Helgarpósturinn - 03.10.1994, Blaðsíða 38

38
MORGUNPÓSTURINN MENNING
MÁNUDAGUR 3. OKTÓBER 1994
Thor Vilhjálmsson „Þeir sem
láta sér fátt finnast um verk Thors
kasta oft fram þeirri fullyrðingu
að texti hans sé hrúga af orðum
sem valin hafa verið af handahófi.
Það er fjarri sanni. í orðavali er
Thor fagurkeri sem sækist eftir
fullkomnun. Hverri setningu er
ætlað að hafa sinn hljóm og sitt
myndríki. Þar hefur fagurfræðin
öll völd. Og á við í þessu verki
eins og hinum fyrri,“ segir Kol-
brún Bergþórsdóttir í gagnrýni
sinni um Tvílýsi Thors.
fækkar aukast umsvif Listasafns
Reykjavíkur, og þykir nú svo mörg-
um myndlistarmanninum að hann
eigi hauk í horni þar sem Gunnar
Kvaran er að segja má að um Lista-
safn Reykjavíkur hafi byggst upp
eins konar hirðlíf þar sem hand-
gengnir hirðmenn bíða umbunar
samkvæmt vægi og fylgispekt og
geti þeir þá ýmist átt von á styrkj-
um, vinnu og verkefnum, kaupum
á listaverkum eða sýningum í út-
löndum, og síðast en ekki síst boðs-
sýningu með bæklingi í húsakynn-
um Listasafns Reykjavíkur. í þessi
húsakynni er stundum þremur
boðið til leiks í einu: þá er mest
virðing að vera í vestursal, allsæmi-
legt þykir í austursal, en vafasamur
heiður að vera skipað í ganga og
anddyri.
En stundum er eins og álögin
falli af kerfinu og þvert á hirðsiði
hefur Magnúsi Pálssyni verið
boðið að sýna verk sín í öllu sýn-
ingarrými Listasafns Reykjavíkur á
Kjarvalsstöðum. Sýningin spannar
allan feril Magnúsar, frá elstu verk-
um frá því upp úr 1960 til nútíðar.
Sé litið til magns og umfangs verk-
anna á sýningunni má álykta að
Magnús hafi ekki verið sérstaklega
afkastamikili á svo löngum ferli, en
verk hans spanna þeim mun víðara
svið. Hann hefur frá fyrstu tíð verið
fordómalaus og forvitinn tilrauna-
maður, ávallt opinn fyrir nýjum
leiðunt og sjálfur tilbúinn að sann-
reyna gildi þeirra og þanþoi.
Þegar sýningargesturinn gengur
inn á Kjarvalsstaði ætti honum ekki
að bregða við að verða var við
„raddskúlptúr" í hátalara við úti-
dyr, og að fyrir innan blasa við ým-
is tilbrigði myndlistar síðustu
30-40 ára: myndbönd, fundnir
hlutir, rusl og hefðbundin efni í
bland, flokkar og ferli, textar og
bækur, samklippur og samsetning-
ar. Það hefur í sjálfu sér engan til-
gang að lýsa hér einstökum verkum
á sýningunni en benda fremur á að
þeim hefur verið einstaklega vel
fyrir komið og trúlega hefur ekki í
annan tíma tekist að gera jafn stóra
sýningu á þessum stað jafn afslapp-
aða og sjálfsagða. Mér segir líka svo
hugur að um þessar mundir ættu
allir aldurshópar að geta fundið
eitthvað við sitt hæfi á Kjarvals-
stöðum og að hin yfirlýsta stefna
um „fjölskylduvænt" safn standi nú
undir merkjum.
Þótt flestir áhugamenn um
myndlist séu meðvitaðir um mikil-
vægi Magnúsar innan íslenskrar
listasögu, þá eru einstök tímabil og
úrvinnsla einstakra aðferða mis-
mikilvæg innan ferils hans. Þannig
fer ekki hjá því að líta verði á tíma-
bilið milli 1975-1982 sem sérlega
áhugavert frá sjónarmiði myndlist-
arinnar í þrengsta skilningi. Á
þessu tímabili gerði Magnús afar
sérstæð og persónuleg gifsverk svo
sem „Flæðarmál“ frá 1975 og einnig
verk þar sem hann gerði þjóð-
menningu að aðalviðfangsefni svo
sem í „Ljóshirslu" frá 1977. Kannski
er þetta frjóasta tímabilið á ferli
hans fram að þessu; og reyndar
virðist sem svo hafi verið um fleiri
listamenn því þetta virðist einnig
hafa verið frjóasta tímabilið á ferli
Sigurðar Guðmundssonar, sem
gerði flest ljósmyndaverk sín á
þessum árum.
