Frjáls verslun - 01.06.1952, Blaðsíða 2

OSCAR CLAUSEN:
frA fyrstu Aratugum frjAlsrar verzlunar
V. GREIN
l
Hölters-bræður
Síðasti verzlunarstjóri konungsverzlunarinnar á
Vatneyri við Patreksfjörð, eða á Eyrum, sem þá var
kallað, var Peder Hölter, bróðir Didrichs, sem var í
Stykkishólmi. — Peder Hölter var dugnaðar- og fram-
kvæmdamaður, vel látinn af öllum, viðurkenndur heið-
ursmaður. Hann hafði verið 23 ár í þjónustu verzlun-
arinnar og síðustu 9 árin verzlunarstjóri1). Veturinn
1786—87, þegar einokunarverzlunin var að hætta
störfum, var Peder Hölter í Kaupmannahöfn, en
.,assistent“ Peder Heering stóð fyrir verzluninni á
meðan.
Heering var giftur íslenzkri konu af góðum ættum;
það var Ólöf dóttir síra Vernharðs Guðmundssonar í
Otradal, en síra Vernharður var bróðir síra Þorláks
í Selárdal, föður síra Jóns Þorlákssonar, skálds á
Bægisá. — Útaf þeim hjónum, Peter Heering og Ól-
öfu, er komin mikil og merkileg ætt í Danmörku. —
Peder Heering, sem kallaður var „vogarmaður“, hefur
verið stórbrotinn maður. Arið 1787 lenti hann í rifr-
ildi við Þorgrím Guðmundsson bónda á Hlaðseyri við
Patreksfjörð og endaði það með handalögmáli og
málaferlum. Þorgrímur stefndi og var Heering dæmd-
ur í sekt, blóðsilfurs. Davíð Scheving sýslumaður
dæmdi dóminn, en Heering hefur ekki verið neinn
skapstillingarmaður, því að svo varð hann æfur og
gífuryrtur fyrir réttinum, að sýslumaður vítti hann
mjög, en þá barði Heering í réttarborðið, og segir
sagnaritarinn, að hann hafi hagað sér „eins og dóni á
veitingakrá.“2)
Þegar Peder Hölter varð verzlunarstjóri á Patreks-
firði árið 1777, hafði allur sá fiskur, er veiddist í
Patreksfirði og Tálknafirði, verið hertur, en verðið á
harðfiski var þá svo lágt eftir taxta verzlunarinnar,
D Potopidan: Handelsmagasiner.
2) L65 1124 4to.
hinum nýja taxta, að varla borgaði sig fyrir sjómenn
að róa, þar sem verðið á veiðarfærum og bátaefni,
svo sem timbri og járni, var afarhátt. —
Á síðustu árum konungsverzlunarinnar var tekin
upp ný fiskverkunaraðferð, sem kölluð var „Terra-
neufsverkun“ og er nafnið dregið af Terra nova eða
New Foundlandi, því að þar höfðu Frakkar og fleiri
þjóðir verkað fiskinn með þessari aðferð. — Verkun-
araðferð þessi var mjög lík þeirri aðferð, sem viðhöfð
er enn í dag. Fiskurinn flattur, þurrsaltaður, sólþurrk-
aður og síðan sendur til Suðurlanda eins og vér gerum.
— Þessi fiskur varð brátt eftirspurð vara og seldist
háu verði til S|)ánar og Italíu, enda gerðu hinir síð-
ustu forstjórar konungsverzlunarinnar sér mikið far
um að koma afurðum landsmanna í hátt verð og höfðu
forgöngu í því að efla vöruvöndun. Þannig sendi
síðasti forstjórinn, Pontopidan, öllum verzlunarstjór-
unum fiskverkunarreglugerð, er þeir skyldu fara eftir.
Pontopidan hafði sjálfur verið verzlunarsljóri í
Hafnarfirði og var vel kunnugur öllu, er laut að fram-
leiðslu og verzlun á fslandi, enda hefur hann samið
merkilega bók um íslenzka verzlun.3) — Það var þó
ekki við Faxaflóa, sem fyrst var farið að salta og
þurrka fisk til útflutnings, heldur á Vestfjörðum og
Snæfellsnesi, og mun ég annarsstaðar víkja að því. —
Peder Hölter sá fljótt hversu mikill skaði það var,
bæði Iandsmönnum og verzluninni, að herða fiskinn, og
byrjaði hann þess vegna á því að kenna mönnum þessa
nýju verkunaraðferð og tókst það svo vel, að eftir fá
ár stóð fiskurinn ekki að baki þeim fiski, er kom frá
Nýfundnalandi. Fyrst fékk hann menn til þess að koma
með fiskinn blautan og saltaði hann sjálfur í húsum
sínum, en svo fór hann, jafnóðum og menn lærðu að-
ferðina, að láta þá fá salt í fiskinn og svo fór að lok-
3) Þ. e. Handelsmagasiner.
54
FRJÁLS VERZLUN