Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.1953, Page 23

^ LESBÓK MORGTJNBLAÐSINS
309
Nöín d árstíðum
eftir veðráttu
FYH á öldum höíðu n:t:nn b;:nn siö
að gefa ársliðum nöfn. eftir því hvern-
i£l þær höfðu reynzt um veðráttu. og
hafa mörg nöfnin geymzt í heimiidum
annálaritara. En þau eru öll á sömu
bókina la?i ö, þau lýsa eingöngu harð-
indum, enda hafa harðindin orðið
niönnum minnisstæðari heldur en ár-
gæzkan. Nafngiftir þessar bera með
sér kuldagust aftan úr öldum og lýsa
því, sem þjóðin átti við að stríða. Ekki
eru það þó mestu hörmungaárin, sem
fengið hafa sérstök heiti. Þau koma
jafnan á eftir harðindunum. Þá hófst
mannfellirinn.
Líklega er þetta alíslezkur siður, að
gefa árstíðum eiginnöfn og kenna þær
til tíðarfarsins. Og þar sem slík nöfn
eru nú flestum ókunn, eru nokkur
þeirra tínd til hér og bætt við frásögn-
um, er sýna hver ástæða var til hvers
nafns. Frá seinni öldum eru ekki til
heimildir um slíkar nafngiftir, nema þá
af mjög skornum skammti. „ísavor“
eru að vísu mörg, og „Frostaveturinn
mikli'* var fyrir rúmum 70 árum.
976. Óaldarvetur í heiðui. Um hann
segir svo í Hauksbók: „Óaldarvet-
ur varð mikill á íslandi í lieiðni, í
þann tíma er Haraldur konungur
gráfeldur feli, en Hákon jarl tók
ríki í Noregi. Sá hefur mestur ver-
ið á íslandi. Þá átu menn hrafna
og melrakka og mörg óáran ill var
etin, en samir létu drepa garrial-
menn og ómaga og hrinda fyrir
hamra. Þá sultu niargir menn til
björninn komst að því að þetta
var prettur einn, seildist hann út
úr búrinu og sló til mannsins
með hramminum svo að klærnar
höíðu nær svift öllu höfuðleðrinu
af honum. Þess eru líka dæmi að
birnir hafa tryllzt svo af reiði ef
þeir voru ginntir, að þeir hafa brot-
ið búr sín. Skógarbirninum verður
aldrei aflfátt.
bana, en sumir lögöust út að stela“.
1 Fiateyarannál er þetta nefnt
„Óöid hin fyrri" og þar segir að
um sötnu munriir „var svo mikill
sult.ur í Noregi, að konungar fengu
varla fætt lið sitt. Þá fekk fjörð-
urinn það nafn, er konungar sátu
oítast, að hann hét Harðangur".
J056. Oöld í kristni. Hauksbók segír:
„Áttatíu vetrum síðar var annað
óáran, var manndauði sem mestur
á íslandi af sulti; þá var allt það
etið, sem tönn festi á; þá var svo
snæmikið hvarvetna, að menn
gengu flestir til Alþingis". Flatey-
arannáll kallar þetta ár „Óöld í
kristni". Snorri Sturluson segir að
þá hafi Haraldur konungur Sig-
urðarson sent út-' til íslands fjóra
knörra hlaðna með mjöl, sinn í
hvern fjórðung, en látið flytja burt
fátæka menn sem flesta.
1078. Vetur hinn mikli. í annálum
er hann og ýmist nefndur Snævet-
ur eða Snævetur hinn mikli.
1105. Sandfallsvetur. Þá gaus Hekla,
í fyrsta sinn eftir landnám, að tal-
ið er.
1118. Roðavetur eða Undra-ár, segir
í Flateyarannál. Upp úr því hófst
manndauði á næstu árum.
1153. Sóttarvetur. Árið áður var eld-
ur uppi í Trölladyngjum, „húsrið
og’ manndauði“.
1186. Fellivetur og vorið „Hið illa
vor“.
1187. Nautadauðavetur.
1226. Sandvetur. Þá var eldur uppi
úti fyrir Reykjanesi.
1227 segir Sturlunga að nefndur hafi
verið Sandvetur og var fellivetur
mikill. Þá dóu fyrir Snorra Sturlu-
syni hundrað nauta í Svignaskarði.
1233. Jökulvetur liinn mikli. Voru
þá hafísar allt sumarið.
1291. Eymuni hinn mikli. Þá var sótt
mannskæð, hvergi sá jörð að sumri
og hafísar fyrir norðan land allt
sumar, nær 15 alna þykkir.
1313. Hrossafailsvetur. Hallæri og
fjárfellir um allt land; frostavetur
að varla heíur slíkur verið, því að
fraus fætur undan nautum og hest-
um, þó fullfeitir væri að holdum.
1320. ísavor.
1330. Fellivctur hinn inikli. Gerði
stórhríð um land allt i fardögurn.
Þá „fell peningur unnvörpum, það
er í hrúgum, eins og hrannir liggja
með fjöru.“
1375. Ilvalavetur. „Vetur svo harður
og vor, að engi munrii slíkt, gras-
vöxtur enginn, en hafísar fram til
24. ágúst.“
1381. Sláturshaust.
1406. Snjóvetur hinn mikli. „Varð
svo mikill fjárfellir hrossa og sauð-
fjár fyrir sunnan land, að trautt
mundu menn þvílíkan".
1423. Kynjavetur. „Vetur harður og
langur fyrir veðráttusakir, svo all-
víða var fellir á hrossum og sauð-
fé“. Þá gekk krefðusótt og aðrar
kynjasóttir. Þá lánaði Kvæða-Anna
Þingeyrarklaustri 6 vættir smjörs.
1525. Áttadagsvetur. Hann var kall-
aður svo af því að hann kom á
áttadag jóla (1. jan.) og helzt við
til sumars. „Peningafellir mikill.
Þeir, sem áttu 300 fjár um haustið
eða meir, heldu eftir um vorið hið
næsta 20 eða 30 sauða“.
1552. Harðivetur, kom á Magnús-
messu fyrir jól (13. des.) og linaði
ei fyr en á páskadaginn (4. apríl).
Fell þá mikill kvikfénaður, einkum
íyrir. Skálholtsstóli, svo Vatnmúli
í Flóa var seldur undan dómkirkj-
unni fyrir lifandi pening.
1601. Lurkur. Aftaka harður vet-
ur frá jólum um allt landið, hafis-
ar og grasleysi og fyrsti sauðgróð-
ur um Jónsmessu.
1602. Púringur (eða Púringsvetur).
Var þá mannfall bæði af sóttum og
harðæri. Komu þá engir lögréttu-
menn til Alþingis að norðan og
austan, vegna harðinda.
1625. Svellavetur. Veðráttufar með
spilliblotum, dó allt kvikfé manna,
serh ekki hafði hey. „Forleikar átu
veggi og velli, hræ og hauga, stoð-
ir og stokka.“ Hafís kom á góu og
lá til Alþingis.
1627. Frostharðindavetur eða Frosti.
1630. Jökulvetur, var sá harður með
áfreðum og fellu þá peningar.
1634. Hvítivetur, aftakaharður um
allt land, gerði spilliblota og jarð-
leysur. „Ekkert fólk komst að
sjónum suðaustan fyrir snjóa ó-
færðum. ís varð mikill á miðjum
vetri og varaði ailt til miðsumars.