Þegar litið er til einstakra aðferða
virðist sem Magnús hafi einkum
fundið sig í samsöfnum/Assem-
blage og samklippum/Collage og
uppgötvað í þeim nýja möguleika
og þróað áfram. En hér eru radd-
skúlptúrar hans og leikhúsverk
bestu dæmin. Hins vegar má segja
sem svo að hin sjón - og formræni
þáttur í þrengsta skilningi vilji
verða útundan sem sérstakt at-
hafnasvið; kannski er það einmitt
einn helsti veikleiki í verkum
Magnúsar þegar á heildina er litið.
í sýningarskrá, sem reyndar er
furðu þunglamaleg og hefðbundin
miðað við fjörið í mörgum verkun-
um, er að finna greinar eftir þá
Gunnar Árnason og Ólaf Gísla-
son þar sem innan um lofsönginn
um afrek Magnúsar má finna vitur-
legar hugleiðingar um verk hans.
Þó er eins og báðir forðist kerfis-
bundið að benda á augljósar sögu-
legar hliðstæður við verk Magnúsar
og hugsanleg áhrif: því ekki að
minnast á Rauschenberg, Cage og
ameríska poppið/Fluxusinn, hap-
peningana og Arte Povera? Hvað
um íslenskt listalíf og listamenn?
Jafnvel Dieter Roth verður útund-
an. Það er of klisjukennt að minn-
ast á Marcel Duchamp og tengslin
í flestum tilfellum alltof almenn til
að vera áhugaverð eða marktæk. Á
undanförnum árum hefur mér
virst sú hefð vera að festast í sessi
varðandi umfjöllun um íslenska
listamenn að líta á þá sem einstök
og sjálfsprottin fyrirbæri án nokk-
urra sögulegra eða þjóðfélagslegra
tengsla. Kannski er að verða til sér-
stök stétt manna í menningarheim-
inum sem fengnir eru til að „færa í
stílinn“, iðja þeirra líkist einna helst
íþrótt hirðskálda og erfiljóðaskálda
fyrr á tímum þar sem eftirsóttastir
voru þeir sem mest lofið og mærð-
ina kunnu. Þeim sem vilja fremur
nálgast verkin með eðlilegri hætti
er bent á tilgerðarlaust viðtal Car-
inu Heden við Magnús sjálfan.
Ég tek undir það með Ólafi
Gíslasyni að í verkum sínum hafi
Magnús Pálsson helst að vopni
„óþrjótandi ímyndunarafl, skarpa
hugsun og meinlegan húmor“ en
þegar búið er að endurtaka þetta
nær orðrétt minnst þrisvar í stuttri
grein ásamt öðru hástemmdu
hrósi, þá held ég að ástæða sé til að
benda Ólafi og öðrum listunnend-
um á það sem mér sýnist mest um
vert; að Magnús Pálsson er einmitt
um þessar mundir í miklu stuði í
listiðkun sinni og á trúlega enn eft-
ir að gera mörg af sínum bestu
verkum - og því vart tímabært fýrir
gagnrýnendur og aðra að þurrausa
sig af lofi á þessu stigi.
• „Frágangtir ogframsetning
sýningar Magnúsar Pálssonar er
til fyrirmyndar. Verkin spanna
óvanalega víttsvið þó iðulega
með persónulegum einkennum,
sérstœðri stríðni og gamansemi
Magnúsar; sem nú hefur
endatilega sýntfram á að hann
er eitin frjóasti og frumlegasti
listamaðurþjóðarinnar í dag. “
Thoráflugi
Thor Vilhjálmsson
TvIlýsi
Mál og menning 1994
„Er þetta rétt hjá mér að þú hafir
skrifað eitthvað líkt þessu áður?
