Helgarpósturinn - 16.11.1995, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR16. NOVEMBER1995
■■ 15
Andrés Magnússon á með öðrum netfyrirtækið Kjarnorku, sem sér um rekstur Sögu-vefsins. Karl Th. Birgisson spurði hann hvers konar dónar
þeir væru eiginlega, þessir netgaurar.
Netið er ekki sökudólgurinn
Hvernig stendur á því að
svona óhróðri er dreift um
netið?
„Það er einföldun að tala um
netið sem heild, það nær yfir
mjög margt. Það getur verið
tölvupóstur, það getur verið
Vefurinn, sem er uppsettar
heimasíður með myndum og
fleiru, fréttahópar, spjallhópar
og ótal leiðir aðrar sem má
nota til að senda tölvuskjöl.
Allt er þetta á netinu, þótt
framsetningin sé mismunandi.
Þess vegna er til dæmis
ómögulegt að fullyrða um hve:
nær myndin kom á netið. í
hvaða skilningi? Er hún komin
á netið af því að hún fer á milli
tveggja manna með rafrænum
pósti? Eða þegar hún er komin
til fréttahóps? Eða á heima-
síðu? Hvað er átt við?“
/ þeim skilningi að einhver
skannar hana inn á einkatölvu
og kemur henni þaðan inn á
nettengingu þar sem aðrir hafa
aðgang að henni.
„Sterkasta kenningin, sem ég
hef bezta heyrt um þetta, er að
þetta hafi gerzt í tölvuveri
Menntaskólans á Akureyri, þar
sem myndin var mjög snemma
komin í dreifingu. Hvort það
var með tölvupósti eða á
heimasíðu veit ég ekki. Þetta
gæti líka hafa gerzt í Háskólan-
um á Akureyri eða hvar sem er
annars staðar — það eru svo
margir staðir sem koma til
greina."
Það hefur komið til umrœðu,
eftir mál Heiðars, að setja því
einhverjar reglur hvað hœgt er
að setja á netið og gera menn
ábyrga fyrir því.
„Bíðum við. Á skal að ósi
stemma. Eftir því sem drengur-
inn á Akureyri segir í blaðavið-
tölum eru ekki mjög margir
sem koma til greina. Það er
lögreglan, myndsmiðjurnar
tvær og hann sjálfur. Mér þykir
afar ólíklegt að lögreglan hafi
staðið fyrir þessu. Myndsmiðj-
urnar eru möguleiki, en þær
hafa þvertekið fyrir það, og þá
eru ekki eftir nema drengurinn
eða vinir hans.
Netið hefur verið gagnrýnt
að ósekju í þessu máli. Það má
ekki gleyma því að löngu áður
en myndin komst á netið,
hvernig sem það gerðist, þá
var hún farin að streyma í
gegnum faxtæki um allt land.
Vilja menn banna fax-tæki eða
setja sérstakan búnað til að
rekja það sem fer um þau?
Þar fyrir utan hafði Gylfi
Kristjánsson, blaðamaður DV
á Akureyri, greint frá því á
mjög ósmekklegan hátt í Sand-
korni, löngu áður en myndin
fór á netið, að þessi mynd
gengi manna á milli á Akureyri.
Það þurfti ekki doktorsgráðu í
bókmenntafræði til að skilja
við hvað og hvern var átt.
Mér finnst mjög vafasamt í
þessu sambandi að benda á
netið og segja: þetta er vanda-
málið. Netið er í tízku og mjög
áberandi í umræðunni, en
dreifingin var farin af stað af
fullum krafti eftir hefðbundn-
ari leiðum."
Það er samt töluverður mun-
ur á því að dreifa mynd í Ijósriti
eða í gegnum faxtœki og að
gera hana aðgengilega milljón-
um manna um allan heim. Það
er ekki sami hluturinn að rétta
þér Ijósrit af einhverju og t.d. að
birta það í dagblaði.
„Kann að vera. Á móti kemur
að íslenzkt dagblað er gefið út
fyrir íslendinga, sem þekkja
Heiðar. Hvað milljónir manna í
útlöndum sjá af Heiðari Jóns-
syni kemur málinu ekkert við.
