Dagblaðið - 14.11.1980, Blaðsíða 10

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 14. NÓVEMBER 1980.
BIAÐIÐ
Dtg«fandi: Dagblaðlfl hf.
Framkvamdaatjóri: Svainn R. EyJóHason. RiUtJóri: Jónas Kristjánsson.*^
Aflstoflarritstjóri: Haultur Hslgason. Fréttastjóri: ómar Valdlmarsson.
iSkrifstofustJóri ritstjómar: Jóhannss Rsykdal.
Iþróttir: HaAur Sfmonarson. Msnning: Aflalstsinn Ingólfsson. Aðstoflarfrét&stjóri: Jóruts Haraldsson.
Handrtt: Asgrfmur Páisson. Hflnnun: HHmar Karisson.
iBtaðamann: Anna BJamason, Atli Rúnar Hattdórsson.^tU Qtainarsson, Ásgair Tómasson, Bragi Sig-
urðsaon, Dóra Stafánsdóttlr, Elfn Albartsdóttir, Gunnlaugur A. Jónsson, Inga Huld Hákonardóttir,
Ólafur Gairsson, Sigurflur Svarrisson. v ~
Ljósmyndir: BJamlaHur BJamiaHsson, Einar Ólason, Ragnar Th. fUgurflsson, Sigurflur Porri Sigurflsson
og Svsinn ÞormóAsson.
Skrifstofustjóri: Ólafur EyJÓHsson. GJaidkari: Þráinn ÞoriaHsson. Aðgtýakigastjóri: Már E.M. HaÉdórs-
son. DrsHingarstJóri: Vaigerflur H. Svsinsdóttir. \
Rltstjóm: Sfflumúla 12. Afgrslösla, áskriftadaild, augiýsingar og skrtfstofur ÞvsrhoM 11.
Aflafsfmi blaflsins sr 27022 (10 Ifnur). >
Satnfng og umbrot: Dagblaflifl hf., Sfflumúla 12. Mynda- og plötugarfl: HUmir hf., Sfflumúla 12. Prsntun
Arvakur hf., SksHur.ii 10.
Askriftarvsrfl á mánufli kr. 5.600. Varfl f lausasöiu 300 kr. eintakifl.
Póllanderíhættu
Kaþólska kirkjan er að ýmsu leyti
raunsæ sem stjórnmálastofnun. Hún
hefur einkar langa sögulega yfirsýn og
horfír þar á ofan léttilega yfir landa-
mæri. Þess vegna er ástæða til að taka
mark á ótta pólsku kirkjunnar þessa
daga. ' "
Pólskir verkamenn hafa ekki eins langa söguskoðun,
né jafn góða yfirsýn til annarra landa. Þeim er ekki
eins vel kunnugt um aldagamla harmsögu Póllands
gagnvart Rússlandi, né þekkja þeir eins vel til Ung-
verjalands og Tékkóslóvakíu.
Mikil hrifning greip um sig, þegar Ungverjar fyrst
og síðan Tékkar reyndu að varpa af sér oki nýlendu-
veldisins og taka þróun mála sinna í eigin hendur. Á
Vesturlöndum töluðu menn um vorið í Budapest og
vorið í Prag.
Menn sáu þá fyrir sér hláku í sovézka frostinu yfír
Austur-Evrópu og héldu, að smám saman yrði komið á
lýðræðislegu stjórnarfari. Þetta reyndust vera hillingar
í bæði skiptin. Sovézkir skriðdrekar rufu draumórana.
Nú hafa pólskir verkamenn unnið tvo nýja sigra.
Þeir hafa fengið hæstarétt til að staðfesta samkomu-
lagið við ríkisstjórnina um, að hin nýju félög þeirra
lytu ekki forsjá kommúnistaflokksins. Þar með var
hrundið gagnstæðum dómi undirréttar.
Ennfremur hefur þeim tekizt að fara óáreittir þús-
undum saman um götur Varsjár til að krefjast mál-
frelsis í landinu og frelsis landsins sjálfs. Hið síðara
getur ekki þýtt annað en frelsi frá hinu sovézka
nýlenduveldi.
Öldungaráðinu í Moskvu er ekki sama um þessa þró-
un. Það sér nú, að pólska valdakerfið hefur tilhneig-
ingu til að forðast ofbeldi gagnvart almenningi og
viðurkenna brot á hornsteini í hugmyndafræði komm-
únismans.
Hvort tveggja hlýtur að stuðla að fjölgun þeirra
radda í Kreml, sem segja, að yfirvöld í Póllandi ráði
ekki við ástandið og Rauði herinn verði að koma til
hjálpar. Kremlverjar telja sig hafa góða reynslu af
slíkri aðstoð.
Hernaðarlegur máttur er hið eina, sem eftir stendur
af krafti Sovétríkjanna. Hugmyndafræði þeirra er
gjaldþrota og sömuleiðis hagkerfið. Sárafáar ríkis-
stjórnir og fámennir hópar telja fyrirmynda að leita
austur í Moskvu.