Ætlarðu ekki að fara að koma með
eitthvað nýtt?“ Þannig spyr unga
konan skáldið í Tvílýsi, nýju verki
Thors Vilhjálmssonar. Og fær
svarið: „Það er þá gott að þú ruglir
því ekki saman við aðra höfunda.“
I þessum orðaskiptum má lesa
hæðnislega gagnrýni Thors á þá
kröfu, sem stundum hefur hljómað
nokkuð hátt, að rithöfundur eigi að
taka hamskiptum með hverri bók.
Þessari ósanngjörnu kröfu hefur
verið beint að mörgum fremstu rit-
höfundum okkar, og sá sem þá
kemur fyrst í huga minn er ungi
maðurinn með snilligáfuna, Gyrðir
Elíasson.
Skáldið í Tvílýsi Thors svarar
Bækur^B^
ungu konunni í fleiri orðum en hér
voru rakin, en úr þeim má lesa að
sannfæring hans og lífssýn meini
honum að skrifa á annan hátt en
hann gerir. Og ég ætla að slá því
föstu að þarna fari saman skoðun
Thors og skáldsagnarpersónu hans.
Og það á við þessa bók eins og
verkið sem unga konan las hjá
skáldinu sínu; enginn getur villst á
höfundinum. Tvílýsi minnir um
margt á fýrri skáldsögur Thors. Hér
er enn fjallað um einsemd manns
og dauða. Úr því efni vinnur höf-
undur af því listfengi sem einkennt
hefur flest verka hans.
Sem fyrr vinnur Thor texta sinn
af vandvirkni. Hann er orðmargur
en hrúgar ekki saman orðum tilvilj-
unarkennt. Þeir sem láta sér fátt
finnast um verk Thors kasta oft
fram þeirri fullyrðingu að texti
hans sé hrúga af orðum sem valin
hafa verið af handahófi. Það er
fjarri sanni. I orðavali er Thor fag-
urkeri sem sækist eftir fullkomnun.
Hverri setningu er ætlað að hafa
sinn hljóm og sitt myndríki. Þar
hefur fagurfræðin öll völd. Og á við
í þessu verki eins og hinum fyrri.
Tvílýsi er skáldsaga (sjálfstæðir
prósaþættir sem mynda heild segir
á kápu). Þar er brugðið upp mynd-
um af manneskjum sem af ýmsum
ástæðum eiga í erfiðleikum með að
finna lífi sínu farveg. Þarna eru per-
sónur sem hafa fæðst með óútskýr-
anlegan innri harm sem engin
lækning virðist við og aðrar sem
eru einangraðar vegna líkamlegrar
fötlunar (dvergur, blindingi,
Magnús Pálsson á Kjarvalsstöðum
„Ég vildi nú gjarn-
an að listin sigraði
stofnanirnar
,^ýningin spannar um það bil
þrjátíu ár en elsta verkið er frá
1962,“ segir Magnús Pálsson sem
hefur lagt undir sig Kjarvalsstaði
með yfirlitssýningu á verkum sín-
um. „Þótt þetta sé yfirlitssýning
held ég ekki að hún skilgreini endi-
lega list mína út af fyrir sig,“ segir
hann. „Það er verið að fara í gegn-
um þetta tímabil og svona kíkja á
hvað þetta var nú eiginlega sem ég
er búinn að vera að gera. Það gildir
jafnt fyrir sjálfan mig sem aðra. Ég
átta mig ekki svo vel á því og verð
kannski ekkert klárari á því þrátt
fyrir þessa sýningu núna. Eitthvert
yfirlit verður þetta engu að síður.“
Sýningin ketnur þá til með að
segja þér jafnmikið og öðrutn um
hverþú ert?
