Dagblaðið - 15.09.1981, Qupperneq 10

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 15. SEPTEMBER 1981.
mmiAÐiB
fijálst, úháð dagblað
Utgofandi: Dagblaðk) hf.
Framkvæmdastjóri: Svoinn R. Eyjólfsson. Ritstjóri: Jónas Kristjánsson.
Aflstoðarritstjóri: Haukur Helgason. Fróttastjóri: Ómar Valdimarsson.
Skrifstofustjóri ritstjórnar Jóhannes Reykdal.
íþróttir: Hallur Simonarson. Menning: Aflalsteinn Ingólfsson. Aðstoflarfréttastjóri: Jónas Haraldsson.
Handrit: Ásgrimur Pálsson. Hönnun: Hilmar Karisson.
Blaðamenn: Anna Bjamason, Atli Rúnar Halldórsson, Atli Stoinarsson, Ásgeir Tómasson, Bragi
Sigurflsson, Dóra Stefónsdóttir, Elin Albertsdóttir, Gunnlaugur A. Jónsson, Inga Huld Hákonardóttir,
Kristján Már Upnarsson, Sigurflur Sverrisson.
Ljósmyndir: Bjarnleifur Bjarnleifsson, Einar Ólason, Ragnar Th. Sigurðsson, Sigurflur Þorri Sigurðsson
og Sveinn Þormóflsson.
Skrifstofustjóri: Ólafur Eyjólfsson. Gjaldkeri: Þráinn Þorleifsson. Auglýsingastjón: Már E.M. Halldórs-
son. Dreifingarstjóri: Valgorflur H. Sveinsdóttir.
Ritstjórn: Siflumúla 12. Afgreiflsla, áskríftadeild, auglýsingar og skrifstofur: Þverholti 11.
Aflalsími blaðsins er 27022 (10 línur).
Setning og umbrot: Dagblaflið hf., Síflumúla 12.
Mynda- og plötugerfl: Hilmir hf., Síðumúla 12. Prentun: Árvakur hf., Skeifunni 10.
Áskríftarverfl á mánufli kr. 85,00. Verfl i iausasölu kr. 6,00.
Þjófnaði að Ijúka?
Sparifjáreigendur fá nú öllu meiri
vexti af fé sínu en nemur verðbólgunni,
ef þeir eiga féð á reikningum bundnum
til einhvers tíma. Þjófnaður af
sparifjáreigendum hefur valdið miklu
misrétti undanfarin ár. í vaxtakerfinu
hefur legið eitt hið mesta óréttlæti hér á landi. Óþarft
mun að útlista frekar, að það, sem af sparifjáreig-
endum hefur verið tekið, hefur að sjálfsögðu runnið til
einhverra annarra manna, sem hafa hagnazt á stuldin-
um frá eigendum sparifjár.
Menn hafa löngum grætt á að taka lán, þótt aðeins
væri til beinnar eyðslu, ef þeim tækist þannig að
verða á undan verðbólgunni. Þetta kerfi hefur mörgum
þótt gott, einkum sumum hinna yngri, sem bezt hafa
haldið sprettinum í verðbólgukapphlaupinu. En þetta
kerfi hefur verið ranglátt. Hver getur mótmælt því?
Lítum á lífeyrissjóðina. Lántakendum hefur vafa-
laust þótt vaxtabyrðin nóg, en vextirnir hafa samt
verið langt fyrir neðan verðbólguna. í raun hafa
lífeyrissjóðirnir veriðað gefa lántakendum stóran hluta
af lánunum. Að sjálfsögðu væri það með ágætum, ef
það kæmi ekki niður á öðrum. Útkoman hefur orðið,
að lífeyrissjóðirnir geta ekki greitt hinum öldruðu
nægilegan lífeyri, þegar þeir komast á eftirlaun.
Þessi saga um vextina á hvarvetna við, þegar vextir
af sparifé eru lægri en nemur verðbólgustiginu. Stolið
er frá einum til að gefa öðrum. Sökin hefur að sjálf-
sögðu legið hjá ríkisstjórnum síðustu ára, sem hafa
með stefnu sinni eða stefnuleysi valdið óðaverðbólgu.
Vaxtakerfið hefur leitt til grófrar spillingar. Það
hefur verið svo hagstætt að taka lán í bankakerfínu,
að hluti af lánunum hefur verið gjöf, ef fénu hefur
verið sæmilega ráðstafað. Hverjir hafa greitt fyrir
gjafirnar? Ekki bankakerfíð, heldur sparifjáreigendur.
