Helgarpósturinn - 20.02.1995, Blaðsíða 21

MÁNUDAGUR 20. FEBRÚAR 1995
MORGUNPÓSTURINN MENNING
21
Salurinn kunni löain betur en Herbert siálfur
Á laugardagskvöldið hélt H.G.-
klúbburinn, eða aðdáendaklúbbur
Herberts Guðmundssonar, árshá-
tíð. Klúbburinn er níu ára gamall en
þetta var í fyrsta skipti sem Herbert
mætir í eigin persónu endar tromp-
aðist allt þegar hann tróð upp. Það lá
við að hann þyrfti ekki að syngja
heldur rétti hann míkrófóninn í átt að
áhorfendum og allur salurinn söng
hástöfum, enda kunna aðdáendur
Herberts lögin betur en hann sjálfur.
Að sögn Stefáns Jóhannssonar,
sem er helsta sprautan í klúbbnum,
leggja félagar mest upp úr dýrkun á
Herberti. „Við erum gamlir félagar,
tíu strákar, og sameiginleg aðdáun á
Herberti heldur okkur saman. Við er-
um árlega með uppákomur og bjóð-
um þá fjölda manns að koma. Á
laugardaginn var mikið um dýrðir,
enda mætti Herbert í eigin persónu.
Við vorum með frábær skemmtiatriði
áður en Herbert kom fram og sumir
voru farnir að hafa áhyggjur af því að
Herbert félli í skuggann en þær
áhyggjur voru að sjálfsögðu úr lausu
lofti gripnar."
Leynigestur kvöldsins var ívar
Hauksson, körfuboltakappi, og
gerði hann stormandi lukku. Tveir
gestanna áttu að finna út úr því um
hvern væri að ræða og voru ekki
lengi að. Fyrsta spurningin var sú
H.G.-klúbburinn ásamt goðinu
hvort leynigesturinn væri karlmaður
og ívar svaraði á þann hátt sem eng-
inn annar gæti: „Jeeaaááá!"
Stefán segir klúbbinn mjög lokaðan
og strangar reglur gildi um inngöngu
í hann. Þó var undantekning gerð á
laugardagskvöldið þegar körfubolta-
menn úr KR, þeir Hermann Hauks-
son og Óskar Kristjánsson, voru
teknir inn. „Þeir eru búnir að banka
lengi á dyrnar og grenja utan í okkur
að fá að komast í félagið. Þeir hafa
staðið sig svo vel í því að dreifa tón-
list Herberts Guðmundssonar að
okkur var eiginlega ekki stætt á öðru
en að hleypa þeim inn.“
-JBG
svokallaða prófessíónalisma sem
byggir á því að það þurfi að skila
vörunni á tilteknum tíma. Mér
finnst það óhagstætt listinni. Þegar
ég var að útskrifast úr Leiklistar-
skólanum þá var algengt að sýning-
um væri ffestað miskunnarlaust en
síðan var tekið á þessu: Við erum
atvinnufólk og eigum að skila okkar
á tilsettum tíma. Þetta skapar
ákveðið stress og ósveigjanleika og
býður heim einhverjum verk-
smiðjuanda sem er mjög rangur.
Algjörlega andstætt því sem við er
að fást. Það vantar einhvers konar
ró til að styrkja sjálfsvitund leikhús-
listamanna. Sterkur listamaður
hlýtur að vera sá sem er í góðu sam-
bandi við sjálfan sig og er ekki með
neinar málamiðlanir varðandi það
sem hann vill segja. Annars er leik-
húsið hér skrambi gott og við eigum
mjög góða leikara og vel er fýlgst
með. Samskipti við útlönd hafa ver-
ið mjög jákvæð og vel til tekist með
að fá erlenda leikstjóra hingað til
starfa. En það er ákveðið loftleysi
sem þjakar íslenskt leikhús vegna
smæðar þess. Maður er alltaf að sjá
sömu leikarana á sömu sviðunum.
