Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Síða 10

Útför bróður míns var fljótlega
afstaðin. Hann var greftrað-
ur daginn eftir að ég var látinn
laus. Eftir tvö ár í þýzkum tugt-
húsum og fangabúðum kom hann
heim til að deyja.
Að nokkrum dögum liðnum
héjt ég upp á skcifstofu undir-
saksóknara. Mál mitt hafði til
meðferðar fulltrúi að nafni S.A.
Jacobsen, sem nú situr í dómara-
sæti einhvers staðar — að sjálf-
sögðu! Ég vildi fá upplýsingar
um hvenær málið yrði tekið fyr-
ir rétt. Það átti ekki að fara fyr-
ir rétt, því var Jokið.
Ég vildi gjarnan sjá það á
prenti og skömmu síðar fékk ég
tilskrif, þar sem m.a. stóð að
„með tilliti til eðli sannana og
með tilliti til þegar afplánaðs
gæzluvarðhalds" yrði ekki frek-
ar að gert í málinu.
Meö hliðsjón m.a. af Burmeist-
er-dóminum var jafnvel ákæru-
valdinu fulMjóst að ekki kom
annað til mála en sýknudómur.
Ég fór aftur til saksóknarans og
bað um skýringu á orðalaginu
„þegar afplánuðu gæzluvarð-
haldi". Ég vildi auk þess fá upp-
lýst hversu mi'klar skaðabætur ég
myndi fá. Árangurinn var botn-
laust þvaður og yfirlýsing um að
ég myndi engar skaðabætur fá.
Nú er það þannig í þessu
lattdi, að refsingar eru lagðar á
af dómstólunum en ekki úthlutað
af embættismönnum. Það er ekki
hægt að loka mann inni í níu
mánuði, gera sér siðan Ijóst að
'honum beri engin refsing og
sleppa honum þá lausum með at-
hugasemd um, að þegar afplánað
gæzJuvarðhald verði látið nægja.
Annaðhvort er maðurinn
brotlegur eða hann er það ekki.
J>essi með eðli sannana er gömul
tugga, sem stungið er upp í aila,
sem 'þeir neyðast tiJ að sleppa. í
þessu máli voru öll sönnunargögn
handbær. Hinn framdi verknaður
var bara ekki refsiverður.
Það liggur í augum uppi, að yf-
irlýsing saksóknaraembættisins
er ærumeiðandi. Menn myndu
segja sem svo: „Hann hlaut að
vísu ekki refsingu, en eitthvað
hefur nú sennilega verið til
í þessu samt." Skaðabætur,
knúðar fram fyrir dómstól-
unum voru það eina er dugað
gæti.
Ég tilkynnti ákæruvaldinu að
ég óskaði eftir að skaðabótamál
yrði höföað. Það eiga yfirvöldin
að gera samkvæmt lögunum. Borg
aralegt mál í refsiréttarfarslegu
formi. Það felur í sér m.a. að mér
ber ekki að sanna sakleysi mitt.
Það kemur í hlut ákæruvaldsins
að færa fram sannanir fyrir rétt-
mæti fangelsunar.
Orðið sönnun í dönsku réttar-
fari er mjög teygjanlegt. Dómar-
inn einn getur skorið úr um það
hvenær eitthvað er sannað. Eins
og einn færasti málflutníngsmað-
ur borgarinnar sagðí við mig þá:
„Hið eina sem gildir fyrir rétt-
inum er hverju maöur getur feng
ið dómarann til að trúa."
Það á sér auðvitað stað,
að fyrir liggja svo óyggjandi
sannanir að tilfinningalíf dómar-
ans ræður ekki úrslitum. En
þetta er setning, sem málflutnings
nönnum er mjög munntöm: „Gæt-
ið þess umfram allt að
móðga ekki dómsforsetann!"
Við fengum málið tekið fyrir í
undirrétti hjá mjög fálátum dóm-

Þeffar kom franiundir 1940 hafði Jens Enevoldsen yfirburði
meðal danskra skáknianna, en taiigastríðið við dönsku rétt-
vísina eftir stríðið sló hann út af laginu.