Það hefur enga merkingu fyrir
þá.“
Nær vonlaust að rekja
tölvupóst
Því er haldið fram að hægt sé
að rekja sendingarnar; að ef ég
fœ eitthvað með tölvupósti sé
hægt að rekja það til upphafs
síns.
„Það er mjög erfitt nema
með mikilli rannsóknarvinnu
og raunar efa ég að það sé
framkvæmanlegt. Það eru til
og viðtakandinn getur verið
viss um að sendandinn sé sá
sem hann segist vera.
Því miður hefur þetta ekki
verið mikið notað, ekki sízt
vegna þess að bandarísk
stjórnvöld hafa sett sig upp á
móti útflutningi á þessu forriti,
á þeirri forsendu að það sé
hergagn."
Þetta leysir ekki vandann
sem ég er að tala um.
„Er hœgt að koma í veg fyrir að myndir á
borð við þá, sem dreift var afHeiðari Jónssyni,
komist í almenna dreifingu á Internetinu?
Hvað þarf til? Er það œskilegt?“
svokallaðir „nafnlausir endur-
sendar“, sem hægt er að senda
skjal til með skilaboðum um
hvert það á að fara. Þegar það
er sent á ákvörðunarstað er
tekið fram frá hvaða endur-
sendi þáð kemur, en lengra
nær það ekki.
Ég veit aðeins eitt dæmi um
að reynt hafi verið að taka fyrir
slíka starfsemi og það var í
Finnlandi, þar sem stjórnvöld
hafa leyft sér meira en annars
staðar.
En það er nær vonlaust að
rekja tölvupóst, jafnvel þótt
næðist utan um alla enda. Ein
sending hingað frá Bandaríkj-
unum getur farið í gegnum
óteljandi stöðvar. Aðeins sum-
ar póststöðvar halda skrár yfir
hvað fer hvert og þær skrár
eru geymdar mislengi. Það
væri hugsanlega hægt að
skrifa forrit sem reyndi að
rekja þetta fljótar en manns-
höndin getur, en samt sem áð-
ur er þetta nær óvinnandi
verk. Auk þess væri það svo
drastísk aðgerð að mér er til
efs að það stæðist gagnvart al-
mennum mannréttindum."
Efsú er niðurstaðan, að þetta
sé nœr óvinnandi vegur, þá er
það býsna alvarlegt mál. Það
þýðirað hversem ergetur nafn-
laust sent hvað sem er, um
hvern sem er, til milljóna
manna og komizt upp með það.
„Já, það kynni manni að finn-
ast skelfilegt, en það er líka dá-
samlegt í aðra röndina, þrátt
fyrir að mér finnist að sérhver
maður eigi að bera ábyrgð á
orðum sínum. Þetta er hluti af
málfrelsinu."
Því hljóta að vera takmörk
sett; þú getur ekki sagt hvað
sem er um nafngreinda einstak-
linga án þess að bera ábyrgð á
því.
„Þannig ætti það að vera og
þannig væri það í fullkomnum
heimi. Við lifum ekki í full-
komnum heimi. Hann er ekki
setinn englum, heldur mönn-
um.
En þetta er ekki nýtt vanda-
mál á netinu — hver segir
hvað — og menn hafa fundið
ákveðnar lausnir á nafnleys-
inu, þótt það tengist málfrelsi
ekki nema óbeint. Þegar ég
sendi pöntun út í heim þarf
viðtakandinn að vera viss um
að það sé ég, en ekki einhver
annar, sem sendir hana.
Til að leysa þetta var fundin
upp lyklun á skilaboðum, PGP,
sem stendur fyrir Pretty Good
Privacy. Það felst í því að hver
maður á tvo lykla, annan al-
mennan og hinn sinn einkalyk-
il. Almenni lykillinn er gefinn
út svo hver sem er getur nálg-
ast hann. Skilaboð eru send
kóðuð og viðtakandinn notar
forrit, sem reiknar almenna
lykilinn saman við einkalykil
viðtakandans. Þá ljúkast dyrn-
ar upp og hann fær boðin.