Fólk er duglegt að endurnýja sig en
það virðist ekki duga alveg. Það er
lítið umburðarlyndi gagnvart til-
raunum og gott leikhús er þrengra
hér en víða úti þar sem eru til fleiri
tegundir í hugum fólks af góðu leik-
húsi.“
Almennt viðhorf: Leikhúsheimur-
inn trónir efst á lista yfir rœtnustu
stéttina?
„Hver er klisjan? Það eru príma-
donnurnar sem eru að berjast um
rullur og athygli. Ég veit ekkert af
hverju þetta er meira innan leik-
hússins en í öðrum stéttum og er
reyndar ekkert viss um að svo sé.
En þetta hefur oft farið í taugarnar
á mér. Manni hefur fundist fólk
vera óumburðarlynt gagnvart öðru
fólki og viljað vera fljótara til að
gagnrýna á neikvæðan hátt fremur
en jákvæðan, kannski til að upp-
hefja sjálft sig. Og allt svona hlýtur
að stafa af einhverjum ótta og óör-
yggi. Kannski tengist þetta starfinu.
Er ekki voðalega erfitt að gera illa á
sviði? Er það ekki það vandræða-
legasta sem maður sér? Ef einhver
skrifar lélega grein í blað, er það
minna mál? Sleppur hann betur?
Hann þarf að minnsta kosti ekki að
horfast í augu við það á því andar-
taki. Leikarinn berar sig og þarf
jafnframt að treysta á það að flókið
samspil mismundandi þátta sem
gerir sýningu að sýningu gangi upp.
Það er stressandi. Og þar komum
við að þessum stjörnugjafamóral -
hvort ekki sé réttara að huga að
heildinni fremur en að draga ein-
staka leikara útúr.“
Þór nefnir aðhann verði ekki síðar
var við rcetni í öðrum stéttum en
jánkar því að hún sé áberandi meðal
listamanna. Eiga listamenn í ein-
hverri tilvistarkrísu?
„Almenningur á Islandi áttar sig
ekki á gildi listarinnar og listamenn
hafa ekki verið duglegir við að
standa upp og segja: Við erum hér
af því að við erum nauðsynlegir.
Þeir virðast óttast það og hljóta því
á einhvern hátt að efast um gildi
verka sinna. Þetta er það sem til
dæmis Kristján Jóhannsson talar
um og þetta óperugengi. Það þýðir
ekkert að vera með þessi lítillátu ís-
lensku viðhorf erlendis — þar er
einfaldlega ætlast til þess að lista-
menn séu stoltir. Og ef maður er
ekki nægjanlega sannfærður um
gildi listarinnar fer maður ekki eins
langt.“B
Að lesa með nefinu
Fimmtudaginn 16. febrúar er
Kristinn Hrafnsson skrifaður fyrir
bréfi til blaðsins undir yfirskriftinni
„Þefvísi gagnrýnandans". Hér er
um að ræða viðbragð við hugvekju
minni um „Myndlistarmenn við
kjötkatlana“, þar sem höfundur
staðfestir að hann geti ekki verið
ósammála þeim orðum sem ég hef
sýnilega skrifað og að ég hafi jafnan
það sem sannara reynist. Og þar
sem meirihluti bréfsins byggist á
ósýnilegum „texta“, sem ég á að
hafa „skrifað“ milli línanna, er ég
ekki rétti maðurinn til að leysa úr
hans málum. „Textinn" sem Krist-
inn er að lesa kemur mér raunar
ekki fremur við en öðrum lesend-
um sem heldur ekki sjá þennan
texta sem hann er að glíma við. Ég á
auk þess ekki von á að lesendur hafi
minnsta áhuga á að fylgjast með því
hvað listamenn hafa sér að ásteyt-
ingarsteinum, eins undarlega inn-
rætt og sú stétt virðist almennt orð-
in. En listamenn eru ekki óvanir að
líta á sig sem skemmtikrafta, og
kannski má líta á það sem einskonar
skemmtiatriði þegar þeir deila sín á
milli um keisarans skegg, a.m.k.
