Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Blaðsíða 29

„Hvað er þér móðir,
að þú mínum hefir,
siðlát kona
sveifni brugðið?"
Vera kvað hún nokkuð
nýtt i efni:
„Nú er Katla
komin í skála“.
„Allrvel væri
ef oss mætiti
heðan af öllum
hugibót verða,
þó er mér aldrei
ugglaust um það,
hvort samlyndir við mig
sáttum eftir.“
Við vorum bæði
til bekkjar leidd
siklings arfi
atf sveinum ríkum;
Beiddi Alvör
bragna sína
brúðguma kalla
og breyta svo.
Sögðu snótir
svefnmál vera,
var mér skjótlega
skipað til rekkju;
innti Alvör
allkátlega:
„Nú skaltu, Katla,
Kárs brúður vera!“
Satt er að segja
að síðan kom
margillátur tii imin
maðiur í rekkju,
miig bað hanin eima
öllu ráða
gulli þeirra
og gersemum.
En eg lét á þvi
engar vonir,
að eg aiuðbrjóti
ástir gæfi;
sá ihlánn það gjönia
að eg gieði týndi,
komu þá býsna stór
briigð á min augu.
Svo var eg orðin
ekka þrunigin,
miklu meir en það
eg megi frá segja ;
eg 'þóttist tfirna
fáráð vera,
svo sem í flokki
færi eg varga.
Þar var eg hjá þeim
’í þunguim hiuig
tvær nætur í bæ
með trega mestum;
emgiinm mátti þó
ýta .kinda
gleðja mig gtoumi,
þótt gjama viidi.
En eg sárlega
svaraði henni,
var mér hryggt í hug
af hennar orðum:
„Miklu ann eg
Mávi heitara
en eg með yður
yndi taiki.“
Mæiti Alvör
mijög stirðlega,
þesisum orðum:
„Þesis bíður þú
bætur aMnegi,
viljir þú ei, Katia,
Kárs brúður vera.
Réð af móði
mjög bráðlega
kinnrjóður við mig
Kár að maala:
„'Heldur sikal eg
helstríð bera
en á ijósri þér
lífsikvöl sjái.
Huggiast skaitu,
hafsglóðar bii,
þér skail bráðiega
á iburtu fyigja.
AMt bið eg gangi,
guMlhflia'ðs nanna
þrálynid við miig,
þér að ós'kum.
ekki Var hún þýð við mig,
Við munium eiga
a'Vifiræiklegain,
svinn seimabii,
svein í vonium.
Ara láttu heita
okkam niðja,
þesis bið eg þi:g,
er þar mun koma.“
Hann með belti
brigða góðu
senn hniif i hönd
henni selldii:
..Það sksii olkkar
þriifsamlegum
fnábærum synd
fylgja með natfhi.
Legig þú í fagra
fininiskjóðu niður
glys þitt og föt
gu'Ili búin;
skall ei góðum
gersemum rasna,
þér ann eg bauga
bezt að njóta.
Aliar skattu hnossir
er heim kemur
marghyggið váif,
Mávi sýna,
og ihoraum segja
sat’t frá öliu,
þó iþér vaixi það,
vif, í augum.
Hér mun eg skiljast,
skýrleg, við þig,
muniuim viö síðan
sjást aitínegi . . .“
Heiim fylgdi rraér
hánbjört (kona,
edigi þunfti Aivöru
anguns að ifrýja;
mælti hin sikýra
aið sikiilinaði
þomgrund við mig
þessum orðum:
„Heill farðu, Kafl&,
þó eg haifi ekki
utan sorg sonar míns
fyrir sakir þínar;
eigi skal 'gersemum
góðum ræna
þínum hinum beztu,
því það er Kárs viiji.
Vdð skuiium vefjast
vinaiaigs srDörum,
tæri eg þér til iþess
tvenmum bdæum;
mun iþiig, ölveig, þá
ekki saika;
vetdur ekki guiiskorð
nema góðu einu.“
Er nú draumur minn
á enda kijáður,
mun eg þíns vona,
Már, drengskapar,
að þú veitir mér
vorkunn i þessiu,
sjatfráð ifyrst eg
sízt hef verið."
„Nú sklailtu hylja
harrna þína,
hrund allfögur,
■fyrir heimamönnum;
mein sfcai þér eteki
að miæligi þinni,
því eg skal1 böl þitt
bera að hatfiu."
Hugði að sveini
isjatffiur vandlega
Már og mætti
við menjabil:
„Unn þú vel, þorngrund,
þessum syni,
sá mun igullllibrjótur
giftu stýra.
Svo skal hann nefha
nafnvænlegastan
fagran Ara,
sem faðir hans mælti ;
höfiðingteigur
er hann í augum,
mlarghygginn mjög,
mér skat kenna.“
Þair voru aMir
í þungum harmi,
þá eg tit innis
aítur skiyldi;
heyrði eg bráðlega
brest í akála,
er Kár kenndi
kattían tíauðá.
En svinnhuiguð
fyrir sumar litlu
frábæran son
fæddi Katflla;
sögðu konur,
að koma mundi
barn afldregi
bjlairtara sýnum.
Sveinn réð vaxa
fyrir vina ibrjóstl
og með öfflu
aflimanna'lofii.
Svo t'i'l enda
ævi sinnair
mjög vel 'unnust
Már og Katíla.
Her mun nú henta að segja
nokkur deifli á því fóflki, sem
getið er í sögunni, og verður
þá fyrst að leita til Landnámu.
Dr. Guðbrandur Vigfús-
son taldi, að Geirmundur helj-
arskinn mundi hafa komið út
árið 895. Með honum komu
þeir iandnámsmennirnir Olfur
hinn skjalgi, Þrándur mjó-
beinn og Steinólfur hinn lági.
