Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Blaðsíða 22

Snjallræði danska póstmannsins
FYllSTA
JÓLAFRÍMEllKIt)
Það voru frœndur vorir,
Danir, isem fyrstir allra í öll-
■um iheiminum gáfu út jólaífri-
meiiki. Þeir bókstafLega Ifundu
upp jólafnrmeríkið. Og sú upp-
götvun þótti svo snijöll, að hún
fór sigurför um ailan heiminn,
og innan fárra ára var vart tiil
nokkur þjóð á jörðinni, sem
játaði kristna trú, að hún
hefði ekki jatfniframt jólafri-
merki.
Ég las það 'fyrir skömmiu í
danskri bók, sem þar
með hlaut að tfara með rétt imál,
að danski póstaifigneiðslumaður
inm Einar Hoiböil œtti
hugmyndina að jólaírímeilkinu.
Þegar hann var að vinna að
þvi að flokka jólapóstinn 1903
i Kaiupmannahöfn, datt honium
Skyndilega í hug, að það hlyti
að vera hœgt að salfna miklu
fé með þvlí að fá fólk til að
bæta einu litlu frfmerki við
hvert bréf. Það ætti að kosta
Glædelig Jul og
godt Nytaar
Valaiaust hafa fyrstu jóla
kortin borfzt til íslands, jafn-
skjótt og þau voru tekin upp í
Dammörku, en engar heimildir
hef ég fyrir þvá, hvenær fyrst
er farið að selja þau hér á
markaði og þar með að senda
þau milli manna innanlands.
Það væri fróðlegt að vita, hver
ættd elzta jólakortið á Islandi.
Þeir sem hugsanlega gætu átt
það, ættu að haifa samtoand við
greinarhöfund eða Morgun-
blaðiö, en 'aðeins fyrir sa.kir
forvitni vorrar, því að engin
er ágirndin.
Þegar farið er að nota jóla-
fcort hér á landi, er í marga
áratugi einvörðungu um er-
lend kort að ræða og nær ein-
göngu dönsk með „Glædelig
Jiul og godt Nytiaar". En aftur
á móti var algemgt að nota
venjuleg kort og skritfa jóla-
kveðju á þau. En svo kom að
því, að farið var að prenta ís-
lenzkar jólakveðjur og þá
svo lítið, að emgan ætti að
muna uim það, em mm leið
myndi það iskreyta bréfið eðá
kortið. Já o'g sýna, að send-
andi léti gjarna fé af hendi
raJkna tíl liknarstarlfsemi. Og
það ætti að kalia merkið „jóla-
frfmerki“ eða „jólamerki" og
seilja iþað á pósthúsum ásamt
alvörutfrtmerikjum, og þann-
ig ætti að geta orðið iuim ár-
vissar tekjiur að ræða.
Það er svo skeanmst 'frá því
að segja, að næsti ánganigur
danskra jólaitoorta varð heims-
frægur. Erngu máli skipti
hverniig toortin • liitu úr,
þau þurftu bara að vera frá
Dammörtou og jólumum 1904 og
vera með skrautlegu Mmerfd
með lítiHi mynd, atf Lioiuitee,
drotitninigu, umwaífinni blómum.
Hið sérfcennilega við imerkið
var fynst og íremst það, að
efist stóð „Julem“, em neðtet ár-
talið 1904, sem var stoiipit í
lengi oftast .með íslenzkum
sálmaversum á litokrúðug
dönsk kort. En þótt þannig
væri haf'n gerð islenz.kra
jólakorta, eins og jólakort
áttu að vera að erlendri fyrir-
mynd, var þó efni myndanna
og umhverfi níjög framandleigt.
Við birtum myndir aif nokkr-
um gömlum jólakortum með
greininni í von um, að þær
veki hlýjar endurminningar
þeirra, sem ekki eru börn leng
ur, um löngu liðin, en gleðileg
jól.
Ég vil svo að endimgu taka
það fram, að ég tel mig með
þessari grein hafa sent vinum
mínum og kunningjum öllum
jólakort, og það óven'jumörg
og margvisleg og með allmik'Ju
máli, með innilegum óskum um
gleðileg jól og gæfurfk kom-
andi ár .með hjarltanlegu þakk
læti fyrir hin liðn.u. Ég hef
lengi ætlað að koma þv4 í verk
að senda þeim jólakort, en
ég greip nú tækifærið til að
fara svona að því, svo að é8
gleymdi engum.