gætu þeir sem telja sig hafa meiri
hagsmuna að gæta í menningunni
en listamennirnir hrósað happi yfir
því að vera látnir í friði á meðan og
brosað góðlátlega, jafnvel réttlætt
eigin yfirgang með því sem hægt
væri að túlka sem sundrungu meðal
hinna „tilfinningaheitu lista-
manna“. Ég lít á þetta andsvar mitt
einungis sem þegnskyldu eða hjálp-
arstarf, enda hef ég engan sérstakan
málstað að verja nema ef vera skyldi
gagnrýna hugsun. Minn grunur er
reyndar sá, að þegar listamenn hefja
upp óbeislaða reiðilestra sína, þá sé í
þeim að finna undir niðri tregafulla
viðurkenningu og vonbrigði yfir því
að hafa uppgötvað, oft í gegnum
bitra reynslu, að þeir séu þrátt fyrir
allt leiksoppar afla sem þeir hvorki
ráði við né skilji; og gildir hér einu
hvort þessi öfl eru af sálfræðilegum,
þjóðfélagslegum eða enn djúpstæð-
ari toga. Reyndar kvartar Kristinn
strax í bréfi sínu yfir því að hann sé
ekki með á nótunum þegar talið
berst að „lykilöflum“. Það væri þá
kannski ekki úr vegi að benda á þá
lykilstaðreynd að „menningin“ og
þar með myndlistin er einmitt eitt
af þessum grundvallaröflum og
kannski sjálft „lykilaflið" í sérhverju
samfélagi. Það ætti því ekki að
koma á óvart að sjá hvernig list og
listamenn verða að eins konar
gjaldmiðli, þar sem barist er um yf-
irráðaréttinn eða eignarhaldið á
menningunni, hvort heldur þetta
eignarhald er „raunverulegt“ eða
„táknrænt“. En í þessum efnum
Hannes Lárusson
myndlistargagnrýnandi
svarar bréfi Kristins E.
Hrafnssonar
myndlistar-
manns, sem
var ekki sáttur
við umfjöllun
Hannesar hér í
blaðinu.
verður aldrei fullljóst hvort heldur
er.
Vík ég nú að einstökum oftúlk-
unar- eða oflestrarvillum sem Krist-
inn verður uppvís að í bréfi sínu. Og
vona ég að enginn ætlist til að ég
árétti annað en ég hef raunverulega
skrifað og hægt er að vísa til á
prenti.
í) Pistillinn „Myndlistarmenn við
kjötkatlana" greinir frá aðstæðum
en ekki einstaklingum, þótt við allar
aðstæður komi einstaklingar við
sögu. Þar tek ég nýlegt dæmi um
það hvernig hópur einstaklinga
verður að einskonar verkfærum
þessara aðstæðna. Ég lýsi því hvern-
ig aðstæðurnar, sem í þessu tilfelli
ríkja nú í myndlistarheiminum hér,
eru á margan hátt óheppilegar fyrir
ræktun heilbrigðs einstaklingseðlis,
sem aftur er undirstaða heilbrigðs
lista- og menningarlífs. Umrætt
„andsvar“ staðfestir að greining
mín á þessu ástandi, gagnrýni og
áhyggjur af afleiðingum þess eigi
við rök að styðjast; og kannski er
ástandið þegar orðið sýnu verra en
menn hefði getað grunað.
2) Kristinn E. Hrafnsson og
nokkrir aðrir myndlistarmenn
skrifuðu undir og sendu borgaryf-
irvöldum bréf þess efnis að þeir
vildu áfram óbreytt ástand, undir
óbreyttri stjórn og með óbreyttum
stjórnarháttum í menningarmálum
Reykjavíkurborgar. Þetta kalla ég,
réttilega að flestra mati, íhalds-
semi, og þá sem standa að slíku
bænabréfi íhald; íhaldssemi sem er
því hlálegri í Ijósi þess að á undan-
förnum árum hafa þessir stjórnar-
hættir legið undir allmikilli gagn-
rýni, sem hefur verið samhljóma
hjá flestum þeim sem hafa tjáð sig
um málið á opinberum vettvangi
(sbr. t.d. „Málþing um stjórnkerfi
menningarinnar“ á Hótel Borg vor-
ið 1993). Eini maðurinn á um-
ræddu bænabréfi sem hefur tjáð sig
að einhverju marki um þessi mál
opinberlega er Kristinn Hrafnsson.
