Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1962, Blaðsíða 21

RISS EFTIR JÖKUL JAKOBSSON
Fólkið fyrir sunnan gerði aldrei
neitt. Það spókaði sig hvers-
dags í sparifötunum, slæptist inn á kaffi-
húsunum, lét þýzkar vinnukonur bóna
gólfin hjá sér á hverjum degi og vissi
ekki aura sinna tal. Á sumrin sigldi það
til heitu landanna og lá í sólbaði á fræg-
um stöðum sem sjá mátti á almanakinu
sem hafði slæðst heim að Holti og hékk
nú uppi í eldhúsinu.
Drengurinn hafði aldrei gert sér grein
fyrir að hann væri að sunnan fyrr en
hann kom austur, í>að var óþægilegt að
vera að sunnan. Hann var hálfpartinn
útundan og ekki laust við hann skamm-
aðist sin. Hann var spurður hvort ekki
væri svínakjöt og þeyttur rjómi heima
hjá honum á hverjum degi og hvort
pabbi hans væri ekki orðinn ófær í fót-
unum af því að sitja allan daginn í stól.
Drengurinn fór hjá sér við slí'kum spurn
ingum og brátt var hann kominn upp á
lag með það að gera sem minnst úr flott-
heitunum á heimili foreldra sinna (sem
hann hafði raunar aldrei gert sér grein
fyrir). Hann lét jafnvel í það skína að
mamma hans bónaði aldrei gólfin og
pabbi hans gengi gauðrifinn og rakaði
sig sjaidan.
Það var aðeins eitt sem var þungbær-
ara en vera að sunnan. Það var að vera
fyrir austan. Drengurinn fékk saltfisk í
öll mál, alla daga vikunnar, allar vikur
mánaðarins, alla mánuði sumarsins. Það
var aldrei annað en saltfiskur. Hann
loddi á vörum og gómum og tungu og
innan í hálsinum allan daginn, alla nótt-
ina, drengurinn vaknaði á morgnana og
saltfiskurinn enn í vitum hans og þef-
urinn í nösunum. Einu sinni voru ábryst
ir til bragðbætis þegar Skjalda var bor-
in. Drengurinn gat ekki heldur borðað
ábrysti, honum svelgdist á þeim og kom
þeim ekki niður hvernig sem hann
reyndi.
— O, greyið, hann er ekki vanur öðru
en steik og þeyttum rjóma og sykurtert-
um, sögðu bræðurnir og móðir þeirra
tók þegjandi af honum diskinn og setti
hann upp í skáp. Hann þakkaði henni í
hljóði fyrir þetta gustukabragð, en um
kvöldið var diskurinn kominn á sinn
stað á borðið fyrir framan hann og nú
skal það í þig, sagði gamla konan. Dreng
urinn beitti ítrustu hörku til að neyða
ofan í sig nokkrum skeiðum. Svo kast-
aði hann upp.
Hann var níu ára gamall og puðaði
allan liðlangan daginn, myrkranna á
milli. Það var ekki gefið frí á sunnu-
dögum, þá var líka puðað, þótt ekki
væri þurrkur. Það var alltaf fundið eitt-
hvað að gera á þessum bæ. Um vorið
þegar hann kom að sunnan var hann
látinn slóðadraga, það var gaman í
fyrstu en varð fljótlega tilbreytingarlít-
ið. Honum þótti gaman þegar lömbin
voru mörkuð, því þá var honum trúað
fyrir því að skrifa nafnið á hverju lambi
í litla bók og greina hvort um gimbur
eða hrút væri að ræða, ennfremur um
móðerni hvers lambs og loks varð að
skrifa markið. Það var ekki örgrannt
um að hann fyndi til sín að bera ábyrgð
á þessu embætti og hann lék við hvern
sinn fingur meðan á því stóð.
f rigningartið þegar ekki var hægt að
sinna heyskapnum þá fann elzti bróðir-
inn upp á því snjallræði að láta hann
flytja fjóshauginn. Það hafði verið mok-
að beint úr fjósinu út á hlaðið fyrir
framan og nú var svo komið að fjós-
haugurinn var farinn að þjarma að fjós-
inu svo ekki varð komizt í það með
]»ægu móti. En vestanvert við fjósið stóð
gömul gróin tóft, alldjúp og nú datt
elzta bróðurnum í hug að flytja þangað
fjóshauginn. Dregnum var falið þetta
verk. Honum var fengin stóreflis reka
með breiðu blaði og varð að rogast með
eina skóflufyl'ld í einu utan í brekkunni
og kasta í tóftina. Þessu embætti gegndi
hann helzt í rigningu þegar ekki var
hægt að láta hann snúast annað. Dag-
langt, stundum heila viku, burðaðist
þegar upp á hálsinn kom og beljurnar
hvergi sjáanlegar, þá vissi enginn nema
guð almáttugur hvort þær væru vestast
í girðingunm eða austast. Af því leiddi
að það tók helmingi lengri tíma að
sækja þær ef farið var í vesturátt fyrst
og svo kæmi á daginn að þær voru fyrir
austan.
