Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Síða 12

Þeir menn eru til, sem slíkan kraft hafa og
irtnri fum, iað undrum sætir; stomdum mætti halda
að þeir gætu sprungið í loft upp eða jafnvei
bráðnað. Þeir eru eldsálir. Hvaðan þeim kemur
þessi knaiftur, er þó á huldu; kainnsiki toafai þeir
betra rafkerfi en hinir. Maðurinn er víst rafmagn
fyrir utan þessi liðlega níutíu prósent af vatni.
En það er því líkast sem sjálf rafstöðin í mönn-
um sé misgott tæki. Menn með eldsálir virðast
hafa rafstöðvar, sem framleiða megavött; loftið i
kringum þá titrar af orku. Aðrir eru búnir svo
afkaisitalitiu og iþrieytitu aippairati, að rétt nórir á
týruinmii. Geispinin er þeirra heízta lifsmark og
allur verður lífsferillinn meira í ætt við mórauða
keldu úti í mýri en fjörugan fjallalæk.
Þau verða örlög flestra að gleymast eftir að
hérvistardögum lýkur. En þar skilur enn með
eldsálunum, að þær virðast halda áfram að lifa
með manrai. SDlikir menn eru svo ijósliíiandi fyrir
hugskotssjónum, að manni finnst þeir hljóti að
vera á sínum stað í fullu fjöri, jafnvel þótt þeir
séu dauðir fyrir löngu. Allir þekkja einhverja
slíka menn. Þegar ég skoða hug minn, koma óðar
nioikkrir og fcnýja á. Einn þeirra er Vaffi — Vil-
hjálmur S. Vilhjálmsson, blaðamaður; öðru nafni
VSV eða Hannes á hominu. Ég kynntist Vaffa
ekki fyrr en síðasta áratuginn í lífi hans og þeg-
ar ég ek eftir Hringbrautinni, finnst mér, að hann
hljóti að vera á sínum stað við ritvélina — og
síimanin. —
Nafni hans, Hannes Jónsson á Ásvallagötunni,
var eldsál eins og Vaffi. Og þeir voru góðir kunn-
iragjar. En Hanraes á ÁsvaiUiagötumni lifði ien'gur
og hélt áfram að skrifa greinar í Lesbókina um
æskudaga á Þóreyjarnúpi og höndlunina á Grett-
isgötunni, eftir að Hannes á horninu hafði birt
sinn síðasta pistil í Alþýðublaðinu. Hannes á Ás-
vaillagötunni hélt gjaman á loft frændsemi sinni
við Natan Ketilsson; hann var mikill trúmaður og
spíritisti. Svo var að skilja á honum, að hann
stæði í allnánu sambandi við gamla sálufélaga,
þótt sálaðir væru. Einn þeirra var Vaffi. Svo sem
ári eftir að Vaffi lézt, kom Hannes á Ásvalla-
götunni með grein til birtingar sem oftar. Ekki
man ég gjörla, hversvegna tal okkar beindist að
þessum gamla baráttufélaga og kollega í blaða-
mannastétt, en allt í einu segir Hannes eins og
ekkert væri sjálfsagðara: „Hann kom til mín
hann Vaffi í nótt.“ Ég varð víst eitthvað undr-
andi og leit á Hannes, en sá, að honum var fúl-
asta atvana.
Hann bætti við: „Vaffi kemiuir oif.t til máin.
Það er aillveg eiras og áðlur. Harain kom meira
að segja beint til mín, þegar hann dó og var eitt-
hvað svo einkennilegur. Svo ég sagði við hann:
Láttu ekki svona Vaffi, þú ert dauður. Reyndu
bara að átta þig á því. Og svo fór hann að jafna
sig á því.“ Þetta sagði Hannes vinur okkar á
Ásvallagötunni, eldsál og ágætur penni. Ég reyndi
að láta ekki bera á, hvað mér þætti þetta ótrúlegt
og spurði því sísona eins og maður spyr, þegar
hægt er að fregna af gömlum kunningjum: „Og
hvað er nú Vaffi að sýsla við núna?“
Það stóð ekki á svarinu hjá Hannesi: „Hann
Vaffi, blessaður vertu, hann er önnum kafinn í
verkalýðsmálunum og öllu þessu sama."