Þeim mun meira ríghalda öldungarnir í hið eina,
sem eftir er. Þeir muna, að þeim tókst með hervaldi að
endurheimta tökin á Ungverjalandi og Tékkóslóvakíu.
Og þeir telja líklegt, að á sama hátt muni þeir ná
Afganistan á sitt vald.
Síðasta landið er dæmi um, að Moskvumenn telja
sig ekki bundna af fyrra samkomulagi um mörkun
áhrifasvæða eftir síðari heimsstyrjöldina. Þeir leita alls
staðar að veikleikum, möguleikum til að færa út kví-
arnar.
Vesturlandabúum er hollt að muna, að öldungarnir í
Kreml taka ekki hið minnsta mark á orðum sínum eða
undirskriftum. í Madrid er þessa dagana verið að
minna á, að þeir hafa margrofið hvert einasta ákvæði
mannréttindakafla Helsinki-sáttmálans.
Hugmyndafræðilega og hagfræðilega berskjaldaðir
sveipa þessir öldruðu glæpamenn um sig þeirri skikkju,
sem ein er eftir, hinu hreina og klára ofbeldi, leyni-
þjónustunni og Rauða hemum.
Pólska kirkjan sér þetta. Hún hefur varað verka-
menn við þeim árangri, sem þeir nú síðast hafa náð.
Hugur okkar Vesturlandamanna stendur með þeim
óskiptur, en blandinn ótta, því að þetta er aðeins hugur
sjónarvotta, sem virðast máttlausir.
f .
Samband Saudi-
v
Araba ogEgypta
endumýjaö?
—ýmislegt þykir benda til að svo kunni að fara innan skamms.
Bandaríkjamenn hafa meðalgöngu í viðræðum þjóðanna
Styrjöld frana og íraka hefur
reynzt áfall fyrir einingarviðleitni
arabarikjanna. En jafnframt kann
þessi sama styrjöld að vera kær-
komið tækifæri fyrir Anwar Sadat
Egyptalandsforseta til að brjótast út
úr þeirri einangrun sem hann hefur
veriö í síðastliðin tvö ár meöal araba-
ríkjanna vegna friðarsáttmálans sem
hann gerði við ísrael.
Þess hafa að undanförnu sézt
nokkur merki, að fyrsta skrefið út úr
þessari einangrun sé í átt til Saudi
Arabíu, sem nýverið sleit stjórnmála-
sambandi við Líbýu. Það hefur
heldur ekki farið leynt að Saudi
Arabía hefur fengið hernaðaraðstoð
frá Bandarikjunum, likt og Sadat
forseti.
Fleiri teikn hafa verið á lofti, sem
gætu bent til þess að einangrun
Egypta verði rofin með samstarfi
þeirra við Saudi Araba. Þannig fóru
nýverið leynilegir sendifulltrúar frá
Egyptalandi til Saudi Arabiu, undir
því yfirskini að einungis væri um að
ræða þátttöku þeirra í árlegri píla-
grímsferð til Mekka, og lát hefur
orðið á hinum áköfu - árásum
Sadats á konungsfjölskylduna i
Saudi Arabíu og jafnframt hefur
hann boðið hernaðaraðstoð hverju
því ríki við Persaflóann sem fer fram
áþað.
,,í raun og veru er ákveðið
samband fyrir hendi nú þegar,”
sagði háttsettur egypzkur embættis-
maður, sem taldi að þetta samband
væri nægilegt eins og sakir standa.
Ef stjórnmálasamband þessara
landa yrði tekið upp í kjölfar styrj-
aldar írans og íraks, kæmi það
Bandaríkjamönnum ákaflega vel.
Kæmu þessi tvö þýðingarmestu
arabaríki sér saman í stjórnmálalegt
og hernaðarlegt bandalag, yrði það
mjög ákjósanlegur stökkpallur fyrir
stjórnina í Washington til að tryggja
hina þýðingarmiklu hagsmuni sína
við Persaflóann á öruggari hátt en
hún á nú möguleika á.
Snemma í októbermánuði síðast-
liðnum heimsótti æðsti maður
bandaríska herráðsins, David Jones
hershöfðingi, bæði Saudi Arabíu og
Egyptaland og mun hafa tjáð Saudi
Aröbum að Egyptar væru reiðubúnir
til samstarfs til að vernda olíusvæði
þeirra, sérstaklega gagnvart Sovét-
mönnum en ógnun þeirra er Saudi
Arabíu mikill þyrnir í augum.
