Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1968, Side 119

JORIS CAROLUSOG ÍSLANDSKORTHANS
119
hvort þetta er haft eftir Carolusi eða öðrum heimildum. Eyjanna er getið í Grænlands-
annál þeim, sem kenndur er við Bj örn á Skarðsá. Litlar líkur eru til þess, að frásagnir
þessar hafi verið kunnar í Hollandi, nema hvað Joris Carolus kann að hafa fræðzt
eitthvað um þær af Jóni lærða. En í Hollandi var um þessar mundir á ferli önnur
frásögn um Gunnbjarnareyjar, Grænlandslýsing sú, sem kennd er við Ivar Bárðarson
og enn er til í hollenzkri þýðingu eftir hinn kunna sæfara Willem Barents. Það er
meira að segja vitað, að Jodocus Hondius eldri átti frásögn þessa, raunar í þýzkri
gerð, og það er Samuel Purchas, sem fræðir okkur á þessu í inngangi útgáfu sinnar
af Grænlandslýsingunni: „A Treatise of Iver Boty a Gronlander, translated out of the
Norsh Language into High Dutch in the yeere 1560. And after out of High Dutch into
Low Dutch, by William Barentson of Amsterdam, who was chiefe Pilot ajoresaid. The
same Copie in High Dutch, is in the hands of Jodocus Hondius, which I have seene‘\1
Hcndius yngri og Carolus setja Gunnbjarnareyjar þar, sem Jón lærði vísar til þeirra,
og verður þó ekki staðhæft, að farið sé eftir frásögn hans. í hollenzka textanum af
Grænlandslýsingu ívars segir, að tveggja daga og tveggja nátta sigling sé frá Susches
(Snæfellsjökli) til Grænlands, „oeck leijt recht int miden tusschen Groenlant ende
IJslant een scheere oft rif ghenaem Gumberne scheer“.2 Hollenzkir sjókortagerðar-
menn tóku því brátt að sýna Gunnbj arnarsker vestur frá mynni Breiðafjarðar. Nefn-
ast þau ýmsum nöfnum, t. a. m. Gonbar Schaer á sjókorti van Keulens, nr. III í
syrpu hans í Háskólabókasafninu í Amsterdam, en Gouber Schaer á nr. IV í sömu
syrpu. Hjá Hendrick Doncker heita þau Gomber schaer á sjókorti hans 1690, og mætti
svo lengi telja.
Kort þeirra Hondiusar og Carolusar eru tvær greinar sama stofns. Fyrr en óyggj-
andi vissa fæst um aldur Hondiusar-kortsins, verður ekki skorið úr því, hvort er
eldra eða hvor þeirra átti hugmyndina að breytingum þeim, sem gerðar voru á sam-
eiginlegri fyrirmynd beggja. Carolus var farmaður og dvaldist eitthvað á íslandi eins
og fyrr segir, en hafði að auki komið til Gunnbj arnareyj a að eigin sögn, þótt taka
verði þá fullyrðingu með mikilli varúð. Hann er því öðru jöfnu líklegri höfundur
þeirrar íslandsgerðar, er honum er jafnan eignuð. En þessu getur lika verið farið á
þann veg, að Hondius sé höfundurinn og heimild hans sé hin þýzki texti Grænlands-
lýsingarinnar, sem Purchas sá og segir frá. En jafnvel árfærsla Hondiusar-kortsins
skýtur ekki loku fyrir, að Carolus eigi einhvern þátt í íslandsgerð þess. Nokkrum
árum síðar unnu þeir Hondius saman að kortagerð, eins cg nú verður sagt frá.
V.
Jodocus Hondius yngri varð ekki gamall maður. Hann andaðist rösklega hálffertug-
ur árið 1629, en hafði þá í undirbúningi nýtt kortasafn, sem aldrei var lokið við, þótt
kortin birtust síðar í annarra útgáfu.
1 Purchas His Pilgrimes Vol. XIII, Glasgow 1906, 163.
2 C. P. Burger, Een werk van Willem Barents teruggevonden (Het boek XVII, 1928, 227).