M.a. á málþinginu um „Stjórnkerfi
menningarinnar“ hafði hann í
frammi gagnrýni á stjórnun menn-
ingarmála hjá borginni og talaði
fyrir endurbótum. I bænabréfinu
umrædda kveður við annan tón, og
er Kristinn nú rétt rúmu ári seinna
orðinn einn helsti talsmaður fýrir
óbreyttu ástandi; slík gagnger
sinnaskipti er ekki óeðlilegt að kalla
„frelsun". Einfaldast hefði verið
fyrir Kristin og félaga (sem sumir
hverjir hafa þegar látið í veðri vaka
að hafa verið látnir skrifa undir á
fölskum forsendum) að fá umrætt
bænabéf birt umyrðalaust, þá hefði
enginn í listaheiminum velkst í vafa
um hverjir það voru sem telja sig
hafa gengið jafndjarflega fram fyrir
skjöldu í menningarmálum þjóðar-
innar. Og þá hefðu líka allir séð
hvernig þessi góði málstaður var
settur fram. Fremur lætur Kristinn
espa sig upp í að vitna opinberlega
um „texta“ sem hann heldur fram
að hafa lesið, en enginn kannast þó
við að hafa skrifað. Það kostuleg-
asta við þetta bréf er þó það, að það
var algerlega óþarft, því flestir aðrir
myndlistarmenn en þeir sem skrif-
uðu á bréfið (reyndar átti ekki
nema fámennur hópur færi á því)
virtust geta ályktað út frá viðtekn-
um vinnubrögðum Menningar-
málanefndar að nær engar líkur
væru á breytingum hvort sem væri.
3) Ég hef aldrei skrifað um Krist-
in E. Hrafnsson eða verk hans fyrr
né síðar. Það sem ég segi um hann í
greininni um myndlistarmennina
við kjötkatlana er einungis eftirfar-
andi: „Kristinn, sem áður mælti
fýrir eðlilegri endurskoðun á
myndlistarkerfi borgarinnar og var
um tíma andsnúinn þeim Korpúlfi
og Erró, gat nú staðfest frelsun sína
fyrir tilverknað boðsýningar á veg-
um Listasafns Reykjavíkur, þriggja
ára starfslauna á vegum borgarinn-
ar og baktryggingar við að dytta að
biluðum listaverkum í vörslu
Gunnars Kvaran“. Allt þetta er að
sjálfsögðu sannleikanum sam-
kvæmt. En sumt virðist þurfa skýr-
inga við: Korpúlfsstaðamálið svo-
kallaða var frá upphafi þeirrar um-
ræðu jafnan tengt nafni Errós, þar
sem fyrirhugað var að í kjarna
hússins yrði sérstakt safn með verk-
um hans. Þeir sem voru andsnúnir
áætlunum um Korpúlfsstaði voru
því einnig, kannski ómeðvitað eins
og Kristinn lætur liggja að í sínu til-
felli, andsnúnir því lykilhlutverki
sem verkum Errós virtist vera ætlað
í þessum ráðagerðum. Um „frels-
un“ Kristins er það að segja, að um-
rædd umbun sem hann hefur notið
frá því sem hann kallar „þjónustu-
kerfi við myndlistarmenn“ á Kjar-
valsstöðum hafi ef til vill hjálpað
honum að sjá loks hlutina í réttu
ljósi. Það er því ekkert nema ósk-
hyggja hjá Kristni að honum finnist
grein mín snúast um hann að öðru
leyti.
3) Engu að síður sakar Kristinn
mig þrisvar sinnum um að ljúga
um sig persónulega og „rægja á alla
kanta með slíku offorsi að ég krefst
þess af [Hannesi] að hann biðjist
opinberlega afsökunar í blaðinu“.
