Dagblaðið - 18.04.1978, Blaðsíða 19

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 18. APRÍL 1978.
19
GARÐYRKJA
ar eru farnar að taka við sér má gefa
aukaskammt af garðáburði og aftur eftir
að blómgun hefur átt sér stað og berin
fara að myndast.
Þær renglur sem maður ætlar ekki að
nota til fjölgunar og viðhalds stofninum
skal klippa af um leið og þær koma.
Nýjar plöntur á að taka frá móður-
plöntunni þegar þær eru vel rótfestar.
Bezt er að prikla eöa rótslá ungar
plöntur I verijiireit yfir veturinn.
Ef um tiltölulega fáar plöntur er að
ræða má grafa jiffy-potta milli raðanna
og leiða renglurnar þar yfir og festa með
smápriki, virklemmum eða krók,
þannnig að nýju plönturnar vaxi beint I
pottana. Á þann hátt verða þær ekki
fyrir neinu hnjaski við umplöntun.
Halda verður jarðarberjabeðunum
hreinum framan af sumri. Þegar berin
eru hálfvaxin er ágætt að strá heyi,
viðarull eða öðru líku á milli plantna til
að koma i veg fyrir moldarslettur. Yfir-
leitt borgar sig ekki að láta jarðarberja-
plöntur verða eldri en tveggja til þriggja
ára. Nýju plönturnar á helzt að gróður-
setja á stað, þar sem jarðarber hafa ekki
verið ræktuð áður.
Kryddjurtirnar
Kryddjurtir eru eiginlega kapítuli út
af fyrir sig. Þó get ég ekki stillt mig um
að minnast litillega á þá sem e.t.v. er
auðveldast að rækta.
Hún þarf nefnilega ekki einu sinni
jarðveg til að vaxa í, þótt auðvitað megi
sá henni í potta eða í garðinn eins og
öðrum matjurtum.
Þetta er karsi. Það er nóg að leggja
þunnt lag af bómull í undirskál, fylla
skálina af vatni og sá fræinu þar í alveg
þétt. Það spirar eftir nokkra daga.
Þegar fræskurnin er orðin laus má
strjúka hana af með hendinni. Þegar
plönturnar hafa náð 4—5 cm hæð eru
þær tilbúnar til notkunar og er þá klippt
ofan af þeim um leið og nota skal. Karsa
má nota með hvaða mat sem er, er t.d.
góður ofan á brauð, jafnvel ofan á kæfu
eða ost. Karsa-skálina má hafa i eldhús-
glugganum, þannig að hún sé alltaf
tilbúin til notkunar.
„Maður getur alltaf á sig blómum bætt..”
Veljið fjölæru jurtimar af
alúö, þannig veita
þær mesta ánægjuna
Segja má að fjölærar jurtir séu uppi-
staðan í flestum blómagörðum. Það er
ekki hægt í stuttu máli að gera grein
fyrir þeim tegundafjölda sem liægt er að
velja úr, þar sem til erumö.rg hundruð
tegundir og afbrigði af sömu ættunum.
Fjölærum jurtum er oft miðlað á
þann hátt að þær eru gefnar „yfir girð-
inguna”. Nágranninn timir ekki að
henda lifandi hnausum þegar hann er að
grisja hjá sér og gefur granna sinum
frekar.
Árangurinn verður að það eru oft
sömu tegundirnar sem við sjáum í hverj-
um garði við götuna. Við og við er nauð-
synlegt að auka og bæta úrvalið. Heim-
sækið gróðrarstöðvamar að vor- eða
sumarlagi og athugið úrvalið og kynnið
ykkur hvað er á boðstólum.
í'Grasagarðinum i Laugardal í Reykja
vik er hægt að sjá sýnishorn af flestum
ef ekki öllum jurtum sem lifað geta úti
undir beru lofti á íslandi. Það er griðar-
lega fróðlegt fyrir garðeigendur að fara
þangað í kynnisferðir þegar allt er í
blóma. Þá er hægt að skrifa hjá sér nöfn
þeirra plantna sem manni finnst henta i
eigin garði eða jafnvel taka myndir af
þeim til þess að muna betur hvernig
plönturnar líta út. Þá má einnig hafa
mikið gagn af því að skoða erlenda verð-
lista sem oftastnær eru með skrautlegum
myndum.
Á 17. öldinni þegarEvrópubúatflykks
ust tilVcsturheims höl'ðu þeir meðferöis
fræ af eftirlætisblómunum sínum. Þótt
fjölærar jurtir séu á margan hátt ólíkar
eiga þær þó eitt sameiginlegt: Þær
blómgast örugglega ár eftir ár.
Ekki er þó þar með sagt að það sé nóg
að gróðursetja þær og láta þær svo eiga
sig. Flestar þarf að verja gegn skaðdýr-
um og margar þúrfa eitthvert skjól gegn
stormum eða a.m.k. eitthvað til styrktar.
Sumar þarf að binda upp og öðrum
verður að skýla gegn vetrarkuldum, þó
aðallega næðingnum.
í Grasagarðinum I Laugardal er hægt að sjá allar tegundir af jurtumsem þrffast hér á
landi. Þær eru allar vel merktar. Tilvalið er að leggja leið sina i garðinn i sumar þegar
allar jurtir eru í blóma og velja þær sem passa í eigin garð. Eins og bent er á i
greininni getur hæglega komið upp sú staða að maður falli fyrir freistingunni hjá
plöntusalanum og kaupi jurtir sem enginn veit hvar á að setja niður.
