Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Qupperneq 11

Frode Jaeobsen við komuna til Kristjánsborgrar 5. maí 1945. Hann f. Phil, ríkissaksóknari. Fýðingnrmikið samkomnlag yfirvalda
var sá fyrsti, sem kom Enevoldsen til hjálpar. við andspyrnuhreyfing-una var „saltað“ í skrifborði hans.
ið ynnist. Ég var dálítið óróleg-
ur og hafði samband við lands-
réttardómara sem ég þekkti per-
sónulega. Hann kvað enga
ástæðu vera til óróa. Hæstirétt-
ur myndi áreiðanlega ekki dæma
mér minna. Tveir dómaranna í
landsréttinum hefðu viljað láta
mig hafa 10.000.
Ég fékk bréf með boðum um að
ég gæti sótt skaðabætur mínar á
einhverja sikrifstofu. Ég fór þang
að og fékk þrjú þúsund krón-
urnar. Hvað um málskostnaðinn
við undirréttinn? Það lá ekkert
fyrir um hann.
Þá hófst síðasti þáttur skrípa-
leiksins.
Ég vildi fá minn málSkostnað
og lagði leið mína til undirsak-
sóknara. Þar vissu menn ekkert
um málið. Sama svar fékk ég i.,a
ríkissaksóiknara. Þá fór ég í
dómsmálaráðuneytið. Ég fékk
áheyrn hjá einum fulltrúanna.
Það mega þeir eiga, embættis-
nenn dómsmá'laráðuneytisins, að
þeir eru geysi duglegir. Maöur
fær alltaf skorinorð svör. Það
sem maður skildi ekki fyrir sam-
talið, er Ijóst og greinilegt á eft-
ir.
En þetta var nokkuð, sem full-
trúinn gat ekki ráðið fram úr.
Hann lagði til að ég spyrði fyrst
Holm dómara hvernig í þessu
lægi.
Holm hélt því fram, að með
nefndum málskostnaði væri átt
við þann kostnað, sem ég hefði
verið dæmdur til að greiða, þeg-
ar ég tapaði málinu fyrir undir-
rétti. Ég maldaði í móinn og sagöi
að við áfrýjun til yfirréttar félli
þessi málskostnaður sjálfkrafa
niður og að dómur yfirrétt-
ar næði yfir málskostnað við
bæði dómstig. Hann nennti ekki
að ræða málið frekar. Ég átti
enga peninga að fá.
Þá náði ég í nokkra af með-
dómendunum. Þeir tjáðu mér, að
spurningin um málskostnað minn
fyrir undirrétti hefði komið fram
við atkvæðagreiðsluna og allir
verið á einu máli um að ég ætti
að fá mína peninga. Þetta fékk ég
skriflegt.
Aftur lá leiðin i dómsmálaráðu
neytið þar sem mér var sagt að
þegar eitthvað væri óljóst í dómi
mætti láta hann ganga aftur til
þess réttar, sem hefði fellt hann
til umsagnar og túlkunar. Það var
gert. Málið fór til yfirréttar og
nú 'leið og beið. Ég frétti ekkert
í heilt ár. Þá fór ég upp í skrif-
stofu yfirréttar og lagði fram fyr-
irspurn um hvenær mætti vænta
úrskurðar. Málsskjölin voru sótt.
Það var fyrir löngu búið
að kveða upp úrskurð. Ég átti
enga peninga að fá.
Ég bað um að fá að sjá dóms-
niðurstöðuna og sá að úrsikurð-
urinn var ekki kveðirm upp af
sama rétti og hafði fellt dóminn.
Reynt var að hugga mig með
því að það hefði farið fram i sömu
byggingu. Þeir sex dómarar, sem
fjallað höfðu um málið höfðu ekki
verið tilkallaðir.
Nú var ég uppgefinn. Ég
nennti ekki meiiru. Það voru
skaðabæturnar, sem mestu máli
skiptu og þær hafði ég fengið.
En ég fór að hugsa margt.
Eiitt af því, sem ég gerði mér
smám saman grein fyrir var, að
dómgæzlulögin segja um máls-
kostnað að hann skuli tiigreind-
ur með ákveðinni upþhæð. Með
þvf að orða dóminn eins og hann
Jörgen Trolle, fyrrum ríkissak-
sóknarí. Hann neitaði að bera
vitni í máli Enevoldsens.
gerði, hafði Holm dómari snúið á
neðdómendurna, sem samþykkt
höfðu heils hugar að ég fengi
mínn málskostnað greiddan.
