Dagblaðið - 13.01.1979, Page 14

14
DAGBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 1979.
á
Stjórnarráðshúsið er eitt þeirra steinhúsa sem byggð voru hér á landi 1 lok 18.
aldar. Byggt á árunum eftir 1765 scm fangageymsla — teiknað af G.D. Anthon,
hirðhúsameistara Dana.
Burstafellsbærinn. Frá upphafi byggðar og allt fram á slðustu öld bjuggu íslendingar til sjávar og sveita I torfbæjum við
skilyrði sem enginn mundi láta bjóða sér I dag.
Ekki fara sögur af þvi að útlending-
um hafi þótt íslensk byggingarlist til-
komumikil á þessum árum. Hollend-
ingur nokkur, Blefken að nafni, ritaði
bók um Islendinga sem gefin var út í
Hollandi í byrjun 17. aldar. Þar lætur
hann þess getið að Islendingar búi við
þröngan kost i holum sem þeir grafi i
jörðina. Lengi eimdi eftir af þessari
lýsingu, en sennilegt er að þær hug-
myndir sem erlendar þjóðir gerðu sér
um byggingarlist íslendinga hafi ekki
verið miklu rismeiri en lýsing Blefk-
ens.
Upphaf steinhúsa
1 ágætri nýútkominni bók, Stein-
húsin gömlu á íslandi, eftir tvo danska
arkitekta, er lýst 8 elstu húsum á
lslandi. öll þessi hús voru byggð á
seinni hluta 18. aldar og teiknuð af
dönskum arkitektum þótt þau séu í
dag talin hluti af íslenskri byggingar-
arfleifð, ekki síður en Bernhöftstorfan.
í þessari bók er m.a. bent á þá stað-
reynd að þegar steinhúsin voru byggð
var húsasmíði enn ekki orðin sérstök
atvinnugrein hér á landi. Fyrsti
menntaði islenski arkitektinn hóf
heldur ekki störf hér á landi fyrr en
um einni og hálfri öld síðar. Af þessum
sökum var nauðsynlegt að flytja bæði
inn teikningar af þessum byggingum
og handverksmenn til að reisa þær, að
verulegu leyti. Ekki þótti gefast vel að
nota íslendinga til þessara verka. Fyrir
röskum 200 árum var reisn íslenskrar
byggingarlistar og byggingariðnaðar
ekki meiri.
Úr torfbæ
í timburhús
1 lok 18. aldar hófu danskir kaup-
menn byggingu timburhúsa hér á
landi í töluverðum mæli og lögðu með
því drög að nýju skeiði í sögu
islenskrar byggingarlistar. Elsta bygg-
ing þessarar tegundar er talin hafa
verið reist á Hofsósi árið 1735. Laust
fyrir síðustu aldamót hófu einnig
norskir útgerðarmenn sjósókn hér við
Islenzk byggingarlist III
Frá torfi til bárujárns
Gestur Ólafsson
land og fluttu með sér enn nýja bygg-
ingarlist — norsk timburhús. Algengt
var að bæði þessi dönsku og norsku
hús væru flutt hingað tilsniðin og sett
saman hér, en einnig tileinkuðu hér-
lendir menn sér smám saman þessar
nýju byggingaraðferðir og til varð svo-
nefndur „íslenskur still” í timburhús-
um.
