Frjáls verslun - 01.06.1958, Side 2

VALDIMAR KRISTINSSON:
Jafnvægi í byggð landsins
og fjölgun þjóðarinnar
í þessari grein er rætt um dreifingu byggðarinnar
á Islandi. Fyrst eru rakin nokkur almenn atriði,
síðan er vikið að núverandi íbúafjölda og hugsan-
legri fjölgun og að lokum rætt um, hvað framtíðin
kann að bera í skauti sínu.
I.
m fátt hefur verið meira rætt og ritað á
Islandi á undanförnum árum en þær breyt-
ingar, sem orðið hafa á byggð landsins síðustu
áratugina, þó einkum eftir 1940. Fáir gera tilraun
til að skýra, hvað átt sé við með þessu „jafn-
vægi“, og er því merking hugtaksins nokkuð
á reiki. Avallt mun þó átt við, að á suðvestur-
horni landsins, og þá einkum í Reykjavík og
nágrenni, búi of stór hluti þjóðarinnar. Á hinn
bóginn þurfi að fjölga í öðrum landshlutum,
einkum á Norður- og Austurlandi.
Menn verða þó að gera sér ljóst, að margir
myndu einmitt kalla það „jafnvægi í byggðinni“,
ef hún dreifðist þannig, að allir landsmenn hefðu
næga atvinnu og sem jöfnust tækifæri til að
nýta starfskrafta sína. En vegna mismunandi
landkosta og annarrar aðstöðu, myndi þetta
vissulega ekki þurfa að tákna neitt „jafnvægi“
í þeirri merkingu, sem mest mun um það rætt.
Engum getur dottið í hug, að álíka margt
fólk eigi alltaf að búa í hverjum landsfjórðungi.
Slíkt væri fáránleg hugmynd, því að þéttbýlið
verður fyrst og fremst að ákvarðast af þeim
atvinnuskilyrðum, sem eru á hverjum stað. Litlu
rökréttara sýnist, að miða við eitthvert tiltekið
tímabil eða áratal í fortíðinni og halda því fram,
að reynt skuli að ná aftur og halda við því
hlutfalli, sem þá var milli búsetu manna á hin-
um ýmsu stöðum á landinu. Sífelld breyting á
atvinnuháttum gerir slík sjónarmið óraunhæf.
Þrátt fyrir mjög skiptar skoðanir á þessum
málum, sem svo mörgum öðrum, munu flestir
landsmenn geta fallizt á, að hið mikla tal um
„jafnvægisleysi í byggðinni“ eigi nokkurn rétt
á sér, en vafalaust er það mjög blandað tilfinn-
ingasemi og jafnvel sérhagsmunabaráttu, sem
ekki getur samrýmzt því takmarki að gera veg
þjóðarinnar sem mestan og beztan á hverjum
tíma, í efnahags- og menningarmálum.
Sumir talsmenn hinna fámennari byggðarlaga
hafa lýst því yfir, að ekkert valdi þeim meiri
áhyggjum en hinn mikli fólksflótti til Faxaflóa-
svæðisins. Þess ber þó að minnast, að borgir
liafa lengi haft mikið aðdráttarafl. Stofnanir
og atvinnufyrirtæki lilaða öðrum slíkum utan
á sig, ef svo mætti segja. Fjölbreyttur og vax-
andi vinnumarkaður er eftirsóknarverður í
flestra augum, og því liggur straumurinn svo
mjög til borganna. Þetta er vissulega ekkert
séreinkenni á íslendingum, þróunin hefur verið
liin sama í flestum löndum heims, enda er mynd-
un borga ein helzta undirstaða þróunar nútíma
atvinnuhátta. Svo eru önnur atriði, sem senni-
lega skipta ekki minna máli en vinnumarkaður-
inn. Aðdráttarafl borga er einnig fólgið í fjöl-
breyttu skemmtanalífi þeirra, góðri aðstöðu til
menntunar og ýmiss konar menningarstarfsemi,
sem þær hafa upp á að bjóða.
Myndun þéttbýlis
Þegar fjölbreytni í atvinnulífi tók að skapast
á íslandi, sem gerði myndun þéttbýlis mögulega
og nauðsynlega, tóku nokkrir bæir að myndast.
Reykjavík var frá upphafi langstærst og varð
einasta borg landsins, en af augljósum ástæð-
um, þ. e. vegna fámennis, hafa þær ekki enn
orðið fleiri. Ekki verður því mótmælt, að þjóð-
inni var lífsnauðsyn að skapa einhverja borgar-
menningu, án hennar byggju hér nú fáir aðrir
2
FIIJÁLS VERZLUN