Helgarpósturinn - 20.02.1995, Blaðsíða 20

20
MORGUNPÓSTURINN MENNING
MÁNUDAGUR 20. FEBRÚAR 1995
Finnskt verðlaunaleikrit á fjölum Borgarleikhússins
Æfingar á finnska verkinu Heimur
dökku fiörildanna, sem er leikgerð á
samnefndri skáldsögu eftir skáld-
konuna Leenu Lander í Borgar-
leikhúsinu, eru vel á veg komnar
enda er ætlunin að sýna leikritið í
byrjun mars. Það er finnskur leik-
stjóri, Eija-Elina Bergholm, sem
stýrir verkinu, en hún er þekktur
leikstjóri og kvikmyndahöfundur í
heimalandi sínu. Sagan sem verkið
byggist á var tilnefnd til Finlandia-
verðlaunanna og síðar til verðlauna
Norðurlandaráðs. Þá hefur sagan
vakið athygli í Bandaríkjunum og
hefur þegar verið festur kvikmynda-
rétturinn á henni. Þar er Robert
Duvall sem er
sérstakur
áhugamaður
um söguna.
Sagan segir
frá ungum
manni, Ju-
hani Johans-
syni, sem stend-
ur á tímamótum í
lífi sínu.
Vold-
t
byggingafyrirtæki vill ráða hann til
ábyrgðarstarfa og er hann spurður
óþægilegra spurninga um æsku
sína. Hann var á unga aldri tekinn
frá foreldrum sínum sökum óreglu
þeirra og komið fyrir á uppeldis-
stofnun. Veru hans lauk í þann
mund sem geigvænlegir atburðir
áttu sér stað á eynni þar sem stofn-
unin var. Með aðalhlutverk fara
Þröstur Leó Gunnarsson, Stein-
unn Ólafsdóttir, Guðmundur Ól-
afsson, Hanna María Karlsdótt-
ir, Sigrún Edda Björnsdóttir,
Sigurður Karlsson, Jón Hjartar-
son, Margrét Vilhjálmsdóttir og
fleiri.
Þaö sætir ávallt tíðindum þegar ný íslensk
leikrit líta dagsins Ijós. Leikritið
Framtíðardraugar var frumsýnt fyrir
skömmu í Borgarleikhúsinu. Það er eftir
Þór Tulinius sem jafnframt leikstýrir. Jakob
Bjarnar Grétarsson ræddi við hann um
verkið, kost og löst á íslensku leikhúsi og
gildi þess að vera sáttur við sjálfan sig
og verk sín.
Ég hitti Þór Tulinius á Borginni
sem er erkiviðtalastaður. Hæfilega
mikill kliður og gömlu karlarnir,
sem sækja staðinn, alltaf jafn flottir.
Margir leikstjórar hafa nefnt tóma-
rúm sem myndast eftir frumsýning-
ar en Þór vill ekki gera mikið úr því.
Bæði komist það upp í vana og það
sé ekki eins og hann lifi algjörlega
fyrir þetta eina verkefni. „Ef ein-
hverjir eru ánægðir og skynja það
sem maður er að gera þá er björn-
inn unninn,“ segir Þór sallarólegur.
Hann hefur verið að vinna við
Framtíðardrauga í þrjú ár.
Hver var hvatinn?
„Ég er að skrifa um ákveðið val.
Það sem við veltum talsvert fyrir
okkur við uppsetninguna er að þeg-
ar fjallað er um eiturlyfjasjúklinga
þá vill maður gjarnan detta niður í
einhvern sósíalrealisma; rannsaka
rnálin, setja upp alvöru svip og vera
skilningsríkur og dapur í hjarta
sínu. Reyna síðan að finna ástæður
fyrir því af hverju aumingja fólkið
sé svona afvegaleitt. Þetta verk fjall-
ar ekki um ástæðurnar sem finna
má í fortíðinni og valda vandanum.
Hann er einfaldlega staðreynd og
þú getur bara tekið lífið eins og það
er í dag og gert það sem þú vilt við
það. Meinsemdin liggur kannski
ekki síst í þessum sósíalrealisma.
Fólk er sífellt að velta sér upp úr
einhverju og druslast með einhverja
fortíð. Þetta er einn þáttur."
Má þá segja að þú sért að gagnrýna
móralinn sem slíkan?
„Ja, ég er í og með að velta fyrir
mér firringunni. Við horfum upp á
gríðarlega fjölmiðlaneyslu, vídeó og
tölvumenningu og stór þáttur í
uppeldi er í höndum afla sem fólkið
hefur lítil sem engin áhrif á. Þetta er
að aukast ef eitthvað er og mér virð-
ist samfélagið ekki ráða við þróun-
ina. Það kemur alltaf að
því að það er fyrst og
fremst undir hverjum og
einum komið hvernig
hann bregst við og smærri
einingar eru manneskju-
legri. Sem dæmi þá virkar
trilla manneskjulegri en
togari.“
Hver er kosturinn og
lösturinn við að leikstýra eigin verki?
