Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Blaðsíða 18

!
Þessar myndir eru gerðar eftlr
plötum, sem fundust óskemmd-
ar 33 árum eftir dauða þeirra
félaga. Að ofan: Örninn rétt eft
ir lendinguna & ísnum, 14. júli
1897. Til hægri: Á lendingar-
staðnum 19. júlí. Andrée stend-
ur uppi á körfunni og litast
um.
-
• ' ‘ú. . ..
Máií., '’.stl4
ónógur og óhentugur. „Annar
maður á fsbiminum lét það í
ljós sem Sína skoðun, að leið-
angursmennirnir haifi dáið úr
kulda. Þeir höfðu ekki nógan
fatnað og voru ilia útbúnir.
Þeir höfðu ekkert nema ein-
hvern samtining af fötum og
sokkapiöggum. “
En öþarft er að ganga í ber-
högg við staðreynidir eða ásaka
Andrée um lélegan útbúnað til
þess að skapa sér rökrétta
skoðun um aifdrif þedrra fé-
laga. Til er önnur skýring vin
gjarnlegri, sem er í góðu sam-
ræmi við állar heimildir og auð
skilin öllum landkönnuðum.
Andrée og Frankel dóu úr eitr
un af völdum kolsýring-s.
1 ýmsum löndum Evrópu
9vipta menn sig lífi einna helzt
með koisýringi úr glóðarkerj-
um með viðarkolum i. Efna-
fræðingar, sem ráða sér bana
að yfirlögðu ráði fremur- en
ifyrir skjóta ákvörðun, nota ttð
ast kolsýring. Og mörg dauða
slys verða af völdum kolsýr-
in-gs frá bifreiðum, sem látnar
eru standa inni í loikuðum skúr
um með vélina i gangi.
Síðaistliðið sumar, þegar blöð-
unum varð tíðræddast um aif-
drif Andrées, kvaðst einn
hinna mör-giu heimskaiutafara,
sem dveljast nú í Englandi,
hafa komizt að þeirri niður-
stöðu eftir aillmikla athugun,
að í hverjum einasta leiðangri,
sem haft hefði vetursetu á norð
urslóðum um undanfarin 30—
40 ár, hefði ein-u sinni eða olt-
ar legið við slysum aif kolsýr-
ingseitrun. S-umum leiðöngrum
hefur ékki auðn-azt að komast
hjá dauðaslysum af þessum
sökum.
Flestum mun í fersku minni
atvi-k af þessu tagi, sem Byrd
f-lotaforingi segir frá í hinnd
glæsileg-u ferðasögu sinni.
Bók hans hefur flogið út, en þó
tek ég hér upp tvo kaf-la lítið
eitt stytta frá 203—204 bls:
I/vklega var það áhrifamesti
atburður vetrarin-s, sem eitt
o
dr. Anderson: „Gáðu fyrir mig
a-ð honum Tanámirk.“ En er
hann leit við til þess að at-
sinn gerðis-t í mynda-smíðastof-
unni. Davies . . . tók allt í einu
eftir því, að einn hvolpurinn
. . . lá eins og dauður á gólf-
inu. Davie-s, sem vissi ekki,
hvaðan á sig stóð veðrið, tók
hvolpinn upp og bar hann inn
í borðstof-una. En í þvi, er
hann steig yfir þröskuldinn,
leið yfir hann. . .
Nú var kallað dr. Coman. . .
Davi-es var má-ttlaus eins o-g
tuska, alveg út úr. . . Davies
rankaði þó við sér undir eins,
þegar dr. Coman fór að stumra
yíir honum, opnaði augun af
veikum mætti og spurði: „Hvað
var þetta?“ Við snöruðu-m hon
um út undir bert löft og geng-
uim -þar mieð hann u-m gó-lf.
Kalda loftið kom h-onum til
sjálfs Sín, en í ákafanum við að
koma honum út, gleymdum við
því, að við vorum búnir að r-ífa
hann úr n-ærri því ölium föt-
unum, og munaði því mjóu, að
hann væri dauður úr kulda,
þegar við fórum með hann inn.
