Dagblaðið - 21.08.1978, Page 11

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 21. ÁGÚST 1978.
11
Prag ágúst’68:
Þessu er lokið
þegar þið
heyrið
þjóðsönginn
sagði þulurinn í útvarpinu i Prag
Klukkan rúmlega hálfátta hinn 21.
ágúst árið 1968 tilkynnti þulurinn í út-
varpinu i Prag að þegar þjóðsöngur
landsins yrði leikinn mætti fólk vita að
öllu væri lokið.
Nokkrum andartökum síðar
hljómaði hann og tékkneskir hlust-
endur vissu þá að sovézka innrásar-
liðið hafði náð öllum völdum í
landinu.
Fram að þeim tíma var útvarpið i
Prag miðpunktur baráttu tékknesku
þjóðarinnar gegn herjum Varsjár-
bandalagsins sem ruðzt höfðu inn í
landið um klukkan ellefu kvöldið
áður. Um leið og sovézkar hersveitir
umkringdu útvarpshúsið og stöðvuðu
sendingar þess skömmu siðar kveiktu
reiðir borgarbúar í skriðdreka þeirra
sem stóð á götunni fyrir utan. Á
sama tíma hertóku sovézkar hersveitir
brýrnar yfir Vltavaá, sem skiptir
borginni. Sovézkar þotur flugu lágt
inn yfir borgina til lendingar á
Ruzyneflugvelli. Hann hafði verið
hertekinn af sovézkum hermönnum
sem komið höfðu til Tékkóslóvakíu
sem ferðamenn.
Fyrir utan nokkra bardaga í Pragog
öðrum stærri borgum var lítil mót-
staða gegn hinni skyndilegu innrás
Varsjárbandalagsrikjanna. Helzt var
það að íbúar i Prag og annars staðar í
Tékkóslóvakíu sneru við vegvísum eða
huldu götuskilti innrásarhernum til
bölvunar. Innrásin var svo skjótlega
framkvæmd að sumir hermannanna
sögðust ekki hafa hugmynd um hvar
þeir væru staddir. Einn þeirra sagði
fréttamanni að hann hefði talið sig
vera við æfingu í Berlín.
Engin merki sér leng-
ur útbótanna í frjáls-
ræðisátt
Núna, að tíu árum liðum, sér þess
engin merki að unnið hafi verið að
minnkun ríkiseftirlits með fólki, efna-
hagslífinu, ferðalögum erlendis og fjöl-
miðlun. Allar úrbætur til að auka
frelsið í stjórnmálum, trúmálum og
menningu eru löngu horfnar og af-
numdar. í stað þeirra úrbóta hefur
stjórn Tékkóslóvakiu tekið upp ein-
hverja eindregnustu stuðningslinu
sem þekkist við stjórnina í Moskvu.
Hefur þetta gerzt undir leiðsögn
núverandi forseta landsins sem tók við
af Dubcek sem flokksformaður níu
mánuðum eftir innrás Varsjárbanda-
lagsríkjanna.
Þvi fer þó fjarri að núverandi vald-
hafar í Prag ætli að sleppa þvi að ræða
um innrásina. Fjölmiðlarnir, sem nú
eru algjörlega undir stjórn yfirvalda,
hafa rætt atburði innrásarinnar árið
1968 af miklu kappi. Hafa bæði birzt
greinar og sjónvarpsþættir.
Innrásin aðeins að-
stoð sem Tékkar
Sovézku hermennirnir voru ráðvilltir og taugaóstyrkir.
Flestir þeirra höfðu ekki hugmynd um hvers vegna þeir
voru komnir til Tékkóslóvakiu. „Við vorum við æfingar,
við erum hér til að stöðva innrás Vestur-Þjóðverja, leið-
togar ykkar báðu okkur um aðstoð,” svöruðu þeir
spurningum tékkneskra ungmenna. Strax eftir fyrstu vik-
una voru margir sovézkir hermenn sendir heim en aðrir
komu i þeirra stað. Þeir höfðu orðið fyrir áhrifum frá
fólkinu i landinu og var ekki lengur treystandi. Einn
hermannanna réð sér bana þegar hann gerði sér grein
fyrir í hvaða erindagjörðum hann var staddur í
Tékkóslóvakiu.
óskuðu eftir
Samkvæmt þessum þáttum og
greinum var innrásin þáttur í sam-
eiginlegum vörnum og aðeins aðstoð
Varsjárbandalagsrikjanna við eitt
vinarikja sinna. Er sagt að herir þeirra
hafi aðeins komið til Tékkóslóvakíu
vegna óska þarlendra stjórnvalda.
Hafi þetta verið gert til að koma i veg
fyrir að máttlaus ríkisstjórn Dubceks i
Prag félli fyrir kapitalistum heima fyr
ir, sem notið hafi stuðnings og verið
undir áhrifum vestrænna flugumanna.
sjárbandalagsríkin fimm, sem siðar
sendu herlið inn í Tékkóslóvakiu.
langort bréf til stjórnvalda í Prag. Þar
sagði að þau fordæmdu þróun mála i
Tékkóslóvakiu, sögðu hana stór-
hættulega og á engan hátt samboðna
kommúnísku ríki. 1 bréfinu sagði að
alþýða landa þeirra myndi aldrei fyrir-
gefa leiðtogum sínum ef þeir létu slikt
viðgangast án afskipta eða athuga-
semda. Forustumenn Sovétríkjanna,
Austur-Þýakalands, Póllands, Búlg-
aríu og Ungverjalands stóðu að þessu
bréfi.
