Frjáls verslun - 01.02.1976, Blaðsíða 24

Grcinar og uiðlBI
Verðmyndun landbúnaðarafurða
* * m
— eftir Arna Arnason, rekstrarhagfræðing
Oll hagkerfi þurfa verð til þess að leiðbeina efnahagsstarfseminni. Þessi verð geta verið
búin til eða ákveðin með ýmsum hætti, en leiðbeina ávallt efnahagsstarfseminni. Hægt er að
ákveða verð, sem afvegaleiða efnahagsstarfsemina til skaða fyrir þjóðarheildina, en einnig
getur verðið samræmt efnahagsstarfsemina óskum og hag þjóðarheildarinnar. Hérlendis er
þeirri aðferð beitt í mjög ríkum mæli, að einstaklingar eða nefndir á vegum hins opinbera
ákveði verð eða verðlagningu á vöru og þjónustu og ýmsu öðru.
0 Hlutverk verftsins í
hagkerfi.
Þessi verðmyndunaraðferð
getur afvegaleitt og afvegaleið-
ir á margan hátt efnahagsstarf-
semina í landinu. Markaðs-
verðmyndun, þar sem verðið
ræðst af samspili framboðs og
eftirspurnar á markaði, þar
sem reglur frjálsrar, virkrar
sarnkeppni eru ríkjandi, getur
hins vegar leiðbeint efnahags-
starfseminni í fullu samræmi
við óskir og hag þjóðarheildar-
innar. Slík verðmyndun end-
urspeglar það verðmætamat,
sem einstaklingar leggja á þá
vöru og þjónustu, sem á boð-
stólum er. Verð á slíkum mark-
aði gefur þannig ekki einung-
is til kynna hvers virði fjöl-
margir einstaklingar telja ein-
staka vöru og þjónustu vera,
heldur einnig hvaða hlutfalls-
legt verðmætamat sömu ein-
staklingar leggja á þéssa vöru
og þjónustu innbyrðis. Slík
verðmyndun verður því á mjög
farsælan hátt leiðbeinandi fyr-
ir framleiðslu og dreifingu á
vöru og þjónustu og þar með,
hvernig nýta beri afkastagetu
þjóðfélagsins. Verðmyndun við
slíkar markaðsaðstæður kemst
næst því að hámarka efnahags-
lega velferð þjóðfélagsins,
halda verði í lágmarki, fram-
boði í hámarki og nýta sem
bezt takmarkaða framleiðslu-
þætti þjóðarinnar: land, fjár-
magn, vinnu og stjórnun.
Landbúnaður er oft tekinn
sem dæmi um atvinnugrein,
þar sem óheft markaðsverð-
myndun getur notið sín til
fulls. Þó er það svo í flestum
löndum, að opinber stjórnvöld,
vegna óska landbúnaðarins
sjálfs, hafa gripið inn í verð-
myndun landbúnaðarafurða.
Ástæðan er eðli framboðs og
eftirspurnar eftir landbúnaðar-
vörum. Bæði framboð og eftir-
spurn landbúnaðarvara er mjög
óteygið með tilliti til verðs, þ.
e. umtalsverðar verðbreyting-
ar hafa óveruleg áhrif á fram-
boð og eftirspurn eftir land-
búnaðarvörum. Þetta lögmál
gildir einnig i hina áttina, en
það er, að litlar breytingar á
eftirspurn eða framboði land-
búnaðarvara geta orsakað til-
tölulega miklar verðbreyting-
ar. Af þessum sökum hafa full-
trúar landbúnaðar, bæði hér
og erlendis, farið þess á leit
við stjórnvöld að hlutast sé
til um, að breytingar á verði
landbúnaðarvara valdi ekki
umtalsverðum sveiflum í tekj-
um bænda.
0 Sérstafta land-
búnaftar.
Tvær ástæður hafa á áber-
andi hátt skapað vandamál við
framleiðslu landbúnaðarvara.
f fyrsta lagi eykst eftirspurn
almennings eftir landbúnaðar-
vörum ekki jafnt á við aðrar
vörur, þegar tekjur almenn-
ings aukast. Af þessari ástæðu
einni þarf sífellt hlutfalls-
lega færri aðila við fram-
leiðslu landbúnaðarafurða mið-
að við fólksfjölda í heild. í
öðru lagi hafa orðið gífurleg-
ar framfarir tæknilega í fram-
leiðslu landbúnaðarafurða.
Þessi hagvöxtur, eða fram-
leiðniaukning, hefur ekki ein-
ungis verið með þeim hætti
að jafnmargir framleiðendur
framleiða aukið magn afurða,
heldur verið einnig á þann veg,
að færri framleiðendur fram-
leiða meira magn. Þetta tvennt
eru ástæður þess, að fjölda
vinnandi fólks við landbúnað-
arstörf hefur fækkað.
f öðrum atvinnugreinum
hefur að sjálfsögðu orðið um-
talsverð framleiðniaukning
samfara nýrri tækni. Þess gæt-
ir þó 1 flestri framleiðslu,
gagnstætt því, sem er í frum-
matvælaframleiðslu, að auknar
tekjur almennings örva veru-
lega eftirspurn. Einnig má
nefna að almenn fækkun
vinnuafls í einni atvinnugrein,
sem stunduð er í þéttbýli og
flutningur til annarrar grein-
ar á sama stað veldur óveru-
legum breytingum á búsetu í
samanburði við flutning fólks
frá sveitum til bæja.
Þótt þetta séu lögmál land-
búnaðar bæði hér og erlendis
24
FV 2 1976