Endurminningar
hankaræning j a
Þriðji og síðasti hluti
Of sóknir
í áraraðir
Jens Enevoldsen
skákmeistari og virkur
félagi í andspyrnuhreyf-
ingunni dönsku, segir frá
— Hvers vegna var lögreglan á hælunum á mér árum
saman eftir þetta mál? s'pyr Jens Enevoldsen.
ara og tveimur meödómend-
um. Lögfræðingur minn hélt frá-
bæra ræðu, en málið var ekki
nægilega undirbúiö og rétturinn
var mér andsnúinn frá upphafi til
enda.
Ég krafðist 30.000 danskra
króna í skaðabætur, en tapaði
málinu og sat uppi með sárt enn-
iö. Ég fór heim og sleikti sár mín
og útvegaöi mér annan málflutn-
ingsmann. Sá fyrri haföi ekki
lengur trú á málstaðnum. Síöan
áfrýjaði ég til yfirréttarins. í
þessari baráttu, sem ég háði hafði
ég engan að styðjast við. Mót-
spyrnubreyfingin hafði brugðizt
hvað eftir annað og yfirvöldin
stóðu fyrir mér eins og múrvegg-
ur.
Ég fór í þingið og fékk viötal
við Frode Jacobsen. Hann var og
er heiðursmaður, sem af óheppni
hafði lent í slæmum félagsskap.
Meðan á samræðum okkar stóð
minntist hann þess að hafa verið
viðstaddur fund skömmu eftir
uppgjöfina sem fulJtrúi fyrir mót-
spyrnuhneyfinguna og ásamt
æöstu broddum réttarkerfis okk-
ar.
Fyrir fundinum lá stefnumót-
un varðandi það hvernig með-
höndla ætti hin svonefndu „rán“-
mál. Samþykkt var að skipta mál-
unum í þrjá flokka:
1) Hrein mál, þar sem pening-
arnir höfðu runnið beint til mót-
spyrnustarfsins og neikningar
lágu fyrir hendi.
2) Þau mál, þar 9em pen-
ingarnir höfðu sömuleiðis runn-
ið til mótspyrnustarfsins, en
reikningar voru ekki fyrir hendi.
3) Þau mál, þar sem mót-
spyrnumenn höfðu misnotað þess-
ar aðgerðir til að auðga sjálfa
sig.
Málaflokk númer 1 átti að láta
niður falla, mál í flokki 2 átti
að fjalla um með umburðarlyndi
og númer 3 átti að taka strangt
á.
Hið rétta hefði verið að mót-
spyrnuhreyfingin sjálf hefði ver-
ið látin fjaJla um þessi mál, og
þar sem ástæður reyndust til var
hægt að víkja rrráJunum til lög-
reglunnar.
En Frode Jacobsen kom ekki
til hugar að þessi samþykkt yrði
misnotuð. Samþykktin fór aldrei
lengra en í skúffu PJhJs ríkissak-
saksóknara. -Saksóknaraembætt-
ið, lögreglan, ráðuneytið og dóm-
stólarnir höfðu enga vitneskju
um þá reglugerð, sem samþykkt
hafði verið.
Frode Jacobsen náði sambandi
við Pihl, sem með tregðu varð að
viðurkenna þetta a'Ilt og bauðst
Frode Jacobsen ti'l að mæta fyrir
réttinum sem vitni ef ég óskaði
þess.
Ég fékk nýjan má'lflutnings-
mann. Poul Christiansen, sérfræð-
ing í afbrotamálum, sem hafði áð-
ur flutt mörg mál gegn ákæru-
valdinu, sam'þykkti að taka mál-
ið að sér.