ARIÐ
1904
Sveinn
Ásgeirsson
tók saman
tvennt með skjaldanmenki. Sém
sa/gf fínateta frfmieríd, fjölu
blátt, 'svart og hivSttit, sagtennt.
Hreinn ágióði af sölu þestea
frfmerfds 'fynsta árið varð
68.000 danskar krónur, sem
var mikið fé í þá daga.
Ég fékk lánaðan verðlista yf
ir íslenzk o'g dönsk jölamerki,
þar sem ég ætlaði að birta
myndir atf fyns'ta jólamerki
heimsins o.g íslands. Reyndar
birtist mynd af drottningu Is-
lands á fyrsta jólaimerfd heims
ins, en við vonum þá þegar
örðnir nógu miklir sjálfstæðiis-
menn til að igefa obkar eigin
frímenki út.
Ég ætlaði mér satt að segja
að ljúka igrein minni ium jóla-
'kontin með þessum stónmerki-
legu lupplýsinigium wn jólafrí-
merki og upþháf þeirx;a. En
'þegar ég fór að kynna mér
málið, sem ég þetókti nátoveam-
lega ekki nieitt fyrir, kom svo
margt markvert í Ijós, að ég
hlaut að heliga þvl sjálfisfæða
.grein.
Ég blaðaði fynst í verðlistan-
um og stooðaði myndimar atf
mertojunum, sem voru aUf jöl-
skrúðuig. En aillt S einu .tók ég
eftír rosknum manni, sem
horfði á tmilg úr einu merkinu
á miðri síðunni, en það var
mergð atf imyndaim á (hverri
síðu. „Julen 1027“ Stóð á merk-
in.u,_og ég aðgætti annans stað-
ar i llstanum, hvaða mynd ætti
að vera á þvi merki. Þar sltóð:
„Postmester Hollböll, gui/röd/
grön/sort.“
Þetlta hlaut auðvitað að vera
uppfinningamaður jólamerids-
ins! Svo hann hetfiur þá orðið
póstmeiístari og loks Soomizt
sjáltfur á jíólatfrímerid, hu.gsaði
ég. Sá átti það aldeilis skilið,
en það er þó íremur sjaldgœtft,
að mönnum sé þakkað að verð-
leikium það, sem þeir hatfa wei
gent. ÖUu algengara er það, að
menn séu heiðraðir fyrir það,
sem aðrir menn hafa átt hug-
myndina og fruimtoviæðið að. Og
þá eru upphatfsmennirnir ann-
að 'hvort algerlega hundsaðir
eða þeim gert sem mest til
miska. Ég fékk þvS sénsitakan
áhuga á þessu tilfelli með Hol-
böU.
Ég hugsaði sem svo, að etf
menn kæmust á danisíkt • jóla-
merki, hlytu þeir Bka að kom-
ast í DanSk toiagratfiisk Leksi-
tóon, en það er til á Lands-
bókasatfninu. Og þar fann ég
hann.
Einar Holböll fæddist árið
1865 og dó 1927. Hann tfór un'g-
ur til sjós og 'hótf nám í stýri-
mannaisitoóla. En þvS varð hann
að hætta vegna auignsjútodóms
og hótf !þá iStörf hjá Póstþjón-
usitunni i Kaupmannahötfn
1886. Hann hetfiur isem sagt ver-
ið búinn að vinna 16 eða 17
sinnum vdð jólapóst, þegar hon
um datt toið heimssögulega
snjaUræði í hug. En 'Danir sáu
þegar, að hér íór enginn venju
logur póstmaður, og stoömmu
etftir útgátfu j óliaim e rkisi ns var
hann gerður að póstrpeistara í
Gentofte.
En í æviágripinu kemur ann
að fr,am einnig, sem etóki er sSð
ur athyglisverf, en það er,
hverniig hann hafði upphatflega
hugsað sér, að hinum væntan-
lega ágóða skyldi varið. Hann
vildi 'Safna fé .til að .setja á 'föt
og reka vistheimUi tfyrfr óskila
börn. Með þvi vænti hann þess,
Gleðiieg jól I
Sæmi sendi Guðrúnu þetta kort fyrlr 30 árum.
Á stríðsárunum tiðkaðist það mjög að hafa mynd-
ir af leikurum á jóhtkortum, en Shirley Tempie
var langvinsæliist.
UPPRUNI JÓLAKORTANNA
0