„Kosturinn er að það er hægt að
breyta verkinu og þróa á æfinga-
tímabilinu án milliliða: Ég var ekki í
neinum vandræðum með að bæta
inn setningu hér og þar. En það
gerðist einhvern veginn sjálfkrafa að
höfunduri'nn og leikstjórinn skiptu
sér í mér. En ég var reyndar við-
kvæmari fyrir frumlegum hug-
myndum samstarfsfólks míns, sem
ég hef unnið með áður, vegna þess
að höfundur og leikstjórinn eru
þetta skyldir. Og það er ákveðinn
löstur. Ég þekki það sem leikari að
hann vill hafa sem flestar dyr opnar
í nálgun sinni. Höfundurinn er bú-
inn að sjá þetta fyrir sér og er lok-
aðari fyrir nýjungum. Ég þurfti að
berjast við þetta og margt í sýning-
unni er allt öðruvísi en ég var búinn
að sjá fýrir mér. Leikararnir þurftu
að taka á þessum sósíalrealisma sem
ég nefndi fyrr og eftir að hafa náð
tangarhaldi á raunveruleikanum í
verkinu þá var hægt að sýra þetta
svolítið til og flippa með það. Og
það er mikilvægt til að verkið gangi
upp að þau séu mjög rugluð í vímu-
neyslu. En ég þurfti að einbeita mér
að því að láta höfundinn ekki trufla
leikarann í sinni vinnu.“
Þú byggir upp spennu sem síðan
dettur niður í eitthvert ástand sem
ekki kemur framvindunni beinlínis
við?
„Ég veit að þetta er truflandi fýrir
áhorfandann og er ekkert ósáttur
við að trufla hann á þennan hátt.
Mér finnst þeir kaflar, þar sem þetta
ástand ríkir sem þú talar um, mjög
skemmtilegir og nauðsynlegir þó að
þeir hægi á tempóinu. Mér finnst
skipta máli að kynnast persónunum
betur. Þau gefa sér góðan tíma í að
kveikja sér í jónu og svo ffamvegis.
Þó að það fleyti söguþræðinum
ekkert fram þá eru það þau. Allar
fíknir eru í grunnin það að þú ert að
forðast það að vera með sjálfum
þér.“
Það er ýmislegt sem skýtur upp
kollinum, fólk rífandi af sér hendur
— splatter?
„Splatter er það sem söguhetj-
urnar horfa á og er þeirra menning.
Menn eru að tala um fortíð, fýamtíð
og nútíð en í rauninni eru alltaf
sömu hlutirnir að gerast. Horror-
neyslan, sem maður er svo sem ekk-
ert hrifinn af, er ekki ný. Þú þarft
ekki annað en að lesa þjóðsögur til
þess að sjá það. Og í þeim er reynd-
ar að finna upphafið að öllum þess-
um skrifúm þó að það virðist ólóg-
ískt.“
Ef við víkjutn frá verkinu sem
slíku. Hvað fmnst þér um þá gagn-
rýni semfram hefur komið að tslensk
leikritun sé ekki nœgjanlega öflug?
„Það er gagnrýni sem er bæði
réttmæt og ekki. Það er búið að gera
gríðarlega mikinn skurk í
því að ýta undir leikritun.
Leikhúsin hafa verið dug-
leg við að vinna í þeim
málum. Ég held að þau
séu með einn eða tvo á
launum við að skrifa verk.
Svo hafa greiðslur fyrir
skrifin verið aukin þannig
að það er orðið eftirsókn-
arvert að skrifa leikrit peninganna
vegna. Ef þú selur leikrit færðu
meira fýrir það en skáldsögu, nema
náttúrulega ef hún nær metsölu. Og
það er óheyrilegur fjöldi leikrita
sem berast til leikhúsanna á ári
hvetju.“
En eru kannski of miklar kröfur
gerðar til verkanna. Að þeim sé ein-
faldlega ekki gefinn séns?
„Auðvitað eru miklar kröfur
gerðar en ég tel ekki vanþörf á því.
Það hafa verið tekin verk til sýn-
ingar sem hafa ekki þótt nógu góð
eftir á að hyggja. Fyrir áratug og
rúmlega það voru ný íslensk leikrit
pottþétt söluvara. Það er ekki endi-
lega staðan í dag og augljóslega
verða að vera kröfúr og ég tel að það
sé vel að þessu staðið. En þetta er
alltaf stór spurning. Það má benda á
kosti forsýningafyrirkomulags —
að sýna nokkrar sýningar og melta
það siðan um nokkurt skeið. Við
búum í svo rosalega miklu samfé-
lagi árangursins. Frumsýning er allt
of mikið „deadline" að mínu mati.
Sýningar eru yfirleitt aldrei tilbúnar
á frumsýningardag og geta það
heldur ekki. Áhorfandinn er stór
þáttur í hverri sýningu þannig að
það þyrfti raunverulega minnst
tvær vikur í æfingar með honum.“
En það er „Catch 22“ í þessu.
Þarna gengur þú útfrá því að það sé
ávallt gangur í sýningunni?
„Jú, jú, mannfæðin gerir þetta
erfitt. Erlendis eru forsýningar og
það hefur gefið góða raun. En þar er
reyndar úr fleiri áhorfendum að
spila."
Efþú vœrir alvaldur hverju mynd-
irðu breyta í tslensku leikhúsi?
„Það er kannski þetta: Mér finnst
felast ákveðin meinsemd í þessum
„Almenningur á íslandi áttar sig ekki á gildi listarinnar og lista-
menn hafa ekki verið duglegir við að standa upp og segja: Við er-
um hér afþví að við erum nauðsynlegir. Þeir virðast óttastþað og
hljótaþví á einhvern hátt að efast um gildi verka sinna.“