Hvers vegna gerði Holm
þetta? Hvaða hagsmunum hélt
hann sig þjóna með því að hafa
af mér peninga mína?
Það má Ijóst vera, að ákæru-
váldið beit 1 súrt með þessu máli.
Það fékk enginn axiaskúfa eða að-
alstign út á mitt fíf. Maður
verður aö gem sér grein fynr
þvi að embættismennirnir á sak-
sóknaraskrifstofunum hafa glöggt
auga fyrir framtíðarmöguleikum.
Stöðuhækkun er nefnilega það
sem einblínt er á og framabraut-
in ligguryfir unnu málin.
Ég var frá upp’hafi aðeins mál.
Þeir láta sig engu skipta þær
manneskjur, sem í hlut eiga frek-
ar en hákaHinn kærir sig um
nafn mannsins, sem fellur fyrir
borð. Hann bítur bara í ,hann.
En spurningin er sú hvort
maður heldur áfram að vera að-
eins mál eftir að maður hefur
veitt ákæruvaldinu iila út-
reið? Getur maður á því stigi
komizt hjá því að afskiptin verði
persónuleg?
Hver var það sem hringdi til
Helmershöj á lögreglustöðinni ti1
að komast að því hve lengi ég
hefði setið inni? Hvers vegna
beitti Holm dómari þessum bel'li-
brögðum með málskostnaðinn?
Hvers vegna var mér haldið í
fangelsi löngu eftir að öllum var
orðið Ijóst að sakfelling var
ómöguleg?
Hvers vegna hafði ég lögregl-
una á hælunum árum saman eftir
þetta mál? Ég get gefið nokkur
dæmi.
Ég kaupi notaða ritvél, fæ hjá
miliigöngumanni kvittun fyrir
frá seljandanum. Mér eru uppgef-
in nöfn seljanda og milligöngu-
manns. Ég hringi á lögreglustöð-
ina til að ganga úr skugga um
hvort ritvélin sé stolin. Það er
hún ekki. Ég get rólegur keypt
hana.
Ég fer með ritvélina í viðgerð
og skömmu síðar er lögreglan
mætt. Ritvélin var stolin. Mæti á
lögreglustöðinni þar sem ég skýri
frá hvaða varúðarráðstafanir ég
hafi gert áður en kaupin áttu sér
stað. Mér er hrósað fyrir for-
sjálni mína.
Sagt er frá því að vélin hafi
verið tekin ránshendi í Magasin
Rex á hernámsárunum.
Ég fer niður i Rex til að fá
skýringu á hvers vegna ekki var
tilkynnt að ritvélinni hefði verið
stolið. Það hafði verið tilkynnt.
Til hernaðaryfirvaldanna. Stríðs-
tryggingarnar höfðu bætt skað-
ann.
Enn er ég kallaður til lögregl-
unnar. Maðurinn hjá Rex hafði
borið kennsl á mig sem einn ráns-
manninn. Mér er stillt augliti til
auglitis við hann. Hann er viss i
sinni sök.
Hins vegar get ég fært sönnur
á að ég hafi farið huldu höfði er
þetta gerðist og verið með yfir-
skegg. Mér er sleppt aftur.
í skjöl mín hjá lögreglunni er
innfært: Grunaður um rán. Mál-
ið látið niður falla vegna ónógra
sannana.
Ég get átt ábatasöm viðskipti,
en vantar peningana. Ég á tal við
mann sem ég þekki um fjármögn-
un, en ,hann vill ekki vera með.
Viö rannsóknina á morði tveggja
manna á Peter Bangsvej kemst ég
á dagskrá undir sterkum grun.
Athafnir mínar eru raktar og lög-
reglan kemst í samband við áður-
nefndan fjármálamann. Hann seg
ir þeim frá hinu misheppnaða
fyrirtæki.
Ég er kallaður fyrir og skýrt
frá þessum málavöxtum. Ég fæ
ekki ski'lið að þetta komi lögregl-
unni við. Sú skýring er gefin, að
lögreglan telji að ef ég hefði feng
ið peningana myndi ég ekki hafa
endurgreitt þá.
Ég segi lögreglumanninum að
ég kæri mig ekki baun um hvað
lögreglan telji og bið þá að gera
svo vel að vera ekki að eyða tím-
anum fyrir mér.
Skömmu síðar kemur plagg sem
i stendur, að ekki verði frekar
aðhafzt í máli því, sem ég 'hef
gefið yfirlýsingu í. I skjöl mín
hjá lögreglunni er bætt: Grunaö-
ur um fjársvik. Málið látið niður
falla vegna ónógra sannana.