Þeir n’ámu allir land við
Breiðafjörð. Steinóltfur nam
innra hlut Skarðsstrandar og
Saurbæ, Þrándur naim eyj-
ar fyrir vestan Bjarneyja-
flóa og bjó í Flatey, en Olfur
nam norðan fjarðarins, Reykja
nes ailt milli ÞorSkáfjarðar og
Hafratfells, og bjó á Miojaiiesi.
Kona hans var Björg Eyivind-
ardóttir austmanns, systir
Heliga magra landnámsmanns í
Eyjalfirði. Sonur þeirra Olfs
var Atli hinn rauði og segir
sagan að hann hatfi búið á
Miðjanesi eftir föður sinn.
Kona hans var Þorbjörg, syst-
ir Steinóltfs lága og var sonur
um. Kona hans var Þorkatla
Hergilsdóttir og var hún syst-
ir Ingjalds í Hergilsey,
er reyndist Gísla Súrssyni bezt.
Nafn Þorkötlu mun hafa ver
ið stytt í daglegu taii og hún
nefnd Katla. Og þá höfum vér
hér hjónin á Reykhólum,
Kötlu og Má, sem sagan er um.
a 9ogunm ma sjá, aö bústað-
ur Aivarar muni hafa verið
skammt frá bænum á Reykhól-
um. Er í sumum handritum get-
ið u;m vatn og hölma í því og
þangað ha'fi þær farið á báti,
en í hólmanum hatfi verið höll
Alvarar. Sú er og sögn í munn
mælum, að etftir ævintýrið hatfi
Katla látið snúa bæjardyrum
á Reykhólum, svo að þær
horfðu eftir það upp til fjalls-
ins, gagnstætt þvi sem var um
útidyr á öðruim bæjum í sveit-
inni. Þetta gerði Katla til þess
að hún skyldi ekki sjá bústað
Alvarar i hvert skipti sem hún
gengi til dyra, en hann blasti
við úr bæjardyrum áður, með-
an þær sneru mót suðri. Það
er og sagt að Katla haifi ektó
viljað ganga i laug í Rieyk-
hólalaugum, sem eru suður frá
bænum, af því að hún þóttist
þar of nærri bústað Alvarar,
og þvi hafi hún farið inn frá
bænum góðan kipp og lauigað
sig í laug þeirri, sem þar er
einstök og heitir síðan Kötlu-
laug.
Það mun rétt vera, að útidyr
á Reykhólum hatfi alltaf horft
upp til fjallsins, á meðan þar
var fconfbær. Og ef litið er í
sóknarlýsingu séra Friðriks
Jóns9onar á Stað 1839, þar sem
segir frá nágrenni Reykihóla,
þá er eins og frásögn kvæðis-
ins rifjist upp. 1 sóknarlýsing-
unni segir svo:
— Bærinn stendur á háum
hól. Sunnan við hólinn eru
þrir hverir, Berghver, Soðn-
ingsflwer og Gnundanhtver. Or
Berghver, sem er náiægt
Bóndalaug, er hleypt í laugar-
stæðið, þá maður vill laugast.
Innan við Grund liggur of-
an til sjávar Htil á, sem
Grundará heitir. Fyrir innan
ána ofarlega liggur volg-
ur lækur og laug, sem Kötlu-
laug heitir.
í kringum Reykhóla liggja
heilmiklir flóar og fen. Fyrir
neðan þessa flóa, að sunnan-
verðu við Reykhóla, er vatn,
sam Langavatn er kaiiað, hér
um bil 500 faðmar og 10 faðm-
ar á breidd I miðju, en mjórra
til endanna, einikum í vesitur-
endann. Spölkom fyrir aust-
an vatnið er hver, Eini-Reyk-
ir. Að neðanverðu við Laniga-
vatn, að sunnan, liggur vatn
sem kallað er Hóp og gengur
svo laingt til sijávar að hann
fellur upp í það um stór-
strauma. Innan við Lanigavatn
og Hópið liggur nes, sem Vatna
nes heitir. Á því er tjörn, köll-
uð Lómatjörn. 1 lítilfjörlegum
hólimum í vatninu verpa ýmist
álftir eða lómar. —
Ástarsaga þeirra Kára ljúf-
lirags og Kötlu húSfreyju á
Reykhólum gerðist í heiðni.
Síðan hefir mikið Vatn runnið
til sjávar og landið er gjör-
breytt að útliti. En sá, sem
steradur á bæjarhólnum á Reyk
hólum og hortfir suður ytfir
mýrarnar á góðviðrisdegi, mun
enn sanníærast um, að hann
geti með augunum raitóð slóð-
ina, þar sem Alvör
teygði Kötlu með Sér sotfandi.
Og hann mun einnig þykjast
sjá staðinn þar sem stóð síkáli
Kára, sá bjartasti bústaður er
Katfla. hatfði augum -llitið. En
harmsagan, sem þar gerðist, er
al'ltaf jatfn átakanleg. Ár og
aidir hatfa ekki slegið neinum
fölva á hana. Og enn „býr v5st
margur i bergi og hól,
sem bjartan margþráir dag og
sól“.
Þeir voru miklir höfðimgjar
þeirra Már, er bjó á Reykhól-
Reyknlesingar hinir fornu. Úlf
hinn skjaflga telur Landnáma
meðal göfugustu landniáims-
manna í Vestíirðingafjórðunlgi
og getur þess þó, að hann
hafi enginn blótmaður verið.
Áf Atla hinum rauða syni hans
fara engar sögur, nema hvað
sjá má á Þorsktfirðingasögu, að
hann hatfi viljað setja niður
deilur manna. Jörun'dur hét
bróðir hans og varð ekfki lamg-
lí'fur. Hann kvæntist Þor-