Helgarpósturinn - 21.12.1995, Blaðsíða 11

FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER1995
11
Bjöminn rumskar
Það var með nokkurri eftir-
væntingu sem ég opnaði
blað „Sjálfstæðra kvenna" sem
kom út á dögunum. í leiðara
blaðsins og í grein um kosn-
ingaúrslitin vorið 1995 kemur
það fram sem margir töldu sig
Stjórnmál
£
o
teinunn V.
skarsdóttir
vita, að fleiri konur kusu Sjálf-
stæðisflokkinn en oft áður. í
kosningarannsókn Ólafs Þ.
Harðarsonar stjórnmálafræð-
ings er þetta staðfest. Ástæð-
an fyrir þessari fylgisaukningu
er án efa sú ímynd eða öllu
heldur þær áherslur sem
„Sjálfstæðar konur“ lögðu upp
með. Þær komu fram af krafti
og vöktu athygli fyrir nýstár-
legan málflutning varðandi
réttindamál kvenna. Því miður
var ljóst mjög snemma í kosn-
ingabaráttunni að flokkurinn
háði aðra kosningabaráttu.
Flokkurinn og forystan ætlaði
sér aldrei að setja réttinda- og
launamál kvenna á oddinn í
kosningabaráttunni. „Stærri
og pólitískari" mál skiptu
meira máli. „Sjálfstæðum kon-
um“ var einungis att á foraðið
og lykilorðið var viðhorfs-
breyting.
Forsætisráðherra er í opnu-
viðtali í blaðinu og má segja að
það sé út af fyrir sig merkilegt.
I fyrsta skipti anno 1995 hefur
formaður stærsta stjórnmála-
flokks landsins upp raust sína
til að tala um jafnréttismál. Ég
hef það reyndar á tilfinning-
unni að hann sé hvorki knúinn
áfram af brennandi hugsjóna-
eldi né innri þörf til að ræða
þennan málflokk. Ástæðan er
ill nauðsyn. Hann segir það
meðal annars sjálfur að fylgi
flokka sé eins og bensín á bíl,
án fylgis geti flokkurinn ekki
keyrt áfram.
Þegar ég las umrætt viðtal
við forsætisráðherra fékk ég
staðfestingu á því sem mig
hafði lengi grunað: að við-
horfsbreytingin sem „Sjálf-
stæðar konur“ tala um hefur
látið Davíð Oddsson alls
ósnortinn.
Það er ljóst á öllu að forsæt-
isráðherra hefur loks áttað sig
á því að ekki væri lengur hægt
að sitja hjá þegjandi í umræð-
unni um jafnréttismál. Hann
hefur séð sig knúinn vegna
fylgis kvenna við flokkinn að
ræða nú aðeins jafnréttismál.
En það er einnig morgunljóst
að þær konur sem kusu Sjálf-
stæðisflokkinn og ekki síst
konur innan flokksins eiga
ekki von á mikilli breytingu ef
marka má orð forsætisráð-
herra.
Ég vil nú reyndar virða hon-
um það til vorkunnar að hann
er greinilega ekki á heimavelli
þegar jafnréttismál og kvenna-
pólitík er annars vegar. Engu
að síður hljóta menn að leggja
við hlustir.
Allar þær aðgerðir sem hafa
reynst vel til að jafna til dæmis
hlut kynjanna í ráðum og
nefndum — eins og tímabund-
in jákvæð mismunun — fellur
ekki í kramið hjá forsætisráð-
herra. Það er til dæmis greini-
legt að aðgerðir meirihluta
Reykjavíkurlistans í borgar-
stjórn hafa farið mjög fyrir
brjóstið á forsætisráðherra.
Honum finnast það sérstæð og
afturhaldsleg viðhorf sem hafa
birst þar, sérstaklega í ráðn-
ingarmálum. Skoðum það að-
eins nánar. Þegar umræddur
forsætisráðherra sat í Ráðhúsi
Reykjavíkur var til að mynda
engin kona í hópi æðstu emb-
ættismanna borgarinnar. Jafn-
an var hlegið úr stól borgar-
stjóra þegar til dæmis borgar-
fulltrúar Kvennaframboðs
með Ingibjörgu Sólrúnu í
broddi fylkingar kvöddu sér
hljóðs til að vekja athygli á
kjörum kvenna í þáverandi
borg Davíðs. Þegar kom að því
að forsætisráðherra veldi sér
sinn eftirmann í stól borgar-
stjóra komu kvenkyns borgar-
fulltrúar Sjálfstæðisflokksins
aldrei til greina.
