Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1989, Síða 6

bæjar sem er „sunnan Laugavegar og vest-
an Hringbrautar.“ Lokað frá 2 til 5 e. h.
„Takið ekki frá vatn að óþörfu. Þennan tíma
verður reynt að koma vatni uppá Skóla-
vörðuhæðina," segir í umræddri auglýsingu.
ÁRIÐ 1943
Árið 1943 var komið heiaur be' 'r annað
hljóð í strokkinn. Það var ekki aðeins að
menn hefðu þá nóg vatn fyrir jólin heldur
var stríðsgróðinn tekinn að flæða yfir landið
enda er fólki nú boðið ýmislegt nýstárlegt
til kaups. Verslunin Bristol auglýsir þann
19. desember „Blýantur og kveikjari - einn
og sami hlutur." I kvikmyndum þeirra tíma
mátti sjá söguhetjurnar kveikja í hverri síga-
rettunni á fætur annarri. Dýrasta ástaijátn-
ingin kvikmyndaheimsins þá var að kveikja
í sígarettu og setja hana svo með þýðingar-
miklu augnaráði upp í sína útvöldu. Þegar
mikið lá við kveiktu „töffararnir" í tveimur
sígarettum í einu, reyktu sjálfir aðra en
settu hina upp í grátbólgna ástmeyjuna.
Ungmeyjar stríðsáranna kiknuðu í hnjálið-
unum þegar þær sá þessa rómatík alla. Það
sér hver maður hve hentugt það hefur ver-
ið fyrir menn í„veiðihug“ að geta kveikt
fyrst í sígarettunni fyrir dömuna og síðan
með einu handbragði breytt kveikjaranum
í blýant til þess að'skrifa niður símanúme-
rið hennar. Þegar málin gengu upp var
ekki ónýtt að hafa bak við eyrað auglýsing-
una: „Gæfan fylgir trúlofunarhringjunum
fráSigurþór".
Á stríðsárunum fara bækur að verða
mjög vinsælar og mikið auglýstar jólagjaf-
ir. Þetta ár koma m.a. út bækurnar um Dag
í Bjarnardal, Afmælisbókin, Friðþjófs saga
Nansens og Lærið að matbúa. Árið 1943
eru líka komin til sögunnar nærföt úr efnum
einsog pijónasilki, satini og chiffon, og fólk
getur keypt frottéjakka og pelsa „sem eru
lítið dýrari en kápur“, eins og segir í auglýs-
ingu frá Vestu Laugavegi 40. Þær sem
ekki keyptu pelsana hafa kannski af rælni
farið og skoðað „dömuswaggera" amerískar
dömukápur sem rétt fyrir jói voru teknar
upp i versluninni Geysi í mörgum sniðum
og gerðum. En það eru ekki aðeins nýjar
bækur, efni og kápusnið sem koma fram á
þessum tíma. Hinn mikli lífgjafi Pencilínið
brýtur þetta ár blað í mannkynssögunni.
Þann 9. desember 1943 segir á forsíðu
Morgunblaðsins frá lítilli stúlku sem þetta
nýja meðal bjargaði frá bráðum bana sam-
kvæmt tilkynningu lækna í New York. Með
fréttinni fylgir mynd að brosandi andliti litlu
stúlkunnar sem þetta fræga lyf hafði þá
nýverið hrifið úr faðmlagi dauðans.
ÁRIE I95Í
Árið 1953 eru hinar frægu bomsur komn-
ar til sögunnar. „Bomsur karla -kvenna
-barna. F'jölbreytt úrval" auglýsir Stefán
Gunnarsson h.f. skóverslun Austurstræti
12. Bomsur voru fegruð útgáfa af gúmmís-
kóm. Sá grundvallarmunur var þó á að
bomsur voru ætlaðar utan yfir skó. íslend-
ingar eru um þetta leyti komnir svo langt
á þroskabrautinni að nota Stopette svitalög.
Notkun hans var einn liður linnulausri bar-
áttu sem enn er háð gegn hvers kyns líkams-
lykt. Menn virðast komnir á sömu skoðun
og skessan sem sagði forðum: „Fussum
svei, mannaþefur í helli rnínum." Strax og
menn hér fóru að rétya efnahagslega úr
kútnum hófst harðvítug lyktarsmekksbylt-
ing sem háð er með alls kyns ilmefnum sem
ýmist er skveti eða úðað á hina mismun-
andi líkamhluta. Byltingin etur bömin sín
segir á einum stað og þetta virðist því mið-
ur rétt hvað snertir líkamslyktarbyltinguna.