„Maður býr til verk og leggur
þau svo til hliðar og gleymir þeim
kannski ekki alveg en er ekkert að
dvelja við þau frekar. Hugsunin um
næsta viðfangsefni verður ráð-
andi.“
T ónlistargagnrýnanda Morgun-
blaðsins, Ragnari S. Björnssyni, fyrr-
verandi dómorganista, varð hált á
óperusvellinu í umfjöllun sinni í síð-
ustu viku um uppfærsluna á Valdi ör-
laganna í Þjóðleikhúsinu. Han nefndi
sérstaklega að píanóið hefði heyrst
betur en oft áður úr hljómsveitargryfj-
unni. Þeir sem kunnugir eru óperu
Verdis vita hins vegar að þar er ekkert
píanóspil. Það sem Ragnar hefur
Heldurðu að það sé hœgt að tala
um einhvern ákveðinn þráð sem
gengur í gegnum þessi þrjátíu ár?
„Það er náttúrlega forvitnilegasta
atriðið. Verkin eru ákaflega sund-
urleit að efni til og útliti, en menn
segja mér að þeir sjái einhvern
rauðan þráð. Sjálfur pæli ég ekkert í
því. Það er ekki málið frá mínum
bæjardyrum séð heldur að gera það
sem blasir við á hverjum tíma.“
Hafa einhver verk á sýningunni
ekki verið sýnd hér á landi áður?
„Nokkur verkanna eru byggð á
gömlum hugmyndum sem ég er
núna fyrst að kasta í framkvæmd.
Þetta eru kannski tuttugu til þrjátíu
ára gamlar hugmyndir og því er
ekki beint hægt að tala um þetta
sem ný verk þótt þau hafi ekki verið
sýnd áður opinberlega.
Ég er til dæmis með bækur sem
eru búnar til úr bílskrokki og ég
byrjaði á því verki árið 1969 en hef
aldrei getað haldið áfram með það
fyrr en núna. Ég held síðan áfram
X_/eikhópur
sem kallar sig
Alheimsleikhús-
ið lætur ekki
Ieiksviðið binda
sig um of og fer
jafnvel í heima-
hús með sýning-
ar. Það sem hér
um ræðir er
leikritið „Eitt-
hvað ósagt“ eftir
Tennessee Williams í þýðingu
VlLBORGAR HALLDÓRSDÓTTUR
og var frumsýnt á Lista-
sumri á Akureyri í sumar.
Leikstjórinn er Hlín Agn-
arsdóttir en leikkonurnar
Anna B. Borg og Steinunn
Ólafsdóttir flytja. Þetta er
þvl eins konar farandsýn-
ing og á föstudagskvöldið
var leikurinn sýndur á Hótel
Búðum en í gær átti Sigrún
Valgeirsdóttir, starfs-
maður útideildar, afmæli
og fékk „Eitthvað ósagt“ í
veisluna...
með það eitthvað lengur eftir þessa
sýningu.“
Hvernig er að dusta rykið af svona
gömlum hugmyndum. Endurfœðast
þcer að einhverju leyti?
„Nei, þær hafa ekkert breyst frá
því sem ég ætlaði að gera í upphafi.
Mig langaði alltaf til að framkvæma
þær en það gat ekki orðið af því
einhverra hluta vegna. Þær eru
engu að síður ekkert úreltar frá
mínum bæjardyrum séð.“
Hvað eru mörg verk á sýningunni?
„Það fer eftir því hvernig þetta er
talið. Hvort sería er talin sem eitt
verk eða hvað. Þetta er svona á bil-
inu áttátíu til hundrað verk.“
Skiptist sýningin niður á eitthvern
ákveðinn hátt?
„Það er verið að reyna að setja
hana upp eins mikið í tímaröð og
hægt er. Þetta eru ákveðin skeið eða
tímabil í þessu ferli sem eru mjög
ljós. Við erum að reyna að halda
því svolítið heillegu. Það er eigin-
lega bara útskýringaratriði, svo
þetta sé skiljanlegra."
Hvaða tímabil erum við þá að tala
um?
„Sjöundi áratugurinn einkennist
kannski helst af töluvert tilviljunar-
kenndum gróflegum skúlptúr. Síð-
an verður þetta miklu fínlegra og
meira stílað inn á hugmyndina
sjálfa. Upp úr 1982 einkennast verk-
in meira af vinnu með röddina og
texta. Ég vinn eiginlega bara með
það núna.“
Hvernig var að fcera sig úr áþreif-
anlegu eftti yfir í hljóð og texta?