Þarna erum við einmitt kom-
in að þeim kjarna sem bæði ég
og „Sjálfstæðar konur" erum
sammála um. Viðhorfin. Það
skiptir nefnilega máli hvernig
við nálgumst umræðu um jafn-
réttismál og kvennapólitík.
Með ákveðna femíníska sýn í
Eftir regnið
Háskólabíó sýnir þessa dag-
ana margverðlaunaða
kvikmynd frá Makedóníu, Eftir
regnið. Ég er alltaf tortrygginn
á verðlaunamyndir, því að
þær eiga það til að vera gerðar
fyrir dómnefndarmenn um
kvikmyndir, en ekki fyrir okk-
ur, venjulega áhorfendur. Um
þessa mynd gegnir öðru máli.
Þetta er spennumynd með
hugvitssamlegum söguþræði,
afburða vel leikin. Leikstjóran-
um tekst að ná miklum áhrif-
um með því að setja gamla
venju hins frumstæða ætt-
bálkaskipulags, blóðhefndina,
inn í nútímalegt umhverfi. Nýj-
ar útsetningar gamalla þjóð-
laga af þessum slóðum auka
síðan enn á áhrifin.
Ég ætla ekki að fjölyrða um
söguþráðinn hér, en læt þess
eins getið, að jafnvel það, sem
virðist við fyrstu sýn vera
tímaskekkja í myndinni, er það
ekki, þegar nánar er að gáð,
heldur vísvitandi staðfesting
þess, að hringurinn er aldrei
hringur.
En þessi mynd vakti mig til
umhugsunar um einn skýring-
arvanda, sem blasir við eftir
blóðbaðið í Júgóslavíu. Getur
verið, að kommúnisminn hafi
haft það sér til málsbóta, að
hann hafi haldið aftur af þjóð-
ernisofstæki og ættbálkahatri?
Er hugsanlegt, að hann sé
skárri kosturinn af tveimur ill-
um?
Við fyrstu sýn virðist svarið
vera játandi. Eftir að kommún-
isminn hrundi, tóku við upp-
lausn og staðbundin borgara-
stríð víðs vegar í fyrri ríkjum
kommúnista. Nægir auk Júgó-
slavíu að minna á Kákasus-
löndin og uppgang þjóðernis-
sinna í Rússlandi og víðar. Svo
virðist sem draugar úr fortíð-
inni hafi vaknað aftur til lífs-
ins.
Múslimar og kristnir menn
berast á banaspjót; Serbar úr
rétttrúnaðarkirkjunni og kaþ-
ólskir Króatar gjóta haturs-
augum hvorir á aðra og nota
hvorir sitt stafróf, þótt þeir
séu í raun sama þjóð. Þegar
nánar er að gáð, er þó til önn-
ur skýring. Hún er sú, að
kommúnisminn magnaði and-
farteskinu hefur til að mynda
borgarstjórn Reykjavíkur sýnt
að hún vill leggja sitt af mörk-
um til að skapa konum tæki-
færi til jafns við karla. Konur
hafa verið ráðnar í mikilvægar
stöður í borgarkerfinu, meðal
annars í æðstu embætti borg-
arinnar þar sem alla tíð hafa
verið karlar. Þessar konur
voru ekki ráðnar af því að þær
voru konur. Þær voru hins
vegar látnar njóta sannmælis.
Þær voru fremstar meðal jafn-
ingja.
Forsætisráðherra hefur ekki
haft þá sýn á samfélagið að
honum hafi þótt nauðsynlegt
að konur kæmu þar að mótun
ásamt karlmönnum og því
miður hefur hann ekki borið
gæfu til að sýna að hann meti
konur að verðleikum. Hann
hefur auðvitað haft í hendi sér
að velja konur til trúnaðar-
starfa en kosið að gera það
ekki. í ráðherraliði flokksins er
engin kona og í forystu flokks-
ins er engin kona.