Óskhyggja, hugsaði ég með mér. Og þó. Kannski
Vaffi hafi enn ritvél og síma innan seilingar. Mér
er minnisstætt, þegar hann náði sér á strik i stof-
unni heima á Brávallagötu 50 og fór að segja
okkur, sem yngri vorum, frá verkalýðsbaráttunni
fyrr á árum. Til dæmis frá slagnum í Suðurgöt-
unni og þegar þeir vörðu rússneska strákinn, sem
Ólafur Friðriksson hafði komið með. Þá varð
glampinn skær í augunum á Vaffa, þegar hann
minntist þeirra gömlu góðu daga. En annars minn-
ist ég ekki að hafa kynnzt manni á hans aldri
með jafn unga sál. Mér fannst við jafnaldrar og
þó hafa líklega skilið okkur þrjátíu ár. En þarna
kom til fjörið og lifandi eða öllu heldur brenn-
andi áhugi á sundurleitustu efnum. Þó var hon-
um efst í huga aðstaða og líf þess fólks, sem
minnst má sín í þjóðfélaginu.
Eitt sinn höfðu góðir menn komið með stórt
málverk og hengt það upp í stofunni hjá þeim
ágætu hjónum, Bergþóru og Vaffa. Það var glæsi-
lega málað portret af húsbóndanum sjálfum — og
það hangir enn í stofunni á Brávallagötu 50.
Jón Engilberts hafði málað þetta portret.
Þar var Vaffi kominn ljóslifandi; hann geislaði
af áhuga og á bakvið mátti greina einhverskon-
ar þyrpingu manna. Mér finnst augljóst mál, að
það hafi verið verkamenn í kröfugöngu eða á
fundi. Myndin fyllti stofuna; mér fannst
hún meistarastykki og sú skoðun hefur ekki
breytzt. Ég spurðii Vaiffa: „Hvenær í ósköpuraum
hefur þú setið fyrir hjá Jóni?“
„Ég hef alls ekki setið fyrir," sagði Vaffi, „en
Jón iþékkir mig ifrá gamali tSÖ.“ Þedr voru frænd-
ur, þremerarainigiair minnir miig, o<g ætrtaðir frá Eyr-
anbaiklka.
Einhverntíma síðar barst þetta í tal við Engil-
berts. Gamli gráskeggur var hress að vanda.
Hann sagði: „Nei, ég þurfti ekki að láta Vaffa
sitja fyrir. Ég man hann alveg nákvæmlega."
Og nú er Jón Engilberts genginn líka og bær-
inn er til muna fátæklegri. Ég held án þess að ég
viti það með vissu, að Jón Engilberts hafi verið
einn, iþeirra’ .miainraai, siem urðu retfifi'tegri rraeð aldr-
eld
inum. Það var auk þess ævinlega hressandi and-
blær í kringum Jón; eitthvað stórt, sem hafið var
yfir smiásitóítlagiarai kryt og ötfiuradarraarat.
Það er með Jón líkt og Vaffa, að mér finnst
hann hljóti að vera á sínum stað; ég heyri enn
hressilegan hláturinn og skellina í tréskónum, þeg
ar hann kom niður stigann úr vinnustofunni. Jón
var mikill selskapsmaður og hefði kunnað því vel
að búa í skála um þjóðbraut þvera og hafa stór-
kostlega risnu. Það fór í taugarnar á honum að
hafa ekki myndarleg auraráð. En ekkert hefði
verið fjær honum en öfund í garð þeirra málara,
sem ef til vill seldu meira en hann. Margir viður-
kenradiir og gaimaiiigrórair liistiaimienra — þó að
minni karlar séu en Jón Engilberts — telja sig
0