Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1945, Blaðsíða 28

646
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
smáskóg í lautum og brekkum, eu
grámosaskóm, gjám og stöndum yf-
ir alt þar sem hærra liggur.
d) Ögmundarhraun lítið fyrir
vestan Krýsuvík runnið vestan úr
tAImenningi, sem allur er líka hraun
en þó grasi og skógi vaxið — er
hvnn stórt óskift landspláss hvar
Krýsuvík á líka skógarítak. Ög-
mundarhraim er ekki upp gróið,
Jieldur svart og ljótt litlits; gengur
l>að heilt fram í sjó rjett fyrir aust-
an Selatanga. Austan til við hraun
þetta er kallaður Hríshólmi. Þar
'ei'u stórar húsatóftir niður sokkn-
ar og ein þeirra snýr eins og kirkj-
ur vanalega; hefir )>að verið vel
stórt hús; þó sjást ei tóftirnar allar
|>ví hraunið hefir hlaupið yfir þær
að vestanverðu, hvað mikið veit
piaður ekki, þó til að geta eftir
sjón á því sjáanlega, yfir fullan
helming, því þar hefir vafalaust
verið stórbygging. Þar eru 2 tún-
garðshringar; og hjer um bil 20
faðmar milli þeirra. Meina menn
að Krýsuvík hafi þar verið áður
hraunið hljóp þar yfir, en við það
tilfelli verið flutt uj>p í íjallavikið,
sem þar er pó töluvert langt frá.
Við sjóinn er vík, sem bærinn gat
nafn af tekið, nl. llælsvík nú nefnd.
í hrauni þessu, spölkorn hjer frá,
er og óbrunninn hólmi og ófært
hraun alt um kring nema einn lítill
stígpr, sem síðar hefir verið rudd-
ur. Ilólmi ]>essi nefnist Óbrennis-
hólmi. Þar er sagt smalinn hafi ver-
ið með heimilisfjeð meðan hraunið
hljóp fram yfir heila ]>Iássið (þar
jeru og 2 misstórar fjárborga rúfstir)
pg að hann hafi ekki getað komist
undan því annað en á hól þennan,
sem hraunið umkringdi.
Vestan undir Krýsuvíkur hrauni
er stór hellir og )>esta hagaland í
kring, í og með hrauninu, samt víð-1
ar út uni heiðina, svo alltíð rná,
]>eita fje undir vind at' hverri átt
sem hann er. Hellir þessi er langt
írá bæjum, er því erfitt að uota
ihann í vetrar]>arðindum. Fyrir hjer
•um bil 100 árum, eða máske nokk-
uð meir, var bóndi í Krýsuvík að
nafni Arngrímur, mig minnir Jóns-
son. llann tíundaði jafnan 50 hundr
uð. Hann hafði fje sitt við helli
þenna, en skyldi hat'a átt 99 ær grá
kollóttar. Systir hans átti eina á
eins lita, og hætti hann ei fyr a<T
fala hana af systur sinnL en hún
yfirljet honum ána sárnauðug. Sama
veturinn Seijit gerði áhlaupabýl, sem
stóð 6 dægur. Hrakti þá alt hans íje
fram af Krýsuvíkurbergi hjer og
þar til dauðs og algjörs taps, því
sjórinn tók við fyrir neðan bergið
en vindurinn rak til hafs. 1 hengis-
fönninni frainau í bergsbrúninni
stóð grákolla alein er hann fjekk
hjá systur siijni, þegar hann eftir
]>ylinn fór að leita að fjenu. Tekur
hann ána þá og reynir í •igang
að kasta henni fram af berginu, en
gat aldrei kastað henni svo langt,
að hún færi niður fyrir. Og jafn
ótt og hún losnaði í hvert sinn við
jhendur hans, brölti hún upp að
knjám honiun. Loksins gaf hann
frá sjer, og skal hafa sagt löngu
seinna, að út af þessari á hefði hann
eignast 100 fjár. Þetta hef jeg af
sögusögn og gef það ei út sem á-
reiðanlegan sannleik. Ævilok Arn-
gríms urðu þau, að steinn datt á
þann úr Krýsuvíkutbergi og marði
hann í sundur og 2 manneskjur
aðrar. Þetta er víst.*
*) Arngrímur þessi var Bjarnason,
sonarsonur Arngríms lærða, og haíði
lengi verið ráðsmaður í Skálholti.
Hinn 9. ágúst 1724 fór hann á báti í
sölvafjöru undir Krýsuvíkurbergi „og
með honum karlmaður einn og kven-
menn tveir. Og er þau voru farin til
að taka sölin, sprakk hella mikil fram
úr berginu og kom á þau, svo að hún
laust Arngrím í höfuðið tit bana, og
undir henni varð karlmaðurinn er
honum fylgdi og önnur konan, en
önnur komst lífs undan; tók hellan
Árið 1827 kom gamall bóndi til
Krýsuvíkut^óknar, Guðmundur
Bjarnason, bygði nýbýlið Læk al-
deilis að stofni, átti margt fje, helt
því við áðurnefndan hel i. En þar
honum þótti langt að liirða það
þar, bygði hann þar annan bæ dá-
snotran sem hinn, með glergiugg-
um, sængurhúsi afþiljuðu með 2
rúinum ; í hinum karminum geymslu
hús. Bygði hann hús þetta framan
við hellisdyrnar og rak fjeð gegn
um göngin út úr og inn í hellinn,
hlóð af honurn þvervegg, bjó til
lambastíu, gaf þeim þar þá henta
þótti, l>jó til jötur úr tiifengnum
hellum alt í kring. í stærra partl
hellisins gaf hann fullorðna fjenu
í innistöðum (sem verið mun hat'a
alt að 200 eftir ágiskun manna).
ílutti þangað talsvert hev og smiðju
sína, og mun hafa starfað ]>etta að
niestu, e'f ei öllu leyti, aleinn á einu
ári. Þarna var hann 10 vetur sam-
felt yfir kindúm sínum aleinn, eu á
sumrurn heima. Loks gat'st hann U]>p
yfir sjötugt og sagðist hafa verið
smali síðan hann hafði C ár á baki.
Frá landnánlatíð hafa menn eng-
ar sögur um breytingar á landslagi
alt til 1067 að Oddgeir biskup í
Skálholti visiteraði kirkjuna á
Strönd. Telst hún þar eiga 30 hndr.
í heimalandi. Þaðan frá hafa menn
ettga vissu hjer utn fyrri en um
daga Erlends lögmanns Þorvarðs-
sonar, sem eftir Árbókum Esphólíns
bjó mektarbúi á Strönd í full 30
ár fyrir um og eftir trúarbragða-
iendurbótina. En hjer um l>il 1700
þó hælinn'af öðrum fæti hennar, og
skaðaði hana ekki að öðru. Var hella
þessi 13 faðma löng og 11 faðma breið.
Náðust lík allra þeirra þriggja, er ljet-
ust“ (Vallaannáll). Öðrum annálum
ber saman um hve margir hafi farist
þarna, en Hitardalsannáll segir: —
„Vlnnukona hans mjög lömuð komst
af og aðrir tveir sem af ofboði hlupu
fram í sjó og náðu til skipsinsV