Helgarpósturinn - 21.12.1995, Blaðsíða 24

24
FIMIVmJDAGUR 21. DESEMBER1995
V
Stjömugjöf
öilgarpóstsins
Manneskja meðal mannanna
Mávahlátur
Kristín Marja Baldursdóttir
Mál og menning y
★★★
Hér er verið að segja sögu og
ekkert tóm fyrir ljóðrænar
krúsídúllur og sálarlífspæling-
ar. Og ekki nokkur vafi á því
að íslensk skáldsagnaritun
hefur hér eignast nýjan höf-
und sem eftir verður tekið.
(FB)
Hólmanespistlar
Stefán Sigurkarlsson
★★★
Sögurnar eru vel byggðar og
mynda sannfærandi heild. Fal-
lega skrifuð bók þar sem hið
ósagða skiptir veigamiklu
máli. (BG)
Kyrjálaeiði
Hannes Sigfússon
★★★
Það læðist að manni illur grun-
ur um að Hannes sé að kveðja
lesendur sína með þessari
bók. Hann sannar það hér enn
og aftur að hann er eitt besta
skáld okkar og leikni hans
með orðin engu lík. (FB)
Hraunfólkið
Björn Th. Björnsson
★★★
Höfundur er býsna orðmarg-
ur, en það er misskilningur að
það sé galli á ritstíl hans. Veik-
leiki bókarinnar miðað við
Falsarann og Haustskip er að
hér ber skáldskapurinn heim-
ildasöguna ofurliði. (ÞE)
Á valdi örlaganna
Börkur Gunnarsson
★ ★★
Sigurður Demetz Franzson
hefur leiðbeint flestum fræg-
ustu söngvurum landsins í
seinni tíð og átt stóran þátt í
aukinni söngmennt íslendinga.
í heild er þetta áhugaverð bók
um áhugaverðan einstakling.
(BG)
Híbýli vindanna
Böövar Guömundsson
★ ★★
Lýsingar á lífi frumbyggjanna í
Vesturheimi eiga sér ekki líka í
íslenskri skáldsögu. Þetta er
sagan okkar allra, sagan sem
okkur ber að skila áfram til
barnanna okkar. (FB)
Konan með Botticelli
andlitið
William D. Valgardson
★★★
Valgardson byggir upp sann-
færandi persónur í þessu
verki. Kynning Ormstungu á
þessum kanadíska höfundi er
lofsverð og munu fáir verða
sviknir af því að lesa bók
hans. (BG)
Hjartastaður
Steinunn Siguróadóttir
★ ★★
Margir kaflarnir hér eru þeir
einlægustu og tærustu sem
Steinunn hefur skrifað. Og
ekki spurning þrátt fyrir brota-
lamirnar í persónulýsingu
Hörpu að hér er á ferðinni eitt
albesta verk sem Steinunn hef-
ur sent frá sér. (FB)
Þannig virkar tölvan
Ron White (Kristán Leósson og
Hiidigunnur Sverrisdóttir íslenskuóu)
★★★
Þetta er bók um vélbúnað,
ekki hugbúnað. Bók sem er
skrifuð fyrir áhugamenn um
sjálfa tæknina en síður fyrir
hinn almenna, ráðvillta hug-
búnaðarnotanda sem klórar
sér skilningsvana í hausnum.
