Helgarpósturinn - 05.10.1995, Qupperneq 18

Málfarslöggan
Oft heyrist sagt sem svo
að tungumál sé lifandi
fyrirbæri sem breytist
og þróist. Þeir sem hæst hafa
um þessa þróunarkenningu
segja oft að sem minnst eigi
að skipta sér af þessari þró-
un. Og síst eigi einhver sjálf-
skipaður hópur sérfræðinga
Mál málanna
Guðm
Kolbeinsson
að koma fram sem eins konar
málfarslögregla sem reynir að
stjórna umferðinni og hafa
hendur í hári þeirra sem
beygja ekki eins og akreina-
merki segja til um. Að jafnaði
er því bætt við að venjulegt
fólk sé hrætt við að opna
munninn af ótta við að segja
eitthvað „vitlaust“ sem mál-
farsfasistarnir agnúist út í.
Ég verð að játa að oft hef ég
heyrt sagt sem svo: „Ja, mað-
ur þorir nú barasta ekki að
opna munninn fyrst sérfræð-
ingurinn er hérna.“ Hins veg-
ar hef ég sjaldan heyrt að
hugur fylgi máli og ærið oft
talar þetta fólk nær látlaust
meðan „sérfræðingurinn"
heyrir til.
Þeir sem fylgja þeirri kenn-
ingu að tungumál eigi að fá að
þróast í friði segja jafnan að
þau séu samskiptatæki fólks
og meðan þau dugi sem slík
sé engin ástæða til að amast
við slettum og „breytingum“
á beygingu og annarri með-
ferð þess orðaforða sem til
er. — Það er áreiðanlega rétt
að fólk heldur áfram að nota
tungumál sitt til að ræðast
við, þótt engin málfarslögga
sjáist á vappi. En hins vegar
er hætta á að málið missi
hæfni sína til að vera brúin yf-
ir í bókmenntir og menningu
kynslóðanna, sem ég ræddi
um í síðasta þætti. Þess eru
meira að segja dæmi í útlönd-
um að málfarsbreytingar hafi
orðið svo örar að roskið fólk
hafi tæpast getað rætt við
barnabörn sín. Ég held að
enginn kæri sig um slíkt hér.
Mín skoðun er sú að tungu-
mál taki vissulega breyting-
um; það er eðlilegt. Hins veg-
ar lít ég svo á að hlutverk
þeirra sem leiðbeina um með-
ferð málsins sé ekki síst fólgið
í því að spyrna móti broddun-
um og reyna að hægja á þess-
um breytingum eftir því sem
unnt er.
Sumir segja reyndar að
þetta brölt málhreinsunar-
manna sé til einskis; enginn
hlusti á nöldur þeirra, hvað
þá að einhver taki mark á
þeim. Þetta er alls ekki rétt og
skal eitt nýlegt dæmi nefnt
því til sönnunar. Þegar al-
gengt varð að selja bensín í
sjálfsölum komu víða upp
skilti við bensínstöðvar þar
sem stóð að þar væri opið 24
tíma. Ýmsir urðu til að benda
á að þarna færi betur að tala
um að opið væri allan sólar-
hringinn. Það væri góð og gild
íslenska og engin ástæða fyrir
okkur að apa það eftir Eng-
ilsöxum að tala um 24 tíma.
Þeir eru tilneyddir af því að
þá vantar sérstakt orð yfir
sólarhring. — Og viti menn:
24 tímarnir hurfu af íslensk-
um skiltum nær samdægurs.
Að tala með brosandi rödd
Það er ekki allt sem sýnist (eða öllu heldur heyrist) þegar símtólið er annars vegar.
Eru íslendingar klaufar að tala í síma? Er til mikiís vansa að fitla við tólið þegar
talað er? Eða er það fyrst og fremst viðhorfið sem skiptir máli? Helgi Hallsson hef-
ur velt þessum málum fyrir sér í rúman aldarfjórðung.
FlMIVmJDAGUR 5. OKTÓBER1995
„Síst eigi einhver sjálfskipaður hópur se'r-
frœðinga að koma fram sem eins konar mál-
farslögregla sem reynir að stjórna umferðinni
og hafa hendur í hári þeirra sem beygja ekki
eins og akreinamerki segja til um. “
Ég gat þess hér að framan
að ýmsir hefðu orð á því að
þeir þyrðu varla að opna
munninn í návist „sérfræð-
ingsins“. Aðrir segja sem svo
að nú verði þeir að vanda sig.