Þessar staðreyndir um
stöðu kvenna eru greinilega
áhyggjuefni „sjálfstæðra
kvenna" í umræddu blaði er
að finna ýmsar staðreyndir
um stöðu kvenna sem sjálf-
stæðar konur vilja benda les-
endum á. Til dæmis að á Al-
þingi íslendinga sitji 16 konur
af 63 þingmönnum, að einung-
is hafi tvær konur verið ráðu-
neytisstjórar frá upphafi og
þær séu starfandi í dag. Að frá
upphafi hafi 97 karlar gegnt
embætti ráðherra hér á landi
en einungis 5 konur. Að konur
séu með 68% af launum karla
þegar miðað er við jafnaðar-
kaup. Að konur með fram-
haldsskólamenntun séu með
78% af launum karla. Ekki það
að þessar staðreyndir komi
manni svosem á óvart en þó er
rétt að hamra á þeim, ekki síst
ef það má verða til þess að
Björninn vakni af löngum
svefni.
Ég hlýt að skilja þessar
bendingar þannig að aðgerða
sé þörf strax til að rétta þessi
hlutföll við. Þær aðgerðir
hljóta að verða í þeim anda að
láta konur njóta sannmælis og
ráða þær í stöður í hæfileika
sinna vegna. Varðandi launa-
fram á með gildum rökum að
eru einu raunhæfu leiðirnar til
að jafna launamun kynjanna.
Þrátt fyrir þessar stað-
reyndaupptalningar og bend-
ingar ungu kvennanna í flokkn-
um er eins og forsætisráð-
herra tali í austur þegar þær
tala í vestur. Reyndar eru það
gömul sannindi og ný að kon-
ur hafa alltaf átt erfitt með að
fá hlustað á sig innan Sjálf-
stæðisflokksins. Gildir þá einu
hvort hóparnir heita Hvöt,
Landssamband sjálfstæðis-
„Prátt fyrir þessar staðreyndaupptalningar og bend-
ingar ungu kvennanna í flokknum er eins og forsœt-
isráðherra tali í austur þegar þœr tala í vestur.
Reyndar eru það gömul sannindi og ný að konur
hafa alltafátt erfitt með að fá hlustað á sig innan
Sjálfstœðisflokksins. Gildirþá einu hvort hóparnir
heita Hvöt, Landssamband sjálfstœðiskvenna eða
„Sjálfstœðar konur“. “
málin er það auðvitað spurn-
ing um grundvallarmannrétt-
indi að borga karli og konu
sömu laun fyrir sömu vinnu
miðað við sömu menntun.
Svar forsætisráðherra þegar
hann er spurður út í kynbund-
inn launamun hljóta að vera
mér og sjálfstæðum konum
nokkurt áhyggjuefni.
Grípum niður í svar forsæt-
isráðherra við spurningu um
hvað ríkisstjórnin hyggist gera
til að stuðla að jöfnum rétti
karla og kvenna í launamálum:
„...í annan stað hefur það
reyndar verið svo að af þeim
kjarasamningum sem hann
( fjármálaráðherra) hefur ver-
ið að gera, hafa samningar
svokallaðra kvennastétta ver-
ið hagstæðari en aðrir. Það tel
ég út af fyrir sig ekki vera hag-
stæða leið til langframa því þá
er verið að horfa á þetta hóp-
bundið".
Þarna er sama upp á ten-
ingnum og í ráðningarmálun-
um. Ekki orð um raunhæfar
aðgerðir, svo sem ókynbundið
starfsmat og gagnsætt launa-
kerfi sem sýnt hefur verið
kvenna eða „Sjálfstæðar kon-
ur“.