Heldur síðan áfram með ásökun-
um um „illilegar" árásir og „lygar“,
„rógburð“, um að fara fram með
„samsæriskenningum" og „per-
sónulegri óvild“, að vera meðlimur
í óskilgreindum flokki harðasta
„íhaldskjarna í íslenskri myndlist"
sem „djöflast" gegn umbótum, um
„yfirgang og bull“, aftur um „per-
sónuníð“ og að vera „fulltrúi blind-
ingjanna í myndlistarheiminum",
um „getsakir" og „árásir á saklaust
fólk“, nota „niðrandi orðfæri" um
„þá sem dyggast hafa unnið að
framgangi nútímamyndlistar", fara
með „kjaftæði“ um ýmis öfl, vera
með „yfirgang og bull“, sakaður
um „árásir á þjónustukerfi mynd-
listarmanna“ og að vera hluti af
„listrænu úrkasti". Ennfremur:
„Persónuleg rógsherferð er eina
ráðið og fagleg umræða látin lönd
og leið“ og síðan klykkir hann út
með kröfunni um að „vísa Hannesi
af blaðinu“.
Nú er spurningin þessi, sem fleiri
en ég hljóta að hafa áhuga á:
Hvernig geta menn hreinsað sig af
jafnsvæsnum ásökunum og hér er
slegið fram án tilvitnana og rök-
stuðnings? Sá maður sem sakaður
er um lygar, rógburð og níð án
dæma eða tilvitnana er því borinn
upplognum sökum og það hlýtur
að falla undir refsivert athæfi. Stað-
reyndin er einfaldlega sú að í grein-
inni um „Myndlistarmenn við kjöt-
katlana“ og öðru því sem ég hef
skrifað er ekki neinn texta að finna
sem fella má undir róg, níð eða lyg-
ar samkvæmt almennum skilningi
þeirra orða. Það er ábyrgðarhluti að
ganga svo hart fram sem Kristinn
gerir í bréfi sínu að byggja mál-
flutning sinn á einhverju sem hann
kann að hafa lesið milli línanna, og
halda síðan fram fullum hálsi að ég
sé höfundur að. Hlýtur slíkt að telj-
ast fara yfir venjuleg velsæmis-
mörk, ef ekki brjóta gegn landslög-
um, svo ekki sé talað um þann álits-
hnekki sem slíkur málflutningur
hlýtur að vera stétt myndlistar-
manna. Það gildir mig einu hvort
Kristinn kemur einhvern tíma til
með að biðja mig afsökunar á þessu
fáheyrða „níði“, sem raunar er
beint gegn mér persónulega og ekk-
ert skeytt um að vitnað sé í það sem
ég hef skrifað. Hitt er alvarlegra, að
sumt af því sem hann lætur hér frá
sér fara nálgast það að vera óafsak-
anlegt, ekki síst þegar þess er gætt
að hér fer fram kennari og deildar-
stjóri í myndhöggvaradeild Mynd-
lista- og handíðaskóla Islands;
þ.e.a.s. þangað til þjónustukerfi
borgarinnar umbunaði honum fýr-
ir „listrænt framlag“. Það er von
mín og vinsamleg tilmæli að Krist-
inn láti sér ekki detta í hug að fara
að svara þessu „svari“ mínu; það
væri að bæta gráu ofan á svart því
nóg er skömmin þegar orðin. Fyrst
ætla mætti að Kristni og fýlgifisk-
um hans sé þefskynið ofarlega í
huga er ég sem sagt að ráðleggja
þeim að láta nú um sinn duga að
þefa hver af öðrum, fremur en fara
út í það að lesa það sem ég skrifa að
því er virðist með nefninu helstu
skynfæra.B
,Grunur minn er reyndar sá, að
| þegar listamenn hefja upp óbeisl-
aða reiðilestra sína, þá sé í þeim
aðfinna undirniðri tregafulla
viðurkenningu og vonbrigði yfir
| því að hafa uppgötvað, oftígegn-
um bitra reynslu, að þeir séu
þráttfyrir allt leiksoppar afla sem
þeir hvorki ráði við né skilji; og
gildir hér einu hvortþessi öfl eru
af sálfrœðilegum, þjóðfélagsleg-
um eða enn djúpstæðari toga.“
Kvzfcmyndir
Egill HelgasonI
Skrítiðfólk og
venjulegt
Short Cuts
Háskölabíöi
★ ★★★★
I fyrstu finnst manni allt vera á
rúi og stúi í bíómyndinni Short
Cuts. Veit leikstjórinn hvað hann er
að fara með því að kynna allt þetta
fólk til sögunnar, með því að hafa
myndavélina á eilífu hringsóli um
stórborgina Los Angeles. Það er allt
á fleygiferð; maður hefur svosem
séð Robert Altman missa tökin
áður, missa góð viðfangsefni niður
í endaleysu, gera endaleysu úr
slæmum viðfangsefnum. Skyldi
það vera að gerast eina ferðina enn,
hugsar maður eftir að hafa setið
hálftíma í bíósalnum?
