Frjáls verslun - 01.10.1958, Qupperneq 5

Sam vinn ufélögin í Svíþjóð
Hér fer á eftir þýðing á grein, sem birtist fyrir nokkru
í hinu þekkta, sænska vikublaði „Vecko-Journalen".
Höfundurinn heitir Bengt-Olof Heldt. — Þar sem
greinin fjallar um athyglisvert verzlunarmálefni, þótti
rétt að birta hana hér.
★
Sænsk kaupfélög hafa á undanförnum árum
stofnað fjölda vöruhúsa víða um Svíþjóð. Einn-
ig hafa samvinnufélögin keypt ýmsar verzlanir
úr einkaeign og reka þær áfram með sama sniði
og áður. Opinberlega hefur ekkert verið minnzt
á eigendaskiptin, svo almenningur fengi að vita
hver væri raunverulegur eigandi þessara fyrir-
tækja. í þessu sambandi hlýtur ein spurning að
vakna: Hvers vegna þegja Samband samvinnu-
félaganna og kaupfélögin í Svíþjóð svo rækilega
um, hvaða fyrirtækjum þau stjórna? Alíta þau
hagstæðara að sigla undir fölsku flaggi? Treysta
þau ekki vinsældum sínum? Reyna þau að hagn-
ast á vinsældum einkaframtaksins?
Spurningar þessar skipta miklu máli, þar eð
samvinnufélögin eru fjármálalegur valdhafi, sem
ekki á sinn líka í Svíþjóð.
Fyrst liggur fyrir að athuga, hvernig hugsjón-
ir samvinnustefnunnar eru í framkvæmd hjá
Sambandi samvinnufélaganna. „Eigi hagnast á
öðrum, heldur þjóna öðrum“ eru slagorð, sem
birzt hafa í aragrúa auglýsinga á undanförnum
árum. Þau eru inntalc hugsjóna hinna fátæku,
ensku vefara, sem voru frumkvöðlar samvinnu-
hreyfingarinnar. Þessar hugsjónir átti einnig
sænska samvinnustefnan, meðan henni var
stjórnað af hugsjónamönnum er börðust fyrir
því að fólk, sem lítils mátti sín, ætti þess kost
að fá góðar vörur við hagstæðu verði. En sam-
vinnuhreyfingin hefur vaxið og er nú á nokkurs
konar gelgjuskeiði, þeim vandræðaaldri, þegar
virðingin fyrir fornum hugsjónum fer þverrandi.
Samband samvinnufélaganna er orðið að risa-
fyrirtæki, sem beitir öllum baráttuaðferðum og
brögðum annarra slíkra.
Framleiðsla iðnvarnings.
Snemma hóf Samband samvinnufélaganna
framleiðslu ýmiss varnings fyrir verzlanir kaup-
félaganna. Fyrst voru það einkum matvörur, en
síðar var hafizt handa á öðrum sviðum, m. a.
klæðagerð, skógerð, framleiðslu ljósapera og
sápugerð. Á því leikur enginn vafi, að Samband
samvinnufélaganna gegndi með þessu afar mikils-
verðu hlutverki. Auðhringar leystust upp, og
vörur lækkuðu í verði — til góðs fyrir alla
sænska neytendur.
En smám saman komst Samband samvinnu-
félaganna í nokkra klípu. Mörg dótturfyrirtækj-
anna framleiddu allmiklu meira en kaupfélögin
gátu selt. Það, sem fram yfir var, varð að senda
á almennan markað í Svíþjóð eða utan. Arður
framleiðslufyrirtækis í eigu Sambands samvinnu-
félaganna átti, samkvæmt lögmálum samvinnu-
stefnunnar, að endurgreiðast kaupandanum, og
gerði það, ef kaupandinn var kaupfélag. Yæru
það hins vegar kaupmenn, sem keyptu fram-
leiðsluvörur samvinnufyrirtækja, fengu þeir eng-
an arð endurgreiddan. Samband samvinnufélag-
anna græddi því á öðrum.
Þetta var og er mikið vandamál í augum ein-
lægra og sómakærra samvinnumanna. Albin
Johansson, fyrrum forstjóri Sambands sam-
vinnufélaganna í Svíþjóð, skrifaði fyrir nokkrum
árum grein í tímarit samvinnumanna, Vi, með
fyrirsögninni: „Smitun af kapitalisma“. — Þar
segir m. a.:
„Það er auðvelt að fylgja stefnuskrá sam-
vinnuhreyfingarinnar, ef við takmörkum starf-
semina við þarfir félagsbundinna neytenda. För-
um við hins vegar út yfir þau takmörk, skapast
erfiðleikar þegar í stað. Við erum samvinnu-
menn, en maðurinn er í eðli sínu kapítalisti,
það er að segja, hann vill, að sem mest af þessa
heims gæðum falli í sinn hlut, eða síns félags-
hóps. Kapítalisminn, þ. e. sérhagsmunastefnan,
kemur hvarvetna fram í þjóðfélaginu og því
miður einnig meðal meðlima samvinnufélag-
FRJÁLS VERZLUN
5