Yfirmaður egypzka herráðsins,
Mohammed Abu Ghazala hershöfð-
ingi, staðfesti í samtali við dagblaðið
Al Ahram, að viðræður við Saudi
Carter-Reagan
V
Styrkurinn
tryggir friöinn
Risaveldin eru tvö. Það eru for-
ystumenn risaveldanna sem taka
ákvarðanir er þýða frið eða strið fyrir
heimsbyggðina, hræðilega eyðilegg-
ingu og dauða hundruða milljóna,
eða áframhaldandi uppbyggingu ver-
aldarinnar, þótt sumum finnist hægt
ganga, eða jafnvel koma bakslag í
seglin eins og hjá okkur nú. í Sovét-
ríkjunum býður kerfið upp á ein-
ræði, samkvæmt yfir 60 ára reynslu,
menn „ganga upp” í valdakerfinu
samkvæmt ákvörðun pólitískra
klikufunda á öllum stigum þess.
Sterkustu, eða ósvífnustu, ein-
staklingarnir mynda í kringum sig
harðsvíraöa fylgismannahópa, sem
berjast svo af miskunnarleysi um
völdin. Hástigið í þessu valdakerfi
hefur svo verið hreinsanir, menn
drepnir tiltölulega fljótt eöa sendir í
„Gúlakið” milljónum saman. Nú er
bezt að hver dæmi fyrir sig, hvort
þetta kerfi bjóði upp á að alveg „sér-
stakir friðarsinnar” komist á topp-
inn. Það eru ómældar hörmungar og
þjáning, sem þetta kerfi hefur leitt
yfir þjóöir Sovétríkjanna. Það finnst
öllum, sem kynnt hafa sér sögu Rúss-
lands, að nóg hafi verið komið fyrir
tilkomu þess, og að þjóðir Sovétríkj-
anna hafi átt betra skilið en að marg-
falt verra einræði tæki við af keisara-
stjórninni. Tveir af aðalþáttunum,
sem ráða vinningnum i valdataflinu,
eru þjóöerni innan Sovétríkjanna.
Sovétmenn eru allt frá því að vera
hreinir Asíumenn til þess að vera
Evrópumenn í vestasta hluta Sóvét-
ríkjanna. Eiginleikar einstaklinganna
markast, eins og Halldór Laxness
orðaði það, af hinu „sögulega
Kjallarinn
Pétur Guðjónsson
mynstri”. Tatarar réðu megninu af
Rússlandi í um 300 ár. Það er ekki
fyrr en um 1500 aö veldi þeirra er
loks brotið á bak aftur, og það er
ekki fyrr en um 1700 að Pétur mikli
opnar Rússlandi dyr til Vestur-
Evrópu með hertöku landsvæðis við
Eystrasalt og byggingu hinnar sér-
stæðu og fögru hafnarborgar, Pét-
ursborgar, sem að visu er í dag kölluð
Leningrad. Hún er ein af fegurstu
borgum heimsins.
Það sem átt er við með hinu sögu-
lega mynstri er, hver spor sagan hefur
skilið eftir i sálarlifi og erföum ein-
staklingsins og þar með þjóðarinnar.
Það felst nokkurt öryggi í því, bæði
fyrir þjóðir Sovétríkjanna og heims-
byggðina, að Rússar, Úkraínumenn,
Hvítrússar og Eystrasaltsþjóðirnar
eru í verulegum meirihluta meðal
Sovétþjóðanna. En þessar þjóðir
hafa lengur en hinar þjóðirnar í
Sovétinu búið við hina trúarlegu sið-
fræði kristindóms, sem hefur að
hornsteini gildi einstaklingsins og
virðingu fyrir honum. Minnihluta-
hóps Asíumaðurinn og Gúlakshöf-
undurinn Stalín er sögufræðilega af-
sprengi ringulreiðar og upplausnar,
byltingarfyrirbrigði, þótt ekkert
öryggi sé fyrir því að Sovétþjóðirnar
og heimsbyggðin eigi ekki eftir að sjá
nýjan Stalin, jafnvel á þessari öld.
Það er söguleg staðreynd, að frá því í
byrjun 16. aldar hefur hertogadæmið
Moskva veríð i sífelldri útþenslu,
stanzlaus útþensla fram á þennan
dag, á árinu 1980 bættist Afganistan í
hið mikla rússneska landa- og þjóða-
safn. Þessi stöðuga útþensla, sem
staðið hefur brátt i 500 ár, ræður í
dag yfir meira ógnar hervaldi en
nokkru sinni fyrr. Útþenslan hefur
haldið stööugt áfram, hér hefur ekki
skipt neinu máli hvort valdhafarnir
hafa verið hertogar i Moskvu, rúss-
neskir keisarar eða Politbureau, mið-
stjórn, kommúnistaflokks Sovétrikj-
anna.
í viðbót við ógnvænlegan hern-
aðarmátt um þessar mundir hefur
miðstjórn kommúnistaflokks Sovét-
ríkjanna bætzt sterkari bandamaður
en keisarastjórnin átti nokkurn tíma,
„sauðargæra marx-leninismans”.