Svo er alls ekki. Þarna er reyndar
allt uppfullt með þá óþreyju, mað-
ur getur jafnvel sagt eirðarleysi,
sem hvort tveggja hefur reynst Alt-
man jákvæð og neikvæð — verið
drifkrafturinn á bak við afar vondar
myndir en líka sumar af frábærustu
myndum síðustu áratuga. Máski er
hann sjötugur og dálítið útlifaður,
en hann er alveg jafn ólíkindalegur
og ókindarlegur og hann hefur
nokkurn tíma verið, og hann er líka
hárnákvæmur eins og hefur bestur
verið; eftir fyrsta hálftímann renna
öll vötn til Dýrafjarðar. Síðasti
klukkutíminn er einhver glæsileg-
asti granfmale sem lengi hefur sést í
kvikmynd.
Eins og tónskáld leikur Altman
sér að því að láta mörg ólík stef
renna sundur og saman. Hann seg-
ir margar sögur í einu, myndin er
enda byggð á mörgum smásögum
eftir ágætan rithöfund, Raymond
Carver; það er nánast ófyrirleitið
hvernig hann, að því er virðist
áreynslulaust, lætur þær flækjast
sundur og saman og líkt og um-
myndast með léttri snertingu.
Þarna eru ótal persónur. Margar
þekkjast þær ekki neitt og sumar
kynnast aldrei. Flestar eru þær ein-
hvern veginn tættar að innan og
oftastnær fá þær einhverja útrás
fýrir angist sína á einhverju stigi
myndarinnar. Vansæla húsmóðirin
sem situr nakin fyrir á málverki,
unga konan sem situr með börnin
sín í fanginu en starfar í leiðinni við
að svara dónalegum símtölum utan
úr bæ, bælda stúlkan sem spilar á
selló og kastar sér nakin í sundlaug
og þykist drukkna, bakarinn sem
býr til skreyttar afmælistertur,
drekkur sig út úr og hringir til við-
skiptavina og er andstyggilegur,
kona sem klórar sér í rassinum eftir
að hún hefur kvatt friðil sinn við
dyrnar með kossi, geðstirður lög-
reglumaður sem í ergelsi sínu ber
út heimilishundinn, virðulegur
læknir sem fer á blindafýllerí með
lágstéttafólki sem hann innst inni
fyrirlítur, maður sem notar vélsög
til að saga heimili fýrrverandi konu
sinnar í smábúta, misheppnaður
náungi sem getur ekki haldið sig frá
flöskunni en ratar aftur til einmana
konu sinnar sem getur ekki annað
en tekið honum og loforðum hans
um nýtt líf með innilegum fögnuði.
Svo eru aðrar persónur sem virðast
betur á sig komnar, jafnvel sæmi-
lega heilar; einhvern veginn virðast
þær samt rata í einhver kynni eða
áföll sem brjóta þær í þúsund mola.
Þetta er flest skrítið fólk, og ef ekki
það, þá venjulegt fólk sem lendir í