Hinu var ekki að neita að stundum
staldraði hann við hjá kringlulegum hól
eða dularfullum kletti á leið sinni og
framkvæmdi ýmsar athuganir ellegar
umbreyttist í Útvarp Reykjavík. Þá var
hann þulur og sagði fréttir og tók síð-
an upp stórkarlalegan málróm og flutti
erindi um landbúnað eða sagði ferðasög-
ur frá Afríku, síðan hóf hann upp rödd
sína og söng Ave María og önnur lög
sem fólkið í útvarpinu söng og auk þess
hafði hann ekkert fyrir því að búa sjálf-
ur til lög, hann gat líka snarað sér í
líki fiðlu eða harmoníku til að hafa
meiri fjölbreytni í dagskránni. Eitthvað
hafði fólkið pata af þessum tiltektum
drengsins og haft við orð að opna á
honum höfuðið og herða betur skrúfurn-
ar. En sem betur fer varð minna úr
framkvæmdum.
hann með skófluna fulla af mykju. Föt-
in límdust við kroppinn, svitinn spratt
út um hann allan og regnvatnið síaðist
inn um hverja spjör. Hann beitti skófl-
unni af viðlíka hugprýði og hershöfðingi
sem hefur týnt liði sínu og berst einn
áfram til hinzta blóðdropa, tók hverja
stunguna á fætur annarri og horfði með
skelfingu á hauginn lykjast jafnharðan
um sárið sem hann hafði veitt svo ekki
sá högg á vatni, hann klöngraðist með
skófluna þessi þrjátíu fet að tóftinni og
ósjaldan snerist hún í höndum hans og
farmurinn fór niður í brekkuna, oftast
komst hann á leiðarenda, tóftin gleypti
hverja skóflu en það var eins og fleygja
rúsínu upp í gapandi ginið á búrhveli,
hún var jafn tóm eftir sem áður.
Þá var nú eitthvað betra að vera í
heyinu og snúa því í brakandí þerri þótt
oft væri hann orðinn þreyttur í fótunum
að loknu dagsverki. Og skást þótti hon-
um að sækja beljurnar upp á hálsinn
fyrir mjaltir, þótt honum væri hiklaust
kennt um ef nytin minnkaði í þessum
dýrum, hann var sífellt að slóra og slæp
ast, sögðu bræðurnir. Hann hafði eitt
sinn bent þeim bræðrum á það^(af þeirri
hógværð sem einkenndi hann eftir að
hann gerði sér ljóst að hann væri að
sunnan) að ekki væri kyn þótt mis-
langan tíma tæki að sækja beljurnar.
í bréfum heim til foreldra sinna sagði
hann að sér liði vel og fólkið væri
ósköp gott og almennilegt og í óspurð-
um fréttum sagðist hann aldrei vera
barinn og hann fengi mikið og gott að
borða og það væri gaman í sveitinni
og svo lét hann fylgja afstöðuteikningu
af bæjarhúsunum í eitt skipti en skrá
yfir nöfnin á kúnum í annað skipti.
Hann bað þau að senda sér súkknlaði
eða brjóstsykur með næstu ferí og
fyrir neðan skrifaði hann: ykkar ilsk-
andi sonur; en þessi þrjú orð 1 afði
hann úr bók eftir Cronin.
Bræðurnir voru fjórir og enginn
þeirra var kvæntur. Sá elzti var kominn
undir fertugt, orðinn þvínær sköllóttur
Og hafði óstjórnlegan ropa eftir bverja
máltíð. Miðbræðurnir voru litlu yngri
og baktöluðu hvor annan hvenær sem
færi gafst og gerðu hosur sínar grænar
fyrir kaupakonunni án árangurs. Yngsti
bróðirinn var ekki sem verstur þegar
hann var einn út af fyrir sig og þá
var hann drengnum að skapi. Hann
talaði oft við hann eins og fullorðinn
mann þegar þeir voru tveir einir og
stríddi honum ekkert sérstaklega á því
þótt hann væri að sunnan. Hann trúði
jafnvel drengnum fyrir því að sjálfur
ætlaði hann suður einn góðan veðurdag
og keyra leigubíl. Hann hafði verið
einn vetur bílstjóri hjá kaupfélaginu og
jafnvel gripið í að afgreiða, þótt hann
hefði aldrei verið í hvítum slopp. Dreng
urinn hændist að yngsta bróðurnum
þótt honum leiddist að hann skyldi
verða jafn truntslegur við hann þegar
fleiri komu saman.