Innrásin kom
Dubcek og félögum
hans mjög á óvart
Þrátt fyrir þetta virðist svo sem
innrásin hafi komið Alexdander
Dubcek og félögum hans algjörlega á
óvart. Sat hann á -fundi forustu
miðstjórnar Kommúnistaflokksins er
forsætisráðherrann, Oldrich Cernik,
birtist skyndilega og tilkynnti að herir
Varsjárbandalagsins hefðu farið inn
yfir landamærin. Snemma um nóttina
hafði herliðið umkringt byggingu
kommúnistaflokksins og Dubcek var
ásamt félögum sinum drifinn upp í
flugvél sem hélt þegar til Moskvu. Þar
var þeim haldið í fjóra daga á meðan
þeir unnu að svokölluðu samkomulagi
þar sem innrásin var réttlætt og kölluð.
lögleg. Einnig voru þar lagðar
höfuðlínurnar i að koma
Tékkóslóvakiu inn á Moskvulínuna
aftur.
Nærri hálf milljón
rekin úr f lokknum
eða missti atvinnuna
Samkvæmt því fékk Dubcek að
halda embætti sínu sem flokksleiðtogi
þar til í apríl I969en þá vék hann fyrir
Husak sem enn er við völd. Á næstu
tveim árum eftir innrásina var nærri
hálf milljón manna annaðhvort rekin
úr kommúnistaflokknum tékkneska
eða missti atvinnu sína fyrir starfsemi
á hinum átta mánaða valdatima
Dubceks. Hafði þetta að sögn
kunnugra gífurlega alvarleg áhrif á
efnahagslíf Tékkóslóvakiu á næstu
árum.
Strangari reglur í
menningunni en þó
slakað á með árun-
um
Á menningarsviðinu gilda mun
strangari reglur en i þíðunni fyrir
'1968. Hins vegar ber þess að geta að
nokkur frjálsræðisandi virðist vera
innan tékkneskrar kvikmyndalistar.
Hafa tékkneskar kvikmyndir vakið
athygli á Vesturlöndum og eru
vinsælar heima fyrir. Popptónlist er
enn háð meiri takmörkunum en árið
1968, þó stöðugt sé slakað á hvað
hana varðar. Yfirvöld láta hljómplötu-
markað sem haldinn er reglulega á
hverjum sunnudagsmorgni afskip'ta-
lausan. Þar eru dæmi um að ein
hljómplata seljist fyrir allt að fjörutíu
þúsund krónur.
Alexander Dubcek var í raun ekki
leiötogi Tékkóslóvakiu nema í átta
mánuði. En það voru líka timar sem
lengi munu i minnum hafðir.
Mikil óánægja með
stefnu Tékka hjá
ráðamönnum í
Moskvu
Sannleikurinn var lika sá að
ráðamenn í Moskvu létc óánægju sina
með hina frjálslyndu stefnu Dubceks
óspart i Ijósi. Pravda, málgagn
sovézka kommúnistaflokksins, sakaði
hin frjálslyndu öfl í Prag um að nota
sams konar meðul til að valda
glundroða og skoðanabræður þeirra
hefðu gert í Ungverjalandi árið 1956
og ieiddi þar til uppreisnar. Þá
uppreisn bældi sovézkt herlið niður
með harðri hendi eins og mönnum er i
fersku minni. Greinin i Pravda birtist
hinn 11. júlí og viku seinna sendu Var-
Gustav Husak tók við forystunni i
Tékkóslóvakiu að kröfu Sovétmanna.
Hann reyndist lika dyggur liðsamaður
hernámsveldisins.
Prag ágúst’68:,
Samúö Islendinga
öll með Tékkum
Viðbrögð íslenzkra fjölmiðla við
innrásinni í Tékkóslóvakíu voru á eina
lund. Þeir fordæmdu hana allir
einarðlega og hvöttu til samstöðu með
þjóðum Tékkóslóvakiu.
Morgunblaðið varð fyrst islenzku
dagblaðanna til að skýra frá
tíðindunum. önnur blöð voru þegar
farin í prentun þegar fréttir bárust. Og
Morgunblaðið jók enn forskot sitt í
fréttaflutningi af innrásinni með því
aðgéfa út síðdegisblað, einkum helgað
viðburðum austur frá.
Leiðari Mbl. síðdegis bar yfir-
skriftina: „Kommúnisminn sýnir sitt
rétta andlit." Þar er aðgerðum
kommúnista likt við framferði nasista
í heimsstyrjöldinni. „Sviksemin,
hræsnin og yfirdrepsskapurinn er hinn
sami,”segir i leiðaranum.
Þjóðviljinn greindi frá þvi 22. ágúst
að kommúnista- og sósialistaflokkar
VestVrlanda hefðu fordæmt innrásina
og Einar Olgeirsson sagði i viðtali við
blaðið. „Hernám Tékkóslóvakiu á sér
enga stoð í hugsjónum sósialismans ”
Hinn 22. ágúst voru haldnir tveir
útifundir í Reykjavik til að mótmæla
innrásinni. Fyrri fundurinn var
haldinn siðdegis á vegum ungra sjálf-
stæðismanna. Síðari fundurinn á
vegum Alþýðubandalagsins og
Æskulýðsfylkingarinnar. Þá var m.a.
gengið að sendiráðum Sovétríkjanna
og Tékkóslóvakíu. „Nokkrar rúður
voru brotnar í sendiráði Rússa,” segir i
dagblöðunum frá þessum tíma.
Segja má að samúð íslendinga hafi
verið óskipt með Tékkum og
Slóvökum og varla heyrðist sú röddJ
sem tók málstaðárásaraðila.

sovéthersinc
'ío/>«on / v!gfoli
•'JtW.k, T»k|