Bárujárnsöldin
Það byggingarefni sem hvað mest
átti eftir að setja svip sinn á byggingar-
list íslendinga um siðustu aldamót var
bárujárnið. Erlendis er þetta bygg-
ingarefni yfirleitt ekki notað á manna-
bústaði. Undantekningar eru þó
braggar og önnur hernaðarmannvirki,
auk þess sem fátæklingar í stórborgum
hafa stundum notað plötu og plötu í
hreysi, úr neyð. Hér á landi þótti þetta
efni af himnum sent til bjargar timbur-
húsunum sem ekki höfðu þolað
íslenskt veðurfar alltof vel, auk þess
sem hætta var á, að eldur bærist milli
húsa í bruna. Bárujárn fer fyrst að
flytjast hingað til lands með Simmons-
verslun nokkuð fyrir 1880 og breiddist
notkun þess út um allt land á fáum
árum. Fyrst er talið að það hafi verið
notað á þakið á húsi Geirs Zoega við
Vesturgötu 20. Síðar var einnig tekið
til við að klæða veggi timburhúsa með
bárujárni til þess að verja þau vatni,
fúa og bruna og urðu slík hús nær alls-
ráðandi í þéttbýli um allt land um
síðustu aldamót. — En hvað hafði
verið að eiga sér stað i Evrópu og ann-
ars staðar í hinum vestræna heimi á
þessum árum sem átti eftir að ger-
breyta allri byggingarlist, jafnt á
íslandi og annars staðar? — Um það
fjallarnæsta grein.
að fólk bæði svaf, mataðist og vann i
sama herbergi.
Til þessa tima og allt fram á 19. öld
voru flest hús byggð úr torfi og
óhöggnu grjóti og þiljuð að innan þar
sem efni leyfðu. Allt timbur var inn-
flutt eða rekaviður. Flestar kirkjur
voru lika úr sama byggingarefni, þótt
nokkrar hefðu verið byggðar úr
timbri. öll hús sem voru byggð fyrir
þennan tima eru nú horfin, enda
réðum við ekki yfir byggingartækni
sem gerði okkur kleift að byggja
varanlegri mannvirki.
Að búa í holu
Þótt bárujárnshúsin væru á slnum tlma mjög mikil framför I byggingasögu þjóðarinnar eru mörg þeirra ennþá svo illa
einangruð að fólki getur stafað mikil hætta af grýlukertum.
DB-mynd Kristján Ingi
Eitt það merkasta sem íslenskir arki-
tektar geta lært af 1100 ára sögu bygg-
ingarlistar í landi sínu er notkun fárra
byggingarefna á látlausan hátt; að
gæta samræmis milli mannvirkis og
aðliggjandi landslags og að taka fullt
tillit til veðurfars. En hvernig eru
helstu atriði þessarar sögu og hvernig
höfum við fært okkur þessa reynslu í
nyt?
Torf, grjótog
timbur í 900 ár
Fyrstu landnemar á tslandi fluttu
með sér byggingartækni og húsagerð
sem þá var þekkt I Noregi og á norðan-
verðum Bretlandseyjum. Búið var i
skála með langeldum á gólfi, sem bæði
var svefnrými, matstofa og vinnuher-
bergi. Ekki þótti þetta hentug húsa-
gerð, þegar fram í sótti, enda voru
þessir skálar oft um 30 metra langir,
þannig að mikinn eldivið þurfti til upp-
hitunar. Af þessum sökum var þvi
byggð sérstök viðbygging viö skálann
— stofa, sem notuð var sem borðstofa,
gestastofa og vinnuherbergi kvenna
þótt áfram væri sofið í skála. Á 13. öld
er farin að tiðkast sú húsaskipan að
útidyr liggja milli stofu og skála, en
siðan göng til baðstofu og annarra
bakhýsa. Þessi húsagerð hélst síðan
óbreytt í meginatriðum fram á 18. öld.
Baðstofan hætti smám saman að vera
notuð í upphaflegum tilgangi og er
orðin að stofu til íveru á 16. öld, þótt
áfram væri sofið i skála. Á 18. öld
verður baðstoðfan aðal-íveruherbergið
og er sennilegt að eldiviðarskortur og
kólnandi tíðarfar hafi ráðið þar miklu.
Siðari tima þróun á húsaskipan leiddi
svo til þeirra tveggja gerða burstabæja
sem flestir þekkja í dag. Eftir 900 ára
byggð var því þá komið á sama veg
fyrír islendingum og á landnámsöld,