Yfirvöldin þæfðu máJið eins
og unnt var. Það tók á annað ár
að fá því stað og það varð að
kippa duglega í. En á meðan
gafst mér tími til að undirbúa það
sjálfur. Ég bjó til lista yfir vitn-
in og þær spurningar, sem lagð-
ar skyldu fyrir þau. Ennfremur
um hvað þau skyldu spurð
ef þau svöruðu á þennan eða
þennan hátt. Það voru yfir 40
vitni á listanum, sem Poul
Oh'ristiansen tók við með mikilli
ánægju.
Mörg vitnin neituöu að mæta,
m.a. Pibl ríkissaksóknari, Sind-
ing skrifstofustjóri ríkissak-
sóknara og áðurnefndur S.A.
Jacöbsen fulltrúi.
Sem starfsmenn hins opinbera
gátu þeir þetta. Þeir vildu fús-
ir gefa yfirlýsingar, en þess hátt-
ar þekkjum við of vel. Vitnis-
burður undir eiði veit mað-
ur hvað er.
Máliö fór fyrir rétt hjá hinum
velþekk'ta Hollm dómara í Eystri
iandsrétti. Holm hafði í mörg ár
veriö undirsaksóknari og þegar
mál var höfðað á hendur ákæru-
valdinu, sem það vildi vera visst
um að vinna, fékk Holm það til
meðferðar.
Margoft hefur verið bent á hið
óheppílega í því að allir dómar-
ar, að heita má, koma úr röðum
ákæruvaJdsins. Fortíðina sem
ákærendur geta dómararnir ekki
hrist af sér. Þekkt dæmi eru til
um þetta.
Jafn óheppilegt er það, að það
skuli vera dómsmálaráðuneytið,
sem útnefnir dómarana og ræð-
ur embættisveitingum auk þess
sem það er æðsta ákæruvaldið.
Það er hörð og öflug
samsteypa sem maður á við að
etja í skaðabótamálum eins og
mínu.
Með tilstuðian þriggja dómara
og þriggja meðdómenda rann
málið sitt skeið. Frode Jacobsen
mætti til að bera vitni o'g Holm
dómari sagði honum nokkr-
um sinnum að hann þyrfti ekki
að gera þetta. En hann vildi ein-
dregið bera vitni og lýsti yfir því
að hann teldi að átt hefði sér stað
yfirgangur og brot gegn áður-
nefndri samþykkt, sem ekki hefði
átt að stinga umdir stóJ. Hún
hefði einmitt verið gerð með það
fyrir augum að vernda mót-
spyrnumenn fyrir óþörfum rétt-
arofsóknum.
Tiemroth kom einnig fram í
vitnastúkunni þar sem ég sakaði
hann um að hafa ætlað að koma
mér fyrir kattarnef til að geta
háldið hlífiskildi yfir sjálfum sér.
Hann gat vitanlega enga skyn-
samlega skýringu gefið á aftöku-
Skipuninni.
Rétturinn dró sig í hlé og gekk
til atkvæða.
Ég man ennþá eftir því þegar
Holm dómari las upp dómsúr-
skurðinn eins og steingervingur í
framan. Hann hljóðaði eitthvað á
þessa leið: . . skaðabætur að
upphæð 3.000 dans'kar krónur.
Málskostnaður verði greiddur af
hinu opinbera, sem einnig greiði
áhvílandi kostnað Jens Ene-
voldsen vegna flutnings málsins
fyrir undirrétti."
Eftir áralanga baráttu af þessu
tagi verða eftirköstin sterk. Eftir
að hafa verið spenntur til hins
ýtrasta í 3—4 ár, slakaði ég nú
gersamlega á andlega. Á þessum
árum hafði ég tvisvar orðið Dan-
merkurmeistari og þrisvar
Kaupmannahafnarmei'Stari í
skák. Nú skiptu þessir hlutir mig
næsta litlu máli. Ég varð næst-
neðstur í meistarakeppninni árið
1949. Það náði ekki sömu tökum
á mér og áður.
En ákæruvaldinu fannst ekki
nóg gert. Nú var sótt um að
leggja málið fyrir hæstarétt. Því
hafnaði dómsmálaráðuneytið þar
sem litlar líkur þóttu til að mál-