Úðunarefni ilmbrúsanna eru með öðru sögð
hafa orsakað heljarstórt gat í Ósonlagið sem
ku vera stórhættulegt fyrir mannfólkið.
Skömmu fyrir jól 1953 standa mál enn-
fremur þannig að bijósthöldin margeftir-
spurðu eru komin í Eros, Raflampagerðin á
óráðstafað nokkrum stykkjum af kæliskáp-
um og Nilfisk ryksugan er að hefja sigur-
göngu sína á íslandi.
ÁR-I 1963
Kvikmyndin um Cristine Keeler var tekin
hér til sýninga í haust sem leið. í desember
1963 er mynd af þeirri frægu konu í Morg-
unblaðainu ásamt frétt um að hún hafi ver-
ið flutt í fangelsi. Fyrsta starf hennar þar
var að pakka inn jólavarningi en síðan átti
hún að taka til við þvotta og matargerð.
Margt hafði henni víst verið betur lagið fram
til þess tíma. Þetta ár er auglýst óbrothætt
jólatrésskraut úr plasti og verslunin Ríma
hefur á boðstólum stutta greiðslusloppa úr
Nylon og samlita inniskó. Hagkaup við Mikl-
atorg er um þetta leyti á bernskuskeiði og
býður landsmönnum hvítar herraskyrtur úr
pijónanyloni á aðeins 269 krónur. Ný skáld-
saga kemur út eftir Indriða G. Þorsteins-
son, Land og synir. Sú bók var seinna kvik-
mynduð. Sá svarti senuþjófur Haraldar
Bjömssonar og Njarðar P. Njarðvík leit
dagsins ljós fyrir þessi jól. Á þessum tíma
virðast samtalsbækur hafa verið álíka sjald-
gæfar og þær eru algengar nú. Helgi Magn-
ússon og Co auglýsir glóðarristar og amerí-
skar baðvogir fyrir þessi jól. Þá óraði reynd-
ar engan fyrir hinni miklu grillbyltingu,
menn steiktu bara kjötið sitt í ofnum Rafha
eldavéla og höfðu varla fyrir því að stíga á
baðvogirnar þó þær væru til, megrunarkúr-
ar voru nefnilega ekkert tiltakanlega vin-
sælt lesefni um þær mundir. Þá voru líka
enn þeir tímar á íslandi að eiginmenn gátu
gefið konum sínum saumakassa án þess að
eiga á hættu að þær snéru uppá sig eða
þaðan af verra. Saumakassi, sem um leið
er blaðagrind, er þess vegna talin tilvalin
jólagjöf handa eiginkonunni jólin 1963.
ÁRIF 1973
Þann 8. desember 1973 eru jólatrén korn-
in í Alaska og tilkynnt að þeim verði öllum
pakkað í nælonnet. Af er sú tíð að menn
kæmu heim grátt leiknir eftir viðureign við
fyrirferðarmiklar og hvassbrýndar barrnála-
greinar. Kertaljós á grænum greinum eru
þarna löngu horfin. Heimilistæki s.f. auglýs-
ir úrvals jólaljósaseríur, samþykktar af raf-
fangaeftirliti ríkisins. En þrátt fyrir þessar
tækninýjungar tolla menn ver heima um
jólin en áður fyrr. Það er komið í tísku að
fara til Kanaríeyja um jólin. Alltaf eru þó
einhveijir eftir heima á Fróni. Þeim býður
Nesco að auka jóla og nýársgleðina með
tónlist í stereo eða fjórvídd úr alls kyns
hljómtækjasamstæðum. Popptónlistin erum
þetta leyti orðin mjög arðvænleg söluvara.
Faco búðirnar auglýsa plöturnar sem fólkið
„hakkar í sig“. A löngum lista eru nöfn
einsog Kris Kristoferson, Pink Floyd, Jethro
Tull, Beatles, Eric Clapton og Elton John.
En þrátt fyrir geysilegt framboð á popp-
tónlist stytta menn sér enn stundir við lest-
ur. Eftir Snólaugu Bragadóttur frá Skálda-
læk kemur úr skáldsagan Ráðskona óskast
í sveit, má hafa með sér bam. En nú eru
það æfisögubækurnar sem mest eru keypt-
ar. Meðal söluhæstu bóka þetta árið er
æfisaga Guðrúnar Á Símonar. Tískufötin
skipa stór sess í jólaauglýsingunum 1973
og mest höfðað til unglingana. Karnabær
auglýsir „hreint ótrúlegt úrval, nýjar send-
ingar teknar upp daglega fram að jólum.“
Enn eru þó til ráðsettar húsmæður, til þeirra
á væntanlega erindi auglýsingin: „Gjöf árs-
ins 1973 Chrysantemum, þriðja skeiðin í
dýrmætri seríu frá Georg Jensen, seld hjá
Jóhanni Norðfjörð h.f.“ Þann 6. desember
1973 byijaði Jón Aðils að lesa í útvarpið
úr Minningum Guðrúnar Borgfjörð sem
komu út árið 1947.