Þannig er komið í veg fyrir að
einhver þriðji aðili lesi boðin
„Jú, ef allir notuðu þetta. En
auðvitað gera menn sér grein
fyrir vandamálinu og hafa ver-
ið að leita leiða. Það er hins
vegar mjög erfitt að taka á
þessu nema með mjög harka-
legum aðgerðum — til dæmis
að ritskoða netið á einhvern
hátt, sem er nánast ófram-
kvæmanlegt.
Það er líka önnur hlið á mál-
inu. Þegar uppreisnartilraunin
var gerð í Moskvu og fjölda-
morðin framin á Torgi hins
himneska friðar komu fréttir af
því fyrst á Usenet, en þar er að
finna fréttahópa af ýmsu tagi.
Inn á það settu til dæmis kín-
verskir stúdentar upplýsingar
nafnlaust og lái þeim hver sem
vill. Ekki hefði ég viljað merkja
það nafni og númeri í þeirra
sporum.“
Það er hœgt að nefna önnur
dœmi, þvert í hina áttina.
„Já, velkominn í raunveru-
leikann. Þú munt alltaf standa
frammi fyrir slíkum vandamál-
um.“
Það er klisja.
„Allt hefur sína kosti og
ókosti. í þessu tilfelli eru kost-
irnir tvímælalaust meiri en
ókostirnir.
Rætni og rógur er jafngamalt
mannkyninu. Netið er ekki að
búa það til. Netið er nefnt til
sögunnar núna af því að það er
nýtt og framandi og er í tízku.
Það sama gerðist þegar síminn
var að ná útbreiðslu og þegar
sjónvarpið kom til sögunnar.
Það er rétt að það er hægt að
finna geðveika nazistahópa á
netinu og ekkert áhugamál er
svo ógeðfellt að það komi ekki
fram þar á einhvern hátt.
Þarna speglast öll mannkyns-
flóran og allur mannskynsflór-
inn. En það hefur ekkert með
netið sem slíkt að gera.“
íslenskur miðill eða al-
þjóolegur?
Á hvaða punkti er netið orðið
að fjölmiðli?
„Vefsíðurnar eru það sem
næst kemst því að vera fjöl-
miðill og ég lít þannig á að fyr-
irtækið okkar verði að sjálf-
sögðu að bera ábyrgð á rógi og
öðru þvíumlíku sem birtist hjá
okkur. Ég neita því hins vegar
að við þurfum að lúta prentlög-
um.“
Hvers vegna?
„Vegna þess að birtingin á
efninu gerist annars staðar. Ég
sé til dæmis ekkert að því að
birta áfengisauglýsingar,
vegna þess að ég er jafnmikið
að gefa út fyrir heimsbyggðina
og Island. Þótt ég vinni á ís-
landi og gagnabankinn sé hér,
þá er efnið okkar lesið annars
staðar. Þess vegna finnst mér
þessi löggjöf koma mér lítið
við.“
Þetta er hártogun. Þú getur
sagt það sama um útvarp eða
sjónvarp. Það sem er sagt í
Efstaleitinu getur líka heyrzt úti
í Evrópu á stuttbylgju. Það þýðir
ekki að þar megi
birta áfengisaug-
lýsingar.
„Það má breyta
dæminu á alla
vegu. Ég get unnið
hér, en haft gagna-
bankann á er-
lendri grund. Það
er sama hvernig á
málið er litið: lög-
gjöfin er harla
hæpin.“
Eina leiðin virð-
ist vera að koma á
einhvern hátt í veg
fyrir að íslendingar
fái tölvuaðgang að
því efni sem er
bannað hér, til
dœmis áfengisaug-
lýsingum.
„Já, finnst þér
ekki eitthvað und-
arlegt við það?“
Andrés Magnússon:
Rætni og rógur er jafngamalt mannkyninu. Netið er ekki að búa það til.
Stærsta bóka-
safn í heimi
Það er samt
varla hœgt annað
en hafa áhyggjur
afþessu.
„Ég skil alveg
áhyggjurnar, en
ég hef ekki frekar
en aðrir lausn
fram að færa. Net-
ið nær núna út um
allan heim. Meira
að segja í Norður-
Kóreu eru ein eða
tvær tölvur
tengdar netinu.
