu,
hafnar kerfinu. Hún flyst að
heiman, hættir í skólanum, fer að
vinna í dósaverksmiðju. Það er
nýtt líf að hefjast fyrir henni í
lokin. Hitt er svo annað mál
hverra kosta hún á i rauninni völ
í sínu nýja lífi. Eftir lýsingu
stúlkunnar sjálfrar i sögunni er
bágtaðsjáað hún eigi lífið fyrir
sér til neinnar frambúðar í
algengri verksmiðjuvinnu. Satt
best að segja virðist hún hvergi
eiga betur heima næstu árin en
einmitt I skóla, hversu marg-
bölvað sem henni sjálfri og
höfundi hennar finnst að skóla-
kerfið sé. Það er satt að segja
vonandi að Olga Guðrún Árna-
dóttir fylgi þeirri algengu aðferð
unglingabóka að halda áfram að
segja af söguhetju sinni í fleiri
sögum. Maður sér þær þegar I
stað fyrir sér: Ilmur í dósaverk-
smiðjunni, Ilmur i menntaskóla,
Ilmur trúlofast....
En þetta er ekki tómt skens.
Það er augljóslega svo margt enn
ósagt af Ilmi Egilsdóttur, viður-
eign hennar við umhverfi, og
samfélag sitt, sjálfa sig og Olga
Guðrún Árnadóttir hefur augljós-
lega svo margt til brunns að bera
um þetta efni, að. eiginlega má
alls ekki láta við svo búið staðar
numið.