Kristján átti líka þrjá dýrgripi sem
settu hann skör ofar öðrum á bænum;
nýjan hnakk, harmóníku og kærustu.
Stundum á kvöldin dró Kristján íram
harmóníkuna og seiðandi tónar gripu
huga drengsins, undarlegi.r söknuður
settist að honum og hann hneigði höf-
uðið. Stundum þegar Kristján var fjarri
gat hann ekki á sér setið að fara hönd-
um um þennan merkilega dýrgrip,
strjúka þessar svörtu og hvítu fílabeins-
tennur og dularfullu hnappa undurlétt.
En hann gætti sín vandlega að þrýsta
ekki á þá. Einstaka sinnum kom það
fyrir að Kristján minntist á kærustuna
sína við drenginn og þá voru þeir báð-
ir upp með sér, hvor á sinn hátt. Kær-
astan var merkilegri en hnakkurinn og
harmóníkan til samans. Hún hét Gunna
og var innan úr sveitinni og hafði ver-
ið á húsmæðraskóla og komið suður oft
ar en einu sinni og stundum lét Kristján
drenginn sækja Jarp og síðan var klár-
inn kembdur og strokinn og spenntur
á hann nýi hnakkurinn sem var búinn
til úr brakandi angandi leðri og Kristj-
án vippaði sér á bak með harmóníkuna
á bakinu og þeysti úr hlaði að finna
kærustuna sína. Drengurinn horfði þá
lengi á eftir riddaranum unz hann hvarf
inn dalinn og jóreykurinn lá eftir á
veginum eins og tákn.
Erla var að sunnan eins og drengur-
inn. Þó var ekki eins mikið talað im
það á bænum. Hún hafði verið þarna
tvö undanfarin sumur og orðin hagvön.
Hún var líka tveimur árum eldri, ljóst
hárið á henni hélt stundum vöku fyrir
drengnum á kvöldin. Hann hafði í fyrstu
ósjálfrátt hneigzt að henni ti‘1 verndar
og skjóls af því hún var líka að sunn-
an. En Erla var ekkert á því að vera
alltof altilleg. Þetta var þó bara níu
ára kvikindi, og hvað vildi hann upp á
dekk, þótt hann þættist vita ýmsa
leyndardóma sem strákarnir hefðu ver-
ið að hvísla um út í bílskúr á kvöldin.
Einstöku sinnum braut hún þó odd af
oflæti sínu, kannski stakk hún upp á
því að þau stælust á berjamó í Ijósa-
skiptunum og þá ímýndaði hann sér að
hún væri kærastan hans og óskaði sér
að hann ætti gæðing á borð við Jarp,
hnakk og harmóníku.
Það var líka Erla sem kenndi honum
að búa til hveitilím. Stundum gafst
friðstund eftir matinn þegar bræðurnir
höfðu lagt sig, sá elzti með háum rop-
um og hinir þrír með ýmsum búkhljóð
um. Þá fékk drengurinn stundum að
koma upp í skonsuna þar sem Erla hélt
til ásamt kaupakonunni. Hún átti stóra
bók þar sem hún límdi inn myndir aí
heimsfrægum leikurum með tannkrems-
bros og draum í augunum. JJann fékk að
hræra í hveitilíminu og hafði eitt sinn
dreypt í það tungunni.
— Uss, ertu vitlaus, veizt ekki að þú
drepst, ef þú étur þetta? sagði hún.
Hann hatfði til vonar og vara spurt
Kristján sem honum þótti allra manna
lærðastur og sannorðastur þrátt fyrir
allt, hvort hveitilím væri banvænt.
— Ég er nú hræddur um það, anzaði
Kristján, það limast saman í þér garn-
irnar og þú drepst.
Seinni partur sumars hefði orðið
óbærilegur ef ekki hefðu verið réttirn-
ar. Drengurinn hafði að vísu aldrei ver-
ið í réttum en einhvernveginn lá það
í loftinu að þetta væri dýrðartimi,
Erla hafði lýst því þegar safnið var rek-
ið af fjalli, fólkið kom saman og jörðin
dundi af hröðu hófataki hrossanna. Hún
átti kind á fjalli og sjálfur hafði dreng-
urinn eignað sér lamb án þess nokkur
vissi, það var mórauð gimbur sem misst
hafði mömmu sína en verið vanin undir.
Gimbrin hafði verið um það bil viku-
tíma heima við bæinn áður en hún var
rekin á fjall með hinni nýju móður
sinni. Þennan stutta tíma hafði tekizt
33. tölublað 1962
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21