(SHH)
Lát hjartað ráða för
Susanna Tamaro
Þýöing: Thor Vilhjálmsson
Setberg 1995
★ ★
Bókin Lát hjartað ráða för eft-
ir Susönnu Tamaro hefur
verið kynnt sem meistaraverk
sem jafnist á við Nafri rósarirm-
ar eftir Umberto Eco og það
Bækur
r «
Friðrika
Benónýs
var með mikilli eftirvæntingu
sem ég hóf lesturinn. Og ekki
spillti það fyrir að þýðandinn
er Thor Vilhjálmsson, sem oft
hefur verið kallaður mesti stíl-
istinn af þeim höfundum sem
nú eru að rita bækur á ís-
lensku. En vonbrigðin urðu
sár. Umgjörð sögunnar er sú
að gömul kona við dauðans
dyr rifjar upp í bréfum til dótt-
urdóttur sinnar ævi sína og
reynir að koma þeim boðskap
á framfæri við ungu stúlkuna
að hún megi ekki verða þræll
yfirborðsmennskunnar. Að
það sem mestum sársauka
valdi þegar einhver hverfur úr
lífi manns sé ekki söknuðurinn
eftir því sem maður hefur átt
Goldeneye — James Bond
Bíóhöllin, Háskólabíó, Sagabíó
Leikstjóri: Martin Campell
Aðalhlutverk: Pierce Brosnan, Sean Bean,
Izabella Scorupco, Famke Janssen
★★
Bond-myndirnar eru nú
orðnar 17 talsins. Sú
nýjasta, framleidd eftir sex ára
hlé, er trú þeirri hefð sem sam-
tals 2 milljarðar (áætlað) kvik-
myndahúsagesta hafa fylgst
með í gegnum árin. Árið 1962
fór Sean Connery með hlut-
verk James Bond — 007 —
fyrstur allra í Dr. No. í dag er
Bond leikinn af Pierce Brosn-
an í myndinni Goldeneye. Við
höfum séð fjóra mismunandi
Bonda í gegnum árin, Connery
(6 stk.), George Lazenby (1
stk.), Roger Moore (7 stk.) og
Timothy Dalton (2 stk.). Nú er
sá fimmti mættur í flutningi
Brosnan.
Bondarnir hafa mismunandi
stíl og séreinkenni en allir
tákna þeir það sama: skemmt-
un. í kjölfar þeirra fylgja alltaf
ótrúleg áhættuatriði, flottar pí-
ur, glæsilegir bílar, allt sem
dreng dreymir um. Allt er leyfi-
legt og því fáránlegra því
betra.
Bond-myndir eru fyrirbrigði
sem tosa raunveruleikann yfir
í heim vísindaskáldskapar en
slíta hann ekki alveg frá sam-
tímanum. Söguþráðurinn
tengist pólitísku og félags-
fræðilegu aðstæðunum sem
ríkja þá stundina. Ef ekki er um
að ræða sérvitra og brjálaða
milljónamæringa, til dæmis Dr.
No og Auric Goldfinger, þá eru
vondu kallarnir í Bond-mynd-
unum oftast frá þeirri þjóð
sem ekki er í náðinni hjá vest-
rænu ríkjunum á því tímabili
sem myndin er gerð. Þessir
með þeirri persónu, heldur
sársaukinn yfir því sem maður
ekki sagði henni. Því sem mað-
ur hélt eftir af sjálfum sér í
samskiptunum við hana.
Gamla konan er rúmlega átt-
ræð og hefur séð tímana
tvenna, en umbrotin í veraldar-
sögunni á þessari öld standa
henni ekki næst hjarta heldur
umbrotin í lífi hennar sjálfrar
og þeirra sem næst henni hafa
staðið. Tengslaleysið við ann-
að fólk, óttinn við að gefa hefur
markað allt líf hennar og nú sit-
ur hún og syrgir það sem hún
ekki gaf. Hún er mikil unnandi
gróðurs og dýra og getur þar
sýnt sínar réttu tilfinningar, en
siðalögmál manneskjunnar
hafa gert hana að fanga sínum
og aðeins einu sinni á ævinni
hefur hún leyft sér að fylgja
rödd hjartans og þá ekki nema
til hálfs. Hún og dótturdóttirin,
sem hún hefur alið upp, eru
ekki sem bestir vinir á þeirri
stundu sem bréfin eru skrifuð,
stúlkan hefur snúist gegn
henni á unglingsárunum og for-
dæmt blekkingar þær sem hún
lifir eftir, alveg eins og móðir
hennar, dóttir þeirrar gömlu,
gerði á sínum tíma. Samt eru
þessar frjálsu, sjálfstæðu kon-
ur, dóttirin og dótturdóttirin,
ekkert hamingjusamari. Þær
eru sömu þrælar siðaregln-
anna þótt siðareglurnar sem
slíkar hafi kannski breyst. Og
amman gefur barnabarninu
sömu heilræðin og jesúíta-
presturinn, vinur hennar, hafði
þrjótar eru misskemmtilegir
en það sama gildir um þá og
annað í Bond-myndunum; því
ýktara því betra.
