Frjáls verslun - 01.09.1959, Síða 3

Réttlát skattlagning
Fyrir tæpum 200 árum ritaði Adam Smith
bókina Wealtli of Nations og vck þar að skött-
um. Rakti hann nokkuð, hver væru lielztu ein-
kenni góðra skatta og skal hér nokkuð á þau
minnzt.
í fyrsta lagi þurfa skattar að vera réttlátir.
Þeir þurfa að falla sem jafnast á þegnana, þann-
ig að fórn þeirra vegna skattheimtunnar verði
sem jöfnust. Þessu fylgir, að ekki má gera upp
á milli sambærilegra greiðenda. Skatturinn þarf
að falla þannig á greiðendurna, að hann skilji
við þá í sambærilegri aðstöðu og þeir höfðu inn-
byrðis fyrir skattheimtuna. Undantekning frá
þessu er þó, þegar ríkisvaldið ákveður að beita
sköttum í refsingarskyni.
Enn þann dag í dag eru flestir sammála um
þessa kenningu, en menn greinir á um, hvernig
tryggja eigi sem jafnasta fórn. Oftast er miðað
við upphæð tekna og tekin hærri prósenta af
tekjum eftir því, sem þær eru hærri. Er hugs-
unin þar sú, að sé vissu lágmarki tekna náð (það
sem þarf til sæmilegs lífsviðurværis) sé hvert
þúsund, sem þar við bætist, minna virði fyrir
þann, sem teknanna af'lar, en næstu þúsund á
undan, og sé því sársaukalaust að hækka pró-
sentuna, sem af er tekin í skatta, við hvert við-
bótarþúsund. En hér kemur svo vandinn að á-
kveða, hvað þurfi til sæmilegs lífsviðurværis, svo
og hvort eða hve mikið minnkar fjárþörfin við
það að tekjurnar aukast.
Ymsir gallar eru á tekjuskattinum, og skal
ekki nánar farið út í þá, því að flestir þekkja
þá af eigin raun. Ymsar tillögur hafa komið fram
um úrbætur og þeirra merkust er tillaga um
eyðsluskatt. I stað þess að leggja tekjur til
grundvallar yrði lagt á eyðslu og yrði þannig
allur sparnaður tekjuskattfrjáls.
í öðru lagi þurfa skattar að vera skýrir og
ákveðnir, svo að þeir komi ekki á óvart. og séu
öllum skiljanlegir. Þessi regla virðist sjálfsögð,
en erfið eftir að lifa, því að skattar og útsvör
verða flóknari með hverju árinu.
í þriðja lagi þurfa skattar að vera auðveldir
í framkvæmd og falla á gjaldendur á heppileg-
um tíma. Hér má nefna söluskatta sem dæmi
um skatt, sem greiðist á heppilegum tíma (þ. e.
kaupandi vörunnar greiðir skattinn um leið og
hann kaupir) og er auðveldur í frainkvæmd fyr-
ir hið opinbera (þar sem seljandi vörunnar verð-
ur að sjá um skattheimtuna án kostnaðar fyrir
hið opinbera). Tekjuskatturinn ætti samkvæmt
þessari reglu að greiðast jafnóðum og teknanna
er aflað en ekki árinu á eftir eins og hér er gert.
í Bandaríkjunum er tekjuskattur greiddur jafn-
óðum og tekjurnar myndast og síðan gert upp
eftir skattárið og þá leiðrétt, ef of mikið eða of
lítið liefur verið tekið af skattgreiðandanum.
I fjórða lagi eiga skattar að gefa hinu opin-
bera sem mestar tekjur með sem minnstum
kostnaði við innheimtuna, án þess þó að skatt-
arnir falli svo þungt á gjaldendur að þeir hafi
skaðleg áhrif á framleiðslu eða framtak þeirra.
Allar þessar kenningar, sem að framan greinir,
eiga við íslenzkar aðstæður. Þær gilda jafnt
Iivort talað er um tekjuskatta, útsvör, tolla,
veltuútsvör, stóreignaskatta eða hverju nafni
þeir nefnast. En hvernig verður útkoman, ef við
berum þessar reglur saman við það, sem hér ger-
ist?
Mismunandi aðstaða
Réttlæti? Kaupfélög, sem selja bæjarbúum og
bændiun vörur og selja fyrir þessa aðila afurð-
ir, borga allt önnur og lægri gjöld til hins opin-
leiðslu og jrjálsra viðslcipta
I forystugrein Tímans er eklci minnzt á verzl-
unarmálin, heldur rcett um kjördœmamálið und-
ir fyrirsögninni: „Hnípin þrífiokkahjörð“.
Forystugrein Þjóðviljans lieitir: „Ofstœki og
markaðir' og kvartar hann mjög undan, að
haldið sé uppi rógsherferð gegn viðskiptum í
austurvegi. Víst er það nauðsynlegt fyrir Islencl-
inga að hafa traust viðskipti við margar þjóðir.
En ýmsir hafa orðið til þess cið benda á, að
hættidegt sé að binda stóran hluta utanríkis-
verzlunarinnar við eitt ríki eða ríkjasamsteypu,
eklci sizt ef sömu aðilar láta stjórnast meira af
stjórnmála- en viðskiptahagsmunum. Og einnig
mun erfitt að mótmæla því, að þótt sumar af
framleiðsluvörum Austur-Evrópuríkjanna séu
vel samkeppnisfærar á heimsmarkaðinum, þá
kaupum við þar mikið af dýrum, en þó einkum
lélegum vörum. Er það brýnt verkefni, að reynt
sé með hlutlausrí rannsókn að fá úr því skoríð
hve liagkvœm vöruskiptaverzlunin er, þegar tek-
ið er tillit til gæða vörunnar, sem keypt er.
FUJÁLS VEIIZLUN
3