Ég man ekki hve oft ég hef
verið yfirheyrður vegna morðs-
ins á mönnunum tveimur. Lögregl
an hefur jafnvel mætt klukkan
sex að morgni til að sækja mig.
Þá var ég til allrar hamingju
ekki heima.
Hvenær sem framið var banka-
rán flýtti ég mér að tryggja mér
fjarverusönnun.
Hið eina, sem mér hefur verið
refsað fyrir er að hafa ólögleg
vopn í fórum mínum. Fyrir það
hlaut ég fimmtíu króna sekt. En
ég tók það ekki nærri mér. í mörg
ár vofði yfir mér dauðarefsing
fyrir sömu yfirsjón.
Nú er svo langt um liðið. Ég
held að menn hafi gefið það upp
á bátinn að ,,góma“ mig. Þó er ég
ekki alveg viss. En atburðirnir
efna til eftirþanka. Hvað býr
undir þessu öllu?
Það er engin leið að benda á
neitt sérstakt og segja: Hér er
sönnun fyrir þessu eða hinu. Rétt
arkerfið er stórt og margbrotið.
Það eru aðeins þaulkunnugir,
sem vita hvað fram fer í skúma-
skotunum.
Aðrir geta aðeins gizkað á og
haftsína persónulegu skoöun.
Ég held að við sé að eiga þéttan
flokk, sem fer eftir einkunnar-
orðunum: Einn fyrir alla og allir
fyrir einn. Hér gogga ekki hrafn
arnir augun hver úr öðrum. Þvert
á móti. Lendi einhver meðlimur
þessa Cosa Nostra samfélags
i erfiðleikum getur hann reikn-
að með fulfum stuðningi.
Ef mál eins og mitt spáir ósigri
til handa einhverjum úr bræðra-
laginu er honum hjálpað til að
koma pillunni sem Ijúflegast nið-
ur, eins og gerðist þegar Holm
dómari sveik mig um málskostnað
inn.
Sé þess óskað, að manni sé
haldið í fangelsi má koma því I
kring án tillits til eðiis málsins.
Það situr alltaf einhver bróðir-
inn í dómarasæti, reiðubúinn að
hneppa mann í fangelsi. Ég er
ekki sá eini, sem hef fengið að
kenna á vélinni, en ég er annar
af tveim mótspyrnumönnum, sem
höfðuðu og unnu skaðabótamál.
Hinir gáfust upp.
Ef réttarkerfið hefur feng-
ið augastað á manni, verður
hann bæði að vera árvakur og eit
ilharður til að standast mátið.
Ég á góðvin í Þýzka-
landi. Hann er lögfræðingur. Ég
man að hann sagði eitt sinn um
nasistana: ,,Það versta sem þeir
gerðu var að eyðileggja hið
gamla og heiðarlega þýzka réttar
'kerfi okkar.“
Saga dómsmáianna á öllum tím-
um ber vitni um gerræði
og grimmd undir heilögu laganna
nafni og brot á grundvallar
mannréttindum.
Réttarkerfi hvers lands
er mælikvarði á siðmenningu
þess. Enda þótt við séum ekki á
neðsta stigi hér heima eigum við
þó góðan spöl eftir þar til bætt
hefur verið úr augljósum ágöll-
um.
Hvað hafði ég upp úr þessu
öllu? Hef ég ekki haft eitthvað
með mér upp úr svaðinu, sem verð
ur með mér í farangrinum það
sem eftir er ævinnar?
Jú, vissulega. Ég er ekki sami
maður og sá sem settur var inn.
Og eigi ég að lýsa með einu orði
því sem ég hafði upp úr krafs-
inu þá er það orð HATUR!
Hatrið á eftir að brenna í mér
eins og eldur þar til ég gef upp
öndina. Hatrið til þeirra manna og
þess kerfis, sem léku mig svo
grátt. Það er ekki alltaf notalegt
að dragast með það en ég er orð-
inn vanur að lifa þannig.
Það get ég vegna þess að ég hef
mikið sálarþrek. En ég get ekki
annaö en hugsað oft til þeirra
vesalings manna, sem af einhverj
um ástæðum verða fyrir því
sama. Þeim er sleppt út úr fang-
elsunum fullum af hatri.
Það er hægt að láta mann líða
kulda og hungur, skammta hon-
um skít úr hnefa og láta hann
búa eins og svín. Það má skatt-
pína hann. Hann gleymir því aft-
ur um leið og hann fær meðbyr.
En særirðu sjálfsvirðingu hans
gerirðu hann að óvini þínum um
aldur og ævi.