Verðtrygging ryður sér til rúms. Þetta veldur
þungum byrðum fyrir suma, svo sem húsbyggjendur,
einkum ungt fólk, sem hyggst eignast þak yfir höfuðið.
Ríkur þáttur í þjóðlífi okkar er, að sem flestir búi í
eigin húsnæði. Fyrir hvern mun verður að varðveita
þennan þátt. Háu vextirnir þurfa ekki að valda slíkri
röskun, ef hið opinbera bregzt við með skjótum úr-
ræðum. Mikið skortir á, að svo sé. Sýnt hefur verið
fram á í kjallaragrein í Dagblaðinu, að skapa mætti
kerfi húsnæðislána, sem gerði fólki kleift að eignast
íbúð gegn greiðslum, sem næmu um eitt þúsund krón-
um á mánuði, miðað við núgildandi verðlag. Stóraukn-
ing húsnæðislána með þetta að marki er eina rétta
svarið við byltingunni, sem orðin er í vaxtamálum.
,,Nú í ágústmánuði var verðbólgustigið met’ð 40,2
prósent, og er þá að venjubyggt á verðlagshækkunum
síðustu sex mánuði og áætlun fyrir næsta hálfa árið,”
segir Seðlabankinn nú. ,,Við þetta verðbólgustig eru
jákvæðir raunvextir á öllum flokkum bundinna
innlána,” það er, sparifjáreigendur fá eitthvað meira
en verðbólgustigið fyrir bundið fé sitt.
Raunverulegir vextir eru aðeins 0,16% af 3ja
mánaða sparifjárreikningum, en 1% af 6 mánaða
verðtryggðum reikningum, 1,86% af 12 mánaða
sparifjárreikningum og 2,71% af skuldabréfum með
verðbótaþætti. Hér eru vextir miðaðir við ávöxtun
fjárins á ári. Standist þessi áætlun um verðbólguna
hefur stórt skref verið stigið til að aflétta þjófnaði af
sparifjáreigendum.
Finnland
Helsinki <
Leningrad
Tallinn
Eistland
,* Lettland 1
Siauliai*
Litháen
Hvíta-Rússland
Hagsmunir Rússa standa víðar höllum fæti en íPóllandi:
Ástáblómum —
hatur á Rússum
—Eystrasaltslöndin Eistland, Lettland og Litháen verða
sífellt tregari f taumi
JÓHANNA I
ÞRÁINSDÓTTIR
Svíþjóð
Stokkhólmur
•o
Sovétríkin
Eystrasalt
Gdansk
Pólland
0 Mílur
200
Áskorun Einingar, óháðu verka-
lýðssamtakanna í Póllandi, til
annarra austantjaldslanda að fara að
dæmi þeirra hefur vakið hfeims-
athygli. Heldur þykir ólíklegt að þau
verði fljót á sér að taka þeirri
áskorun. Þó eru þrjú ríki sem Kreml-
verjar hafa í lengri tíma haft miklar
áhyggjur af. Það eru Eystrasalts-
löndin sem Rússar innlimuðu í veldi
sitt fyrir 40 árum, Litháen, Lettland
og Eistland.
Litháen er það eina af Sovét-
lýðveldunum 15 þar sem meirihluti
þjóðarinnar er kaþólskur. Enda er
kaþólska kirkjan þar sterkt afl í
þjóðarsamstöðunni, alveg eins og í
Póllandi. í höfuðborginni, Vilktu
hefur borið töluvert á andófs-
mönnum og gefið er út neðanjarðar-
blað sem kemur út einu sinni í viku. í
Eistlandi hefur fólk farið í kröfu-
göngur gegn áhrifum Rússa á
lýðveldið og í höfuðborginni, Tall-
■ inn, hefur fólk tækifæri til að
fylgjast með vestrænum fréttum
gegnum finnska sjónvarpsstöð.
Einnig eru daglegar ferjuferðir milli
þessara landa. Finnskir ferðamenn
eru þess vegna tíðir gestir og Eistlend-
ingar hafa betra tækifæri en flestir
aðrir innan Sovétríkjanna til að fá
nokkuð raunhæfa mynd af Vestur-
löndum.
Lettland, sem er mesta fram-
leiðslulandið af þessum þremur
Eystrasaltsríkjum, hefur líka einna
helzt haldið sér á mottunni gagnvart
Rússum. En nú er fólk farið að
missa þolinmæðina vegna matvöru-
skorts. Slíkur skortur er að vísu
þekkt fyrirbrigði innan Sovétríkj-
anna en vegna góðrar vörufram-
leiðslu eiga Lettar bágt með að sætta
sig við hann. Húshaldsvörur þeirra
þykja þær beztu sem bjóðast á
sovézkum markaði og einnig fram-
leiða þeir meirihluta allra mótor-
hjóla og eimreiða á sama markaði.