Þetta gerðist í suðurhöf-um á
síðástliðnu ári. En svipað at-
v-ik átti sér stað í norðurvegi
fyrir 20 árum, og segir frá því
í bðk, sem ég hef ritað og nefn
rst Ævi mín hjá Eskimóum
(245.-247. bls., útg. 1913).
Við vorum á ferð fjörir sam-
an, dr. Anderson, sem n-ú er yf
irmaður Kanadisku llífifræði-
stofnunarinnar í Ottawa, tveir
Bskimóar og ég. Höfðum við
búizt um í auðu Eskimóasnjó-
húsi við Krýningarfilóa. Ander
son og Tan-ámink sátu á meters
-háum rú-míbál'ki. Natkúsíak sat
neðar, en ég ofar. Ég sýslaði
við eldamennsk-u á prímus og
hlustaði á Tan-ámirk, sem var
að segja sög-u með miklum svip
brigðum og handapati.
Allt í einu k-a-staðist hann aft
ur á bak Ég hélt í fyrstu, að
þetta væri einn þátturinn í frá
sögninni, en þegar hann reis
ekki upp af-tur, sagði ég við
huga þetta, missti hann meðvit
undina og féll á grúlfiu ofan á
Eskimóann. Sem hetur fór,
skMdiist -mér að ko-lsýringur
var hér að verki og slökkti þeg
ar á prímusnum. Svo sagði ég
Natk-úsíak að opna dyrnar, sem
hann hafði í hugsunarleysi lok
að með snjó.
Meðan hann var að þess-u,
varð hann miður sín, en gat þó
skriðið út á fjórurn fótum.
í fyrstu hugðiist ég draga út
þá félaga okkar, sem í öngvit-
in-u 1-á-gu, en orkaði því einu að
toga An-dersion otfan af Taná-
mirk og snúa honum upp í loft.
Svo skreið ég einnig út, en
treysti -þvi, að hreint loft
streymdi svo ört inn um dyrn-
ar, að hinir mætt-u bjargast.
Úti vair oik-kur Na-tfcúisíak efcki
ólhætt fyrir -kaii, -því að fros-t-
ið var um 40 stig, og mót-
stöðuafl okkar að 1-íkindum
minna en ella vegna áhri-fa eit-
ursins.
Eftir svo sem stundarfjórð
ung kom dr. Anderson skráð-
andi út og Tanámirk litl-u s)íð-
ar. Um það leyti var ég búinn
að ná mér svo, að ég gat kom-
izt inn í hú-sið og sótt svefn-
pokana okkar. Bftir stundar-
korn fórum við svo inn o-g tók-
um til við eldamennskuna, þar
sem fyrr var fná horfið, en nú
gættum við þess vel að byrgja
ekki fyrir loftrásina. Og allir
höfðum við náð okkur næsta
kvöild.
A ef-tir, er okkur varð tíð-
rætt um þennan atburð, gat
enginn munað eftir neinu, sem
benti á eitrið, nema hvað einn
eða tveir okkar þóttust hafa
einhvers konar þunga yfir
gagnaugun-um, rétt áður en
þeir misstu m-áttar síns. Það
kom engin lykt, og efckert sá á
ljósum eða logum, enda var hér
um allt annað að ræða en koi-
sýru.
í þau tvo ski-pti, sem skýrt
hefur verið frá, áttu menn
nauðulega undankomu, en eins
og áður getur, hafa aðrir ekki
átt undankomu auðið.
Árið 1914, í þriðja leiðan-gri
m-ínum, festist eitt skipanna í
ísnum norður frá Heralös og
Wrangells eyjum. Skipstjóri
var Bob Bartl-ett, fardrengur
ágætur og þaulvan-ur íshaif-ssi-gl
in-gum. Isinn braut skipið, oig
áhöfnin, 25 manns, varð að
brjótast í áttina til -lands. Bar-til-
ett komst með 18 tiil Wrangells-
eyjar, en þeir fjórir Anderson,
yfirstýrimaður, Barker, undir-
stýrimaður, o-g tveir hásetar,
Brady og King, lentu fyrir ein
hver mistök á Heraldsey og
spurðis-t ekki til þeirra fyrri
en árið 1924, er leilfar þeirra
fundust þar á eynni.