Hvort sem hugmyndir koma
frá eldri konunum í flokknum
eða þeim yngri fá þær allar
sömu meðhöndlun. Svar for-
sætisráðherra þar sem hann
er spurður um álit sitt á þeirri
hugmynd Landssambands
sjálfstæðiskvenna að stofna
annað varaformannsembætti í
þeim tilgangi að gefa konum
aukin tækifæri til að komast í
áhrifastöður: „Við höfum haft
hitt fyrirkomulagið í áratugi og
það er nú megininntak þessa
flokks að ef við höfum eitt-
hvað sem hefur reynst vel þá
skulum við ekki breyta því
nema við séum alveg örugg
um að það sem kemur í stað-
inn sé betra.“
Miðað við þessi ummæli er
ljóst að Björninn hefur ekkert
gert nema rumskað þrátt fyrir
köll úr öllum áttum. Þægileg-
ast er að leggjast til svefns aft-
ur því aldrei er að vita hvað
mætir manni ef maður opnar
augun of mikið.
Höfundur er Kvennalistakona og
borgarfulttrúi fyrir Reykjavíkurlistann.
„Eina leiðin til þess, að ólíkir hópargeti búið
saman í friði, er, að þeirgrœði nóg hverjirá öðr-
um, hafi matarást hverjir á öðrum, efsvo má
segja. Þarsem náungakœrleikanum sleppir, tekur
ávinningsvonin við, og þarsem henni erekki til
að dreifa, myndast siðferðilegt tóm, og þar er
frjósamur jarðvegur fyrir hatur, illindi og úlfúð. “
stæður hinna ólíku hópa, sem
byggðu ríki kommúnista, því
að hann sleit í sundur þau
hagsmunabönd, sem ein
dugðu til þess að halda ólíkum
mönnum saman.
Einn frjálshyggjumaður ní-
tjándu aldar sagði einmitt, að
tilhneiging okkar til að skjóta á
aðra menn minnkaði, ef við
sæjum í þeim væntanlega við-
skiptavini. En í löndum, þar
sem viðskipti manna eru stór-
lega torvelduð, geta slík hags-
munabönd varla myndast.
Hvað getur sameinað fólk með
ólíka sögu, ólíka trú, ólíkt staf-
róf, ólíka siði? Það er í raun og
veru aðeins eitt, eins og Adam
Smith benti á fyrir tveimur
öldum: Gagnkvæmur hagur
þeirra af viðskiptum.
Eina leiðin til þess, að ólíkir
hópar geti búið saman í friði,
er, að þeir græði nóg hverjir á
öðrum, hafi matarást hverjir á
öðrum, ef svo má segja. Þar
sem náungakærleikanum
sleppir, tekur ávinningsvonin
við, og þar sem henni er ekki
til að dreifa, myndast siðferði-
legt tóm, og þar er frjósamur
jarðvegur fyrir hatur, illindi og
úlfúð.
Hin miklu átök, sem blossað
hafa upp í fyrri ríkjum komm-
únista, eiga því að miklu leyti
rót sína að rekja til þess, að
kommúnistar reyndu að upp-
ræta ávinningsvonina. Ef
menn geta ekki verið vinir, þá
geta þeir þó að minnsta kosti
verið viðskiptavinir, en það
máttu þeir ekki einu sinni vera
í ríkjum kommúnista.
Höfundur er rithöfundur og dósent í
stjórnmálafræði við Háskóla íslands.
uppleið
Hjörleifur Guttormsson
alþingismaður
Öðrum finnst hann kannski
stefna niður en sjálfur stefn-
ir hann upp. Að tala í fjóra
tíma í þinginu um álmálið;
það er kannski ekki per-
sónulegt met, en hérumbil.
Hjörleifur hefur náð sínu
fyrra formi.
Jón Múli Árnason
þulur
Gamlir kommar gleðjast yfir
sigrum kommúnista í Rúss-
landi. Er kannski von um ný
Sovétríki og nýtt kalt stríð?
Emilíana Torrini
söngkona
Bara átján og á toppi
vinsældalistans.
niðurleið
Lögreglan
Þeir ræna banka í gríð og
erg og löggan er alltaf skref-
inu á eftir.
Magnús Scheving
þolfimbnaður
Ekki nema fimmta sæti á
heimsmeistaramótinu. Menn
drúpa höfði í Latabæ.
Þjóðkirkjan
Ásatrúarmenn ætla að elsk-
ast, drekka og éta um jólin.
Getur Ólafur boðið betur?