Riga er stærsta hafnarborgin innan
Sovétlýðveldisins og þangað sækja
sovézkar konur tizku sína. Hér áður
fyrr voru Lettar öfundaðir vegna
góðra lífskjara og enn eru til þeir
Rússar sem líta á Lettland sem
paradís. En Lettar eru sjálfír löngu
hættir að deila þeirri skoðun með
Rússum.
Blóm í stafl
kartaflna
Matvörubúðir í Lettlandi standa
nú jafnrúðar af vörum og aðrar
verzlanir i Sovétríkjunum. Biðraðir
hafa myndazt framan við mjólkur-
og kjötverzlanir löngu fyrir opnun
þeirra og fólk er farið að stunda
biðraðir í stað þess að vinna.
Algengur biðtími í röðum þessum eru
þrír klukkutimar. Unnt er að kaupa
vestrænar vörur en þær eru rándýrar.
T.d. kostar heildarútgáfa með lögum
Bítlanna 48.000 kr.
Lettar vilja miklu fremur rækta rósir en kartöflur.
Vaxandi
þjóðernishyggja
stykkið svo ræktun á þeim getur
verið arðvænleg.
Lettar álíta sig fara verr út úr
viðskiptum sínum við Sovét en
nágrannarnir þar sem stór hluti land-
búnaðarframleiðslu þeirra frá sam-
yrkjubúunum er fluttur úr landi — til
annarra Sovétríkja. I Litháen fer
meira af matvörum á innanlands-
markað og fara Lettar því gjarnan
þangað um helgar til að birgja sig
upp, sérstaklega af pylsum.
Þjóðernishyggja hefur átt auknum
vinsældum að fagana í Lettlandi. Að
nokkru leyti stafar það af því að Lett-
ar eru að verða minnihlutahópur í
eigin landi. Jákvæð iðnaðarþróun
hefur nefnilega dregið að sér innflytj-
endur í svo stórum stíl að þeir eru
orðnir um 45% af þjóðinni. Riga er
full af innflytjendum frá Armeníu,
Georgiu, Uzbekistan og Rússlandi og
er rússneska aðalmálið.
Ungt fólk hefur að vísu mótmælt
þessari rússneskun á þjóðinni en
andófið hefur verið illa skipulagt og
tilviljunarkennt. Orðið „Borgara-
Lettland”, sem hefur verið notað í
niðrandi merkingu i sögubókum um
sjálfstæðistímabilið 1918—1940,
hefur þvert á móti rómantískan blæ
betri tíma í augum unga fólksins.
Skyrtubolir með áletruninni „Veldi
Lettlands” eru vinsælir og það
syngur gjarnan gamla þjóðsönginn
sinn. Uppreisn þess hefur samt aldrei
náð lengra en til vanhelgunar á rúss-
neskum minnismerkjum og slagsmála
við Rússa þegar tækifæri gefst.
Innrásin i Afganistan hefur kynt
undir þessum eldi og Lettar tala
gjarnan um hryðjuverk Rússa þar.
Kommúnistaleiðtogum Lettlands er
ljóst að hatur á Rússum fer vaxandi
en vita ekki hvernig á að hamla gegn
því. Þeir reyna því að hamra æ oftar
á slagorðum eins og „sovézkt
bræðralag”. Nýlega gerðist líka
einstæður atburður á fundi i mið-
stjórn kommúnistaflokksins: Einn
félaginn leyfði sér að gagnrýna annan
félaga fyrir að tala rússnesku en ekki
lettnesku. Er það kannski vísir þess
sem koma skal? (The Economist).
Land I einkaeign gefur af sér 30%
af þeirri matvöru sem fáanleg er og
reyna stjórnvöld nú að ýta undir slíka
framleiðslu. Hingað til hefur
einstaklingum verið bannað að eiga
meira en hálfa ekru af landi. íbúar
Riga hafa sótzt mikið eftir landi til
ræktunar utan við borgina og njóta
nú hvatningar stjórnarinnar sem ráð-
leggur þeim að notfæra sér þá „bylt-
ingarkenndu landbúnaðartækni”,
hestinn! En því miður sækjast þessir
bændur í hjáverkum ekki eftir að
rækta kartöflur eins og stjórnin
ætlast til, heldur blóm. Lettar hafa
mikið dálæti á blómum og algengt
verð á túlípönum og rósum er 24 kr.