DB-mynd Bjarnleifur.
Siðast en ekki sizt skal gæta þess að
jurtirnar vaxi ekki úr sér. Þegar
hnausinn stækkar kemur að þvi að ræt-
urnar sem eru inni i miðju ná ekki í nær-
ingu. Þá myndast hið þekkta fyrirbæri
aö eyða kemur i miðjan hnausinn. Mið-
parturinn deyr hrejnlega af næringar-
skorti. Athugull garðræktandi lætur
þetta auðvitað ekki koma fyrir, heldur er
búinn að gera viðeigandi ráðstafanir
löngu áður.
— Það verður' að skipta hnausru
um. Bezt er að grafa hann alveg
upp og láta nýja mold og áburð í holuna,
velja síðan hæfilegan bita, fjórðungur af
hnausnum er nóg í flestum tilfellum.
Skera verður skemmdu og veiku hluta
jurtarinnar frá og gróðursetja siðan á
ný.
Það fer eftir vaxtareiginleikum hinna
ýmsu tegunda hve stór hluti jurtarinnar
er notaður aftur. Þær jurtir sem vaxa
hægt þarf ekki að kljúfa eins smátt og
fljótvaxnari tegundir.
Þegar verið er að koma upp beði með
fjölærum blóntum er ágætt ráð að rissa
garðinn upp á blað. Skrifa siðan niður
hverja tegund sem hugmyndin er að
rækta og gera sér grein fyrir vexti þeirra,
hæð, breidd, lit og blómgunartíma. Þá
verður að kynna sér hvaða tegundir þarf
að verja gegn frosti. Þá verður að athuga
hvers konar jarðveg hinar ýmsu teg-
undir þurfa og hvaða kröfur gera þarf til
áburðar, raka o.s.frv.
Auk þess er nauðsynlegt að kynna sér
hvaða tegundir þurfa uppbindingu þvi
s
það er of seint að fara að huga að því
þegar hauststormarnir hafa brotið ridd-
arasporann og dalímnar. Hérlendis geta
hauststormar átt það til að koma á
miðju sumri.
Fjölærum blómjurtunt er hægt að
koma fyrir svo að segja hvar sem er í
garðinum. Þær eru til I öllum stærðum
og gerðum, allt frá nokkrum sentimetr-
um á hæð og upp i 2.—3 metra. Smá-
vaxnar tegundir fara vel í steinhæðum
og grjóthleðslum eða i jöðrum nteðfram
beðum og gangstéttum og ennfremur
sem botngróður milli hávaxnari jurta.
Stórvaxnar tegundir fara bezt sem
bakgrunnur eða tengiliður milli irjágróð-
urs og blómabeðs eða jafnvel scm stak-
stæðar plöntur annaðhvort í grasflöt
eða i horni upp við'hús. Það er sjaldan
góð lausn að nota slíkan gróður sem
vindbrot við. húshorn. Þar er oftast of
hvasst og jurtin vill brotna þrátt fyrir
uppbindingu. Að minnsta kosti sviðnar
hún I rokinu.
„Maður getur alltaf á sig blómum
bætt svaraði hún Tóta litla tindilfætt.”
Þetta má til sanns vegar færa en bezt er
samt að fara með gát þegar komið er í
gróðrarstöð eða til kunningja sem nýbú-
inn er að grisja hjá sér.
Bezta aðferðin er að ganga um garð-
inn áður en lagt er upp I leiðangur. At-
hugið hvað er rúm fyrir og hvaða teg-
undir myndu fara bezt. Ákveðið tegund-
irnar og staðinn fyrir nýja blómið áður
en farið er af stað. Gerið ekki eins og
Tóta litla!
En flestum er líklega þannig farið.
Leggja af stað með pappakassa eða
gamlan bala i gróðrarstöðina. Þetta er
fallegt, þetta ætla ég að fá, og þetta, —
og þetta...
Og þegar heim kemur verður það
þrautin þyngri að koma þessu öllu vel og
haganlega fyrir. Auk þess eru plönturn-
ar dýrar, þannig að gera má ráð fyrir
fiskmáltíð allan næsta mánuð!
Margir litlir safnhaugar
i staðinn fyrir einn stóran
Um daginn sögðum við frá hvernig
búa má til safnhaug I garðinum og safna
þangað öllu garðruslinu. 1 dönsku blaði
rákumst við á litla klausu þar sem kona
nokkur segist ekki hafa einn stóran safn-
haug heldur marga litla og þá i blóma-
beðunum sjálfum. Þangað safnar hún
öllu sem til fellur í garðinum. Ruslið
verður síðan að prýðisgóðri gróðurmold
ásvona hálfu ári.
Snoturlega skipulagður garður, með litlu brúðuhúsi eða verkfsrageymslu. Þessi garður er við gamalthús f Miðstræti. Hann er skemmtilega hannaður meira fyrir augað en beinlinis að hann sé hentugur til þess að
dvelja i. Takið eftir steinbeðinu sem er lengst til vinstri á myndinni. Það blasir við úr gluggum hússins. ,