„Mér fannst það eiginlega bara
sjálfsagt framhald og ekkert öðru-
vísi út af fyrir sig. Þetta er ekkert
ósvipað og að vinna með blýant og
krít. Þetta lýtur allt sömu lögmál-
um og hefur sitt eigið form og lit,
þótt það sé bara talaður texti.“
Áttu erfitt með að sætta þig við
þau mörk sem myndlistinni eru
sett í samfélaginu?
„Já, ég á það. Ég sé eiginlega eng-
in mörk þarna á milli. Þetta er bara
spurning um hefð og þörf hjá fólki
að setja hluti í ákveðna röð. Það eru
bara skilgreiningar sem í raun
tákna ekki neitt. En það er þægilegt
að hafa hlutina þannig.“
Oft hefur verið sagt að verkin þín
spretti úrþeim farvegi sem listastefn-
ur eins og Flúxus, Art Povera og kon-
heyrnarlaus maður).
I byrjun sögu þarf lesandinn að
vinna úr textanum svipað og hefði
hann myndagátu í höndum. Þarna
vakna gömlu spurningarnar: „Hver
er hvurs og hvurs er hvað?“ Þetta
kann að trufla þá sem vilja lesa án
fýrirhafnar en á að vekja eftirvænt-
ingu hinna sem eru reiðubúnir að
kafa eftir skilningi. Bókin minnir á
Náttvíg að því leyti að í seinni hluta
hennar taka hlutirnir að gerast með
nokkrum hraða - og þá alldramat-
ískir.
Bókin hefur að geyma ákaflega
sterkar og eftirminnilegar myndir,
líkt og hinar mörgu og stuttu frá-
sagnir af líkinu sem tekið er úr
sjónum. Þar eru einnig spaugilegri
myndir eins og sú af þrekvöxnu
konunni sem setur dverg á hné sér
sem fitlar við brjóst hennar. Sú
sviðsetning er sérlega skemmtileg
og eins og sprottin úr Fellini-mynd.
Það er fjölmargs að njóta í hinu
nýja skáldverki Thors. Við sem vilj-
um halda því fram að í honum eig-
um við fremsta starfandi rithöfund
okkar getum óhikað veifað þessari
bók því til staðfestingar.
• „Thor er á skáldlegu flugi í
eitistaklega góðu verki. Aðdá-
endur hans eiga eftir að hrópa
húrra. “
Glaðir menn
Vetrarferðin
Kristinn Sigmundsson
JÖNAS INGIMUNDARSON
Ljóðaflokkur
EFTIR WlLHELM MÚLLER
Tónlist eftir Franz Schubert
Nú þegar naprir vindar taka að
blása og svartnættið leggst yfir land
og þjóð er við hæfi að hlusta á Vetr-
arferðina eftir Franz Schubert.
Hún er til á geisladiskum með hin-
um og þessum listamönnum, en
einnig var hún flutt síðastliðinn
laugardag í Borgarleikhúsinu. Voru
það Kristinn Sigmundsson söngv-
ari og Jónas Ingimundarson píanó-
leikari sem þá stigu fram á sviðið.
Schubert samdi Vetrarferðina
við ljóðaflokk eftir Wilhelm nokk-
urn Múller og hefst fyrsti ljóða-
söngurinn af tuttugu og fjórum á
þessum orðum: „Hingað kom ég
ókunnugur, ókunnugur hverf ég á
Klassík
JÓNAS
Sen
braut.“ Segja má að þetta sé þema
ljóðanna, því þau fjalla um þung-
lyndan og allslausan förumann sem
virðist hafa reynt flest sem lífið hef-
ur upp á að bjóða. Tónlistin er auð-
vitað ægifögur, enda var Schubert
einn af höfuðsnillingum sögunnar.
Meira að segja samtímamaður
hans, Beethoven, sem gat verið
hinn grimmasti í skoðunum sín-
um, sagði að guðdómlegur neisti
leyndist í Schubert. Einhvers konar
himnesk hlýja einkennir öll hans
verk og er það kannski einmitt það
sem hefur gert hann ódauðlegan.
Kristinn Sigmundsson og Jónas
Ingimundarson hafa margoft hald-
ið tónleika saman og var það auð-
heyrt á laugardaginn var. Þeir voru
sem einn á' sviðinu og var samspilið