En sjaldan eða aldrei hef ég
fundið að þessi umtalaða
hræðsla sé raunveruleg. En
hitt hef ég oft og iðulega orð-
ið var við að fólk grípur fegins
hendi tækifæri til að ræða við
mig um íslensku og meðferð
hennar; bláókunnugt fólk svíf-
ur á mig við ótrúlegustu tæki-
færi og segir: „Fyrirgefðu, en
ég hef nú alltaf haft mikinn
áhuga á íslensku máli og ég
bara þoli ekki þegar fólk seg-
ir...“
Áhugi almennings á málinu
er nefnilega mikill og sjálf-
skipaðir verndarar þess mun
fleiri en margan grunar. Menn
velta fyrir sér hvort þetta eða
hitt sé „rétt mál eða rangt“,
hvað tiltekin orðtök merki,
hvernig eigi að beygja manna-
nöfn og hvernig eigi að staf-
setja einhver orð; það er jafn-
vel veðjað um málnotkun við
matarborðið og svo hringt til
einhvers sérfræðings á ís-
lenskri málstöð eða Orðabók
Háskólans til að fá úrskurð.
(Svigagreinin: Fyrir nokkr-
um árum var ég úti að
skemmta mér með gömlum
skólafélögum. Þá gaf sig á tal
við mig maður sem ég hafði
aldrei séð áður, lýsti áhuga
sínum á íslensku máli og
sagði mér ýmis dæmi af því
hvernig tungunni væri mis-
þyrmt. „Ég get sko sagt þér
það að mér frýs hugur við því
hvernig margt fólk talar,"
sagði hann, „já, mér frýs bara
hugur við því.“ )
Ætli þaö sé ekkl þessl guðdómlega bollulegi snilllngssvipur sem
gerir útslagið með tvífara vlkunnar. Það þarf enginn að fara í
grafgötur með það að ef Hörður Sigurgestsson hefði ekki
tekiö að sér skítverklð að vera óskabarn þjóðarinnar þá
heföi hann látið til sín taka á vettvangi tónlistarinnar. Stjórnar-
formaður íslands er að sjálfsögðu einnig stjórnarformaður
Sinfóníunnar en það getur aldrei orðið annað en dauft
endurvarp þess að fitla vlð strengi fiðlunnar. Að vera „where
it's at“. Þar var Hándel, tvífari Haröar, sem samdi Messías, lík-
lega til helðurs Herði, þessum seinni tíma bróður í anda og lifandi
eftirmynd — ef frá er tallnn drengjakollurinn og gleraugun.
Hvort sem iesendur HP
trúa því eða ekki þá
hafa verið starfrækt
hérlendis í rúm 25 ár símsvör-
unarnámskeið sem þúsundir
íslendinga hafa sótt. Nám-
skeiðin eru nú haldin í hús-
næði Stjórnunarfélagsins og
Helgi Hallsson hefur verið
við þau riðinn nánast frá upp-
hafi. Helgi starfaði til fjölda
ára hjá Pósti og síma. Þær
Guðbjörg Björnsdóttir og
Ragnheiður Guðmundsdóttir
sjá um námskeiðið ásamt
Helga.
„Það er þverskurður af við-
skiptalífinu," segir Helgi að-
spurður um hverjir það séu
sem sækja námskeiðin. (//P
notaði að sjálfsögðu símtækn-
ina í spjalii sínu við Helga.)
„Margir koma frá opinberum
stofnunum, hópar frá fyrir-
tækjum — þetta er mjög víð-
tækt. Auk þess hafa margir
komið á eigin vegum til að
hasla sér vöil og til að geta
sýnt diplómu upp á að hafa
farið á námskeið í símsvör-
un.“
Helgi telur íslendinga
heimsmeistara í símanotkun
og heldur því fram að síma-
kerfið hér á landi sé í mjög há-
um gæðaflokki. íslendingar
nota síma mjög mikið, bæði í
viðskiptum og persónulega.
Helgi leggur áherslu á viðmót
þeirra sem svara í síma og að
fyrirtæki eigi mikið undir því
komið. „Það er sagt að þeir
sem lyfta símtólinu séu andlit
fyrirtækisins í augum þess
sem hringir."
Hann segir að góð mannleg
samskipti séu síst ofmetin og
númer eitt sé að temja sér já-
kvætt viðhorf. Fólki á vinnu-
stað líður betur og er þannig
betur í stakk búið til að takast
á við verkefnin ef andinn á
staðnum er góður. „Það hefur
verið kannað að ef fólk hættir
að versla hjá fyrirtæki þá er
það 1/3 sem það gerir vegna
þess að varan er ekki nógu
góð. 2/3 hætta vegna lélegrar
þjónustu. Góð ímynd fyrir-
tækjanna er mjög mikilvæg og
viðskiptavinurinn er mikil-
vægasti maður fyrirtækisins.“
Helgi bendir einnig á mikil-
vægi þess að kunna að hlusta,
ekki síst ef sá sem hringir er
argur. Þá sakar ekki að hafa
húmorinn á réttum stað og
hann segir blaðamanni HP
gamansögu til marks um það:
„Eitt sinn hringdi maður
nokkur í fyrirtæki og spurði
eftir Hrafni. Hann var ekki við
þannig að hann spurði eftir
Stefáni, sem ekki var við held-
ur. Þá spurði hann eftir Sæ-
mundi, sem hafði þurft að
bregða sér frá. Þá fór að síga í
manninn og hann spurði
símastúlkuna hvort það væri
enginn við með viti. „Jú,“
svaraði hún, „hann er bara í
sumarfríi núna.“ Þannig tókst
henni að gera gott úr öllu
sarnan."
