Frjáls verslun - 01.02.1976, Blaðsíða 27

VERÐMYNDUN LANDBÚNAÐARVARA
þeirra og eru því í þágu
framleiðenda.
Fyrsta íullyrðingin er sönn.
Vísitala framfærslukostnaðar
er reist á úrtaksathugun á
neyzluvenjum vissra fjöl-
skyldna í Reykjavík fyrir ára-
tug. Siðan þá hafa neyzluvenj-
ur breytzt og vægi matvæla í
útgjöldum fjölskyldna minnk-
að frá því, sem þá var. Niður-
greiðsla á verði vissra búvara
hefur því reynzt stjórnvöldum
ódýr leið til þess að falsa vísi-
tölu framfærslukostnaðar.
Þetta sést bezt á því, að það
lækkar vísitölu framfærslu-
kostnaðar, ef söluskattur er
hækkaður um 1%, en því sem
inn kemur er varið í niður-
greiðslur. Ef vísitalan væri
réttur mælikvarði á neyzlu-
venjur almennings, ættu áhrif-
in að vera engin.
Hinar tvær fullyrðingarnar
— hvort niðurgreiðslurnar eru
hagur framleiðenda eða neyt-
enda — eru vandmeðfarnar
vegna þess, að sambandið á
milli verðs og framboðs og eft-
irspurnar búvara er ekki ná-
kvæmlega vitað. Einnig er það
mismunandi eftir búvörum. A
meðfylgjandi mynd er sýnt,
hvernig sennilegt er, að þessu
sambandi sé háttað, ef ekki er
litið til mjög langs tíma.
Áður en niðurgreiðslur
koma til skjalanna, er verðið
V og selt magn M en jafnvægi
framboðs og eftirspurnar er við
X. Þegar niðurgreiðslur eru
hafnar lækkar verðið í V2, sem
eykur eftirspurnina í Mi (verð-
ið sker eftirspurnarlínuna við
B). Framboðið þarf einnig að
aukast í sama mæli, en til þess
að svo megi verða, þarf verð
til framieiðenda að hækka í
Vi (við punkt A er samsvör-
un verðs Vi og vörumagns
M,).
Við þessar aðstæður er fram-
boð og eftirspurn í jafnvægi,
en verðið til framleiðenda og
neytenda er mismunandi. Svo
er einnig um þeirra hag og
þjóðarheildarinnar. Svæðið,
sem afmarkast af ViVXA, sýn-
ir hagnað framleiðenda. Þessi
hagnaður er því minni, sem
framboðslínan er láréttari, en
ávallt einhver. Svæðið VV2BX
sýnir hagnað neytenda af því
að kaupa aukið magn lægra
verði. Hér þarf þó að hafa í
huga, hver greiðir niðurgreiðsl-
urnar. Ef útlendingar borguðu
mjólkurbrúsann væri þessi
hagnaður hreinn og óskiptur,
en vegna þess að niðurgreiðsl-
ur eru kostaðar með sköttum,
greiða neytendur sem heild að
lokum búvöruverðið að fullu.
Þessi greiðsla kemur þó vafa-
laust ójafnt niður, sumir hagn-
ast, aðrir tapa. Eitt er þó víst,
að þjóðfélagið sem heild tapar.
Það sýnir svæðið XAB, sem er
sá hluti tilfærslnanna, sem
ekki kemur neinum að gagni.
Þessi hluti heildarniður-
greiðslna, sem er umfram sam-
anlagðan hagnað neytenda og
framleiðenda, er þjóðhagslegt
tap eða sóun. Forsenda þessa
mats er, að það gildi einu til
hverra niðurgreiðslurnar renni,
einungis þegar þær koma eng-
um að gagni — hverfa — hljót-
ist af þjóðhagslegt tap.
# Lokaorö.
Hagfræðin getur enn sem
komið er, hvorki mælt ná-
kvæmlega hagnað framleið-
enda og neytenda og tap þjóð-
arinnar né sagt nákvæmlega,
hvernig framboði og eftirspurn
búvara er háttað. Hins vegar
má fullyrða, að núverandi nið-
urgreiðslur bæta hag sumra
framleiðenda, koma vafalaust
sumum neytendum til góða, en
valda einnig þjóðhagslegu
tapi. Margir bændur geta því
vafalaust skapað sér betri af-
komu við annað verðmyndun-
arkerfi.
Verðmyndun hlýtur ávallt
að verða gölluð, þegar nefnd
manna ætlar sér að ákveða
verð. Niðurgreiðslurnar hafa
auk þess bætt úr skák. Er orð-
ið fyllilega tímabært, að sam-
tök bænda og Alþingi reyni að
finna frambúðarlausn á verð-
myndun landbúnaðarafurða,
þannig að tekið verði tillit til
óska neytenda og þeirra lög-
mála, sem ráða framleiðslu
landbúnaðarafui’ða. Núverandi
fyrirkomulag getur aldrei ver-
ið frambúðarlausn. Markaðs-
vei'ðmyndun getur hins vegar
aðlagað landbúnaðai’framleiðsl-
una að breyttum aðstæðum í
þjóðfélaginu á hvei’jum tíma,
þannig að tekið sé fullt tillit
til óska neytenda jafnframt
því sem þeim bændum, sem
hagkvæmasta framleiðslu
stunda, eru sköpuð bezt kjör.
FV 2 1976
27