Mynd númer 17 er Golden-
eye. Hún fylgir í fótspor hinna
myndanna, áhættuatriði, píur
og bílar, en tekst ekki að skapa
sér sérstöðu eins og aðrar
betri Bond-myndir líkt og
Goldfinger, The Spy Who Loved
Me, For Your Eyes Only og
fleiri. Ástæðurnar fyrir því eru
nokkrar. Handritið er líflaust
og fer ekki nógu langt í því að
skapa þann ævintýraheim sem
James Bond lifir í. Brosnan er
ekki sannfærandi Bond. Hann
er ekki fyndinn (Roger Moore)
gefið henni sjálfri þegar hún
var veik og ráðvillt: „Sitjandi
undir eikinni skuluð þér ekki
vera þér sjálf, heldur eikin, í
skóginum vera skógurinn, á
grasinu vera grasið, meðal
manna verið með mönnunum.“
(bls. 147)
Ástæðan sem sú gamla gefur
fyrir þessum skrifum er sú að
hún segist vita að barnabarnið
geti ekki orðið heil manneskja
nema það þekki rætur sínar,
þekki sögu þeirra sem á undan
eru farnir, einkum kvennanna.
Þetta er mjög algengt þema í
bókmenntum nútímans bæði
erlendum og innlendum, (Villt-
ir svanir, Leikur hlœjandi láns,
Hýbýli vindanna') og mér finnst
Lát hjartað ráða för langt frá
eða nógu harður (Connery og
Dalton), heldur einhversstað-
ar inná miili, fastur sem útgáfa
af karlmanni níunda áratugar-
ins. Illmennið er síðan of
aumkunarvert og mennskt til
þess að maður geti dæmt hann
réttdræpan. En það eru góðir
sprettir inná milli engu að síð-
ur.
Upphafsatriðið er mjög gott,
við fylgjumst með 007 og 006
(Sean Bean) ráðast inní sov-
éska efnaverksmiðju og eyði-
leggja allt fyrir vondu komm-
únistunum. Þetta gerist um
1986, áður en járntjaldið hefur
fallið, svo það afsakast. Svo
virðist sem tæknimennirnir
því að vera besta bókin sem ég
hef lesið um þetta þema. Stíll-
inn er mildur og látlaus og
maður stendur sig að því að
sakna stílþrifa Thors, en auð-
vitað verður hann að fylgja
frumtextanum og að því leyti
er bókin eflaust ágætlega
þýdd, að minnsta kosti getur
enginn sagt að stíll þýðandans
taki ráðin af stíl höfundarins.
Persónurnar finnst mér
ógreinilegar og lítið eftirminni-
legar. Allar þessar bældu kon-
ur frá mismunandi tímum,
þjáðar jafnt í hjónaböndum
sem utan þeirra og fangar eigin
ótta og yfirborðsmennsku eins
og svo fjölmargar konur í bók-
menntum síðustu áratuga. Lífs-
speki þeirrar gömlu sem bókin
„Mikið hefur verið lagt í
Goldeneye tœknilega og
kostnaðurinn eflaustgíf-
urlegur. Pað nœgirað
nefna eltingaleikinn í
gegnum Pétursborg á
skriðdreka sem dœmi,
hann er vel útfœrður og
nógu fáránlegur til þess
að geta orðið klassískt
atriði í sögu Bond-
mynda. Hinsvegar verður
ekki hjá því litið að hér
er á ferðinni miðlungs
Bond-mynd sem tekst að
kveikja upp ímanni en
gleymir að kynda.“
hjá MI6 (ensku leyniþjónust-
unni) hafi átt hugmyndina að
teygjustökki fyrstir allra, því
það er með þeirri aðferð sem
James kallinn kemst inní verk-
smiðjuna. Eftir miklar spreng-
ingar og læti sleppur hann
einn út og telur félaga sinn lát-
inn.