Spurningunni um hvort það
væri einhver sérstök aðferð
annarri betri við að tala í síma
svaraði Helgi á þann hátt að
best væri að vera maður sjálf-
ur. „Vera ekkert að smjaðra,"
segir hann. „Að fólk sé eðli-
legt. En það er hægt að tala
með brosandi rödd þó að
maður sjáist ekki. Sýna kúnn-
anum að það sé tekið tillit til
hans og að hann fái ekki á til-
finninguna að hann sé að
trufla."
Helgi Hallsson bendir meðal annars á mikilvægi þess að svara fyrír þríðju hríngingu í fróðlegu spjalli um þá
tækni að tala og svara í síma.
Helgi telur íslendinga enga
sérstaka klaufa að tala í síma
og telur þjónustulund hafa
aukist með þjóðinni að undan-
förnu. Varðandi tæknileg at-
riði eins og hvort halda eigi á
símanum á einhvern tiltekinn
hátt segir Helgi að rétt sé að
halda á honum þannig að mað-
ur sé ekki að tala við símann
heldur manninn á hinum end-
anum. „Oft hefur maður tekið
eftir því að ef maður er að leita
að einhverju meðan talað er
þá lyftir maður taldósinni upp
fyrir eyrað...“ Helgi „sýnir"
hvernig það virkar í prak-
tíkinni og auðheyrt er að það
eru ekki góðar tvíbökur. Þá
gefur hann ekki mikið fyrir það
að káfa mikið á tólinu á meðan
talað er. „Þó að viðkomandi
heyri það ekki sjálfur þá magn-
ast það til okkar. Svo er líka
eitt sálfræðilegt atriði í þessu.
Ef ég hringi eitthvert þá er tím-
inn þar til svarað er lengri fyr-
ir mig en þann sem ætlar að
svara. Þess vegna bendum við
fólki á að reyna að svara fyrir
þriðju hringingu. Það er búið
að reikna út að eftir hana fer
viðkomandi að verða pirrað-
Fram þjáðir
menn — en
hvar er Óli
kommi?
HP fyrir flmmtán árum
Heimavinnandi borgarfulltrúi
„Þrír reykvískir borgarfulltrúar,
Björgvin Guðmundsson, Birgir fsl.
Gunnarsson og Siguijón Pétursson,
fóru sem kunnugt er í frækilega ferð
til Kína fyrir skömmu til að kynna sér
gang mála þar um slóðir. Albert Guð-
mundsson, borgarfulltrúi og alþingis-
maður, var spurður að því um daginn
hvort hann langaði ekki að feta í fót-
spor þeirra þremenninga og fara líka
í heimsókn til Kína. „Nei,“ svaraði Al-
bert, „ég hef ekki áhuga á því. Ég er
heimavinnandi borgarfulltrúi!",,
3. október 1980.
í Vikublaðinu sl. föstu-
dag birtist langur listi yfir
stuðningsmenn Steingríms
J. Sighissonar í formanns-
kjöri
Alþýðu-
banda-
lagsins.
Það er
fróðleg-
ur sam-
setn-
ingur,
en kem-
ur ekki
mjög á
óvart, er eins konar sam-
suða úr félagaskrám sósí-
alistafélaga um allt land.
Það vekur hins vegar meiri
athygli hverjir eru ekki á
listanum. Við fyrstu yfir-
sýn vantar á hann nokkra
helstu forsprakka sósíal-
ismans fyrr og nú, til dæm-
is engan annan en Inga R.
Helgason, en auk þess
Öddu Báru Sigfúsdóttur,
Guðrúnu Kr. Oladóttur,
Bimu Þórðardóttur, Sig-
uijón Pétursson og Ragn-
ar Stefánsson, svo nokkrir
séu nefndir. Mest áberandi
er þó
fjar-
vera
þess,
sem af
hvað
mestri
ein-
drægni
hefur
haldið
merki
amalsósíalismans á lofti,
ia komma. Eru komnir
brestir í samfylkingu al-
þýðunnar?