Guðrún Borgfjörð segir í minningum
sínum frá Þorláki 0. Johnson. Hann var
fyrsti kaupmaðurinn á íslandi sem auglýsti
vörur sínar, og „Á hveiju ári hélt hann
uppboð á eldri vöram. Ekki leið á löngu,
unz aðrir kaupmenn fóru að gjöra slíkt hið
sama,“ segi Guðrún. Auglýsingar sem ég
vitnaði til hér á undan sanna svo ekki verð-
ur um villst að margir hafa fetað í fótspor
Þorláks 0. Johnsons og síst fer þeim fækk-
andi. Hver man ekki eftir hinum stórkost-
legu fótanuddtækjum sem allir þurftu að
eignast fyrir jólin 1982 og hinum dásamlega
litla ljósálfi sem lýsti upp jólanóttina sællar
minningar um svipað leyti. Jól eftir jól eru
auglýstar æfiminningar alls kyns fólks. Nú
er líklega svo komið að hægara fer að verða
að að telja upp þá íslendinga sem ekki hafa
gefið út æfisögu sína en hina sem það hafa
gert, enda er bókavertíðin orðin umfangs-
mikil eftir því. Hins vegar verður að segja
eins og er að skóhlífarnar sem Þorlákur
0. Johnson flutti til landsins fyrstur manna
hafa ekki haldið velli í sama mæli og auglýs-
ingamar. Hefði vegur þeirra orðið eitthvað
svipaður væri landið sennilega þakið skó-
hlífafjöllum.
Paradís á Jörðu
Þegar ég var rétt innan við fermingu var
ég einu sinni um jól upp í sveit. Jólahaldið
þar var að mörgu leyti talsvert ólíkt því sem
ég hafði vanist í Reykjavík. Minna var borið
í skraut en þess meira í þrifnað. Gamla timb-
urhúsið beinlínis angaði af hreinlæti því allt
hafði verið þvegið sem hægt var að þvo. Á
aðfangadagskvöld vora fyrst tekin upp öll
jólakort sem heimilisfólki hafði borist og
síðan pakkamir sem vora færri en ég hafði
vanist. Ég hafði orð á því að mér fyndist
skrítið að opna jólakortin á aðfangadags-
kvöld. Þá sagði fólkið mér að eitt sinn hefði
allt orðið þar ófært vegna snjóa talsvert
fyrir jól en til allrar hamingju hefðu flest
kortin verið komin. Pakkar bárast engir og
ófært í kaupstað. Aldrei hafði fólkinu fund-
ist eins vænt um jólakveðjumar og þá. Ég
hugsaði um þetta áður en ég fór að sofa
og komst að þeirri niðurstöðu að Iíklega
væri það ekki skrautið og pakkarnir sem
skiptu máli, eins og ég hafði þó haldið,
heldur það að fá kveðjur frá þeim sem
manni þætti vænt um.
Ég er enn þessarar skoðungar og hef
þróað hugmyndir mínar um þessi mál æ
lengra með áranum. Ég held helst að jóla-
hald okkar opinberi viðleitni dauðlegra
manna til þess að skapa sér örstutta stund
himnaríki á jörð. Paradís er lýst sem björt-
um, hlýjum og kærleiksríkum stað þar sem
allir hafa það sem þeir þurfa og enginn
þarf að gera neitt. þar era allir glaðir. Á
jólunum söfnum við um okkur því fólki sem
okkur þykir vænst um og gefum því gjafir.
Við reynum að sjá til þess að nóg sé til að
bíta og brenna. Menn reyna að vera góðir
hver við annan og lifa jólakvöldið í sátt og
samlyndi. Við þekkjum öll þá ólýsanlegu
tilfinningu að sitja saman í hlýrri og bjartri
stofu í tryggri fjarlægð frá kulda og vetrara-
myrkri. Á jólunum göngum við feti framar
í þessum efnum. Það má því með nokkram
rétti segja að jólin séu tilraun okkar til þess
að lifa stutta stund í jarðneskri paradís.
Hversdagslíf áranna gerir okkur þetta smám
saman erfiðara en það era alltaf jafn ríku-
leg laun að sjá jólagleðina lýsa úr augutn
barnanna.