í kjölfarið á þessari ágætis
byrjun, sem er a la Bond í alla
staði, fylgja titlarnir. Þeir hafa
verið aðalsmerki Bond-mynd-
ana frá upphafi. Það er á þess-
um stað sem „Bond-lagið“ byrj-
ar og nöktu (?) stúlkurnar með
byssurnar fara á stjá. í Golden-
eye hefur þetta atriði tekist gíf-
urlega vel og allir þættir
smella saman. Tina Turner
syngur lagið, samið af Bono,
og dansatriði stelpnanna með
stóru byssurnar eru frumlegri
en nokkru sinni áður (hvað
hefði Freud sagt um þetta?). Á
eftir titlunum byrjar myndin
hægt og nær aldrei því flugi
sem maður býst við.
Bond er á höttunum eftir
hinum dularfulla Janus sem
starfar einhversstaðar í Rúss-
„Petta erósköp látlaus
bók, hljóðlát og mannleg
en skilurekki eftirsig
neina tilfinningu fyrir
því að maðurhafi verið
að lesa eitthvað nýtt,
eitthvað sem fékk mann
til að sjá eitthvert
brot afveröldinni í
nýju Ijósi. “
byggist á, hugleiðingar hennar
um samskipti fólks, ástina,
tengslin við náttúruna, trúna á
æðri máttarvöld og tæknibrölt
mannanna eru ósköp keimlíkar
ótal slíkum hugleiðingum sem
maður hefur lesið í öðrum bók-
um og ég verð að viðurkenna
að þessar geysilegu vinsældir
sem bókin er sögð njóta í öll-
um heimshornum er mér ráð-
gáta.
Þetta er ósköp látlaus bók,
hljóðlát og mannleg en skilur
ekki eftir sig neina tilfinningu
fyrir því að maður hafi verið að
lesa eitthvað nýtt, eitthvað
sem fékk mann tili að sjá eitt-
hvert brot af veröldinni í nýju
ljósi, en það er nú víst einu
sinni hinn eiginlegi tilgangur
bókmenntanna, eða hvað?
landi. Hann hefur rænt tækjum
og tólum sem stjórna hættu-
legu geimvopni hönnuðu af
vísindamönnum fyrrverandi
Sovétríkjanna. Bond gengur í
starfið með hefðbundnum
hætti en uppgötvar að það er
persónulegra en hann hafði
grunað. Inn í þetta fléttast svo
undirmenn Janusar, þokkalega
fyndinn Robbie Coltrane í
hlutverki yfirmanns rússnesku
mafíunnar, Bond-pían, hin
pólska Izabella Scorupco sem
er mjög falleg og getur leikið —
og að sjálfsögðu starfsfólkið á
MI6. Það er athyglisvert að nú
er M, yfirmaður deildarinnar,
orðinn kona (merki um til-
raun til að jafna aðeins þá
kynjamismunun sem gengur
og gerist í hinni hefðbundnu
Bond-mynd). Það er mjög góð
hugmynd að hafa konu sem yf-
irmann kvennabósa eins og
Bond, en af hverju í ósköpun-
um þarf hún að vera svona
hörð tík sem allir á deildinni,
sérstaklega karlmenn, hræð-
ast? Geta konur ekki náð valda-
stöðum án þess að vera leiðin-
legar og í eilífri varnarstöðu
gagnvart karlrembusvínunum?
Það virðast vera skilaboðin í
Goldeneye að minnsta kosti.
Uppfinninga- og tæknimaður-
inn, Q gamli, er sjálfum sér lík-
ur, leikinn af Desmond Llewe-
lyn í 15. sinn.
Einhvað vantar upp á að
handritið hrífi áhorfandann
með sér og í lok myndarinnar
er manni nokkuð sama hvað
verður um hvern. Brosnan er
sæmilegur Bond en þarf þenn-
an venjulega aðlögunartíma (2-
3 myndir) til að fá samþykki
mitt sem næsti 007.
Mikið hefur verið lagt í Gold-
eneye tæknilega og kostnaður-
inn eflaust gífurlegur. Það næg-
ir að nefna eltingaleikinn í
gegnum Pétursborg á skrið-
dreka sem dæmi, hann er vel
úfærður og nógu fáránlegur til
þess að geta orðið klassískt at-
riði í sögu Bond-mynda. Hins-
vegar verður ekki hjá því litið
að hér er á ferðinni miðlungs
Bond-mynd sem tekst að
kveikja upp í manni en gleymir
að kynda.
Tilþrifamikill miðlungs-Bond.