Á Heraidsey var aðkoman
mjög hin sa-ma og á Hvítey.
Mennirnir h-öfðu dáið inni í
tjaldinu. Nóg var af eldsneyti
og vi-stum, sem vonu 1-ítt
skemmdar eftir 10 ár. Bjarn-
dýr höfðu gert -þar uöl-a, en
mennirnir virtus-t hafa a-ndazt
í rúmum símum. Þar sem þeir
kunnu 1-ítt til norðurferða,
höfðu þeir tjaldað undir
kletti, en síðan fenn-t að tja-ld-
inu, svo að það varð ennþá
þéttara en áður. Svo sofnuðu
þeir út frá logan-di prímus og
vökn-uðu alörei aiftur.
Vafalauist vitnast aldrei
hvernig Strindberg lét lí-fið, en
þau dæ-mi, s-em nú haif-a verið
nefnd, af mjög mörg.um, er tána
mátti til, sýna Ijóslega, hvern-
i-g dauða þeirra Andrées og
Fránkels muni hafa að höndum
borið og sennilega samtímis.
Tjaldið var úr lofitbeligjasilki
og mát-ti heita lofthelt, þvi að
botninn var sa-u-maður við skar
irnar í einiu lagi. Það stóð í
skjöli. 1 fyrstu hríðum, eða að
minnsta kosti fyrst, -þegar
ske-fld-i í skjólið, hlóð snjó'lagi
á tjaldið, svo að það varð enn-
þá þéttara en áður. Annar
þeirra félaga var að elda mat,
þegar hinn féll í ómegin. Hann
skrúfaði þá frá prímusnum og
slökkti á honum alveg ein-s og
ég gerði við Krýningarflóa.
Svo leið yfir hann líka, áður
en hann gæti skorið gat á
tjaldið til þess að fiá hreint
lo'ft.
Þessi tiligáta hefur það fram
yfir aðrar, sem komið -hafa
fram til þessa, að hún rekst
ekki á staðreyndir, en útskýr-
ir alla máilavexti. Og auk þess
hefir hún þrj-á kosti.
Fyrsti kosturinn er sá, að
hún ber dkki Andrée sökum
um það, að hann hafi verið
valdur að óförunium. Nansen
n-otaði primusinn fyrstur norð-
urfara, en næstur h-onum varð
Andrée. Hann þekkti því ekki
þau víti, sem reynslan hefiur
kennt o-kkur að varast, hin-
um yngri ferðamönnum, og
þarf því síður að ásaka hann
en okkur, þó að hann kynni
ekki að gæta Sín eða félaga
síns fyrir -hiniu viðsjál-a eitri.
Annar kosíur þessarar kol-
sýringskenningar er sá, að
ekki er kunnugt um neinn
dauðdaga annan, er sé svo
þáningalaus með öllu eða geri
en-gin boð á un-dan sér og veki
þá ekki heldur ótta eða grun.
Þriðji kosturinn er þessi:
Norðmennirnir, sem fiundu
líkin, og Svíarnir, sem rituð-u
um Andrée, háfa 'haldið þvi
fram, að hann hafi ekki haf-t
nægan fatnað handa sér eða
mönnum sínum o-g verið þannig
va-ldur að því, að þeir döu úr
kulda. Ef fallizt er á skýrinigu
mín-a, -er óþarift að ásaka Andr-
ée um þett-a-. Þeir Fránikel- vonu
inni, er þeir dóu, og höfðu
hlýtt hjá sér. Þess ýegna voru
lílkin l'ítt kliædd t:i skjól's, þeg-
ar þa-u fundust.
Sama máli gegnir um það, að
líkin lágu efcki í svefn-pokanu-m
sem var fyrir þá ajlla félagana.
Ástæðan er sú, að eiitrið yfir-
bugaði þá, þar sem þeir sátu
og el-duðu sér mat í hlýju tjald
in-u. Og jafnvel hermir ein sag
an að diskur með matarleifum
-haíi legið á gölifinu á hvolifi.