Til að stjórna því
sem fer fram á
netinu um allan heim þyrfti
þess vegna eina mjög miðlæga
síu, sem ég held að enginn vilji
sjá.“
/ Háskólanum kom upp mál
vegna kláms sem nemendur
komust íþegar þeir áttu að vera
að lesa frœðiritgerðir. Það tókst
einhvern veginn að loka fyrir
aðgang að því.
„Ég veit ekki nákvæmlega
hvað gerðist í Háskólanum, en
það er algengast að finna klám-
efni á einni tegund fréttahópa.
Þeim er gróft hægt að skipta í
tvennt. Annars vegar venju-
lega fréttahópa, þar sem um-
sjónarmenn fylgjast með skila-
boðum og henda út því sem
þeim finnst ekki eiga heima
þar. Hins vegar eru alt-hóparn-
ir, alternattfu hóparnir, þar
sem ríkir stjórnleysi, líflegar
umræður og eru stundum ekki
fyrir viðkvæmar sálir. En það
er nokkuð sem menn vita þeg-
ar þeir fara inn á þessa hópa.
Ég get ímyndað mér, án þess
að ég hafi fylgzt með málinu
uppi í Háskóla, að þeir hafi ein-
faldlega lokað fyrir aðgang að
þessum o/f-hópum, sem við
gerðum raunar líka á Síberíu
[,,net- kaffihúsi" þar sem hægt
er að kaupa aðgang að net-
inu].“
Það hlýtur líka að þurfa að
koma í veg fyrir að börn villist
allt í einu inn á eitthvert efni
sem er þeim ekki hollt.
„Já, það hefur verið mikið
rætt hvernig það megi gerast
og gerðar skoðanakannanir
um það á netinu. Raunar eru
netbúar upp til hópa mjög
frjálslynt fólk og þess vegna
ekki alveg marktækt úrtak. En
kannanir sýna að þótt menn
hafi áhyggjur af þessu, þá sé
það ekki í verkahring ríkisins
að afstýra því, heldur sé það
verkefni foreldra."
Ég vil sem foreldri að barnið
mitt lœri á netið, en ég vil ekki
að það rekist á einhvern ófögn-
uð sem er því óhollur. Þess
vegna hlýt ég að fara fram á að
það efni sé ekki öllum aðgengi-
legt.
„Það er hægt að grípa til
ákveðinna ráðstafana, til dæm-
is að kaupa forrit sem útiloka
ákveðna hluti eða að útiloka
alt-hópana. Við bjóðum upp á
tvenns konar áskrift, venjulega
og takmarkaða, sem felur m.a.
í sér að a/í-hópunum er lokað.“
En þá er ekki bara lokað á
börn, heldur fullorðna líka.
„Já. Þann vanda verðurðu þá
að leysa með forriti heima hjá
þér. Svo lendirðu í því að
strákurinn þinn verður flinkari
en þú á tölvuna og finnur ótal
leiðir framhjá þessu, en það er
önnur saga.
Netið er í raun stærsta bóka-
safn í heimi og þar leynast auð-
vitað alls konar hlutir. Ég sá
mjög ógeðfellda síðu um dag-
inn sem einhver, sem hafði
greinilega mikinn áhuga á rað-
morðingjum, hafði sett upp.
Það er líka hægt að finna
ógeðslegar síður sem eiga full-
an rétt á sér, til dæmis við
læknadeildir háskóla. Þar er
hægt að finna myndir sem ég
myndi ekki láta nokkurt barn
sjá.“
Niðurstaðan er sem sagt?
„Tough luck. f raun og veru.
Hinn kosturinn er alskelfilegur,
sem er allsherjarritskoðun.
Það er hugsanlega framkvæm-
anlegt á litlu landi eins og ís-
landi, en bæði dýrt og óæski-
legt. Það yrði að loka öllum
Vefnum af, nema tilteknum síð-
um. Það er eina leiðin.“
simar
frábært verð!
Frá kr.
23.000'
Verslunin Anton Skúlason
Austurveri Háaleitisbraut
S: 588 0400
Opið 12-18