Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1989, Blaðsíða 10

Gengur úr vegi
framhjá eigín
verkum
I
Ihaust heyrðu margir íslendingar í fyrsta sinn nefnd-
an norska myndhöggvarann Nils Aas, vegna þess
að á 70 ára rithöfundarafmæli Halldórs Laxness
var afhjúpuð mynd af skáldinu - og hún var eftir
þennan norska listamann, sem hér á íslandi hefur
Elgurinn, trésk-
úlptúrá Holmen-
kollen, 1982.
Um NILS AAS, sem
talinn er fremsti
myndhöggvari
Norðmanna um þessar
mundir og vafalítið er
má telja hann í flokki
færustu myndhöggvara á
Norðurlöndum og
jafnvel þótt víðar væri
leitað. Hann sækist þó
hvorki eftir fé né frægð.
Þessi hlédrægi
listamaður er ánægður
ef hann fær að vinna í
ró og næði.
áreiðanlega verið lítt kunnur. í Noregi nýtur
hann nú orðið mikillar viðurkenningar og
vinsælda og er meðal þeirra listamanna þar
í landi, sem hljóta um það bil milljónkall í
heiðurslaun frá ríkinu á ári hveiju. Nils Aas
er vel að þeim kominn; hann er afburðamað-
ur í skúlptúr og ekki sízt þeirri erfíðu kúnst
sem portrettið er, hvort sem það er teiknað
eða mótað í þrívídd. Þótt ýmsir frábærlega
góðir skúlptúrar liggi eftir Nils Aas, má
gera því skóna, að portrettin muni halda
nafni hans lengst á lofti. Ekki þarf lengi
að skoða myndina af Halldóri Laxness til
að sjá, að þar hefur „virtuós" mótað.
En það er líka umhugsunarefni að annar
eins listamaður er aldrei nefndur á nafn í
listatímaritunum, sem sýnir hvað þau eru
ómerkileg og oft undir hælnum á einhverjum
kaupahéðnum og þröngsýnum listsagnfræð-
ingum. Norðurlandamenn virðast ekki
nenna að bera fé á þau til að kynna sína
menn, eða þá að þeir hafa ekki efni á því.
Það fer og eftir, að Norðurlönd eru hrein-
lega ekki til í lista-heimspressunni. Það er
að segja: Síðan Munch féll frá, hefur enginn
komizt á blað nema dönsku Cobra-málararn-
ir svo heitið geti. Afburðamenn frá Norður-
löndum, svo sem Nils Aas og Franz Wider-
berg, einnig frá Noregi, eða Lena Cronquist
frá Svíþjóð og Johanni Linnovara og Ulla
Rantanen frá Finnlandi- að ekki sé nú talað
um íslenzka listamenn- virðast bara ekki
vera til í alþjóðlegu samhengi.
En pistillinn átti raunar ekki að fjalla um
þetta, heldur hógværa Norðmanninn, Nils
Aas, sem landi hans, málarinn Franz Wider-
berg, segir svo um í formálsorðum að bók
með myndum af verkum myndhöggvarans:
„Menn segja, að Nils Aas sé feiminn eða
hógvær, eða þöguli. Kannski fellur honum
ekki að vera sýniiegur; hann vill kannski
ekki iáta tii sín taka og kannski hugnast
honum ekki að heyra sína eigin rödd. En
verkin hans eru ekki feimin og þau eru vel
sýnileg. í verkum sínum talar hánn, skáldar
og segir frá. “
'Nils Aas var í heimninn borinn vorið
1933 og er því á fimmtugasta og sjöunda
árinu. Foreldrar hans bjuggu í Strömmen,
200 manna þorpi í nánd við Þrándheims-
fjörðinn. Faðir hans var snikkari og orðlagð-
ur hagleiksmaður, svo sem verið hafði afi
hans einnig. Nils Aas man úr bernsku sinni
eftir sér sitjandi í spónahrúgunni miðri að
tálga út báta. Frá því hann man eftir sér
hefur hann verið að fást við form. Snikkara-
verkstæðið í Strömmen var líka vinsæli sam-
komustaður; þar hittust menn og ræddu
landsins gagn og nauðsynjar. Sjómenn og
bændur, sem tóku í vörina og spýttu. Og
sögðu sögur, sem kveiktu í ímyndunaraflinu
hjá drengnum.
Eins og jafnan var það mamman sem
skildi hann bezt. En hún dó þegar Nils var
á unglingsaldri. Það var mikið áfall og áfall
var það einnig fyrir föðurinn, þegar það kom
í ljós, að Nils hafði ekki löngun til að verða
snikkari í Strömmen. Allur hans áhugi var
á myndmótun, en ekki var það vegna þess
að myndlisþ væri fyrir augum hans í
Strömmen. Á heimilinu voru myndir af
skáldinu Björnstjerne Björnsson og Napo-
leon. Nils Áas minnist þess, að honum þótti
Björnson mikilúðlegur með makka eins og
ljón og marga myndina skar hann út af
honum. Það voru ófullburða tilraunir, sem
enduðu í ofninum. Það varð drengnum hrein
ástríða að forma. Hann minnist þess til
dæmis, að flatkökur át hann ekki án þess
að hafa mótað eitthvað úr þeim fyrst.
II
Eftir hefðbundna skólagöngu heima fyrir
og herþjónustu, lá leiðin til Oslóar. Hann
sótti um inngöngu í Statens handverks- og
kunstindustriskole og sendi inn tréskurðar-
mynd af móður sinni. Og það dugði. Hann
kynntist alveg nýrri veröld í skólanum; ein-
farinn hitti fólk með samskonar áhugamál
og hann og fljótlega var hann klár á því,
að hið þrívíða form heillaði hann mest. Það
jók sjálfstraustið þegar hann tók þátt í teikn-
ingasamkeppni á vegum Arbeiderbladed og
vann fyrstu verðlaun. En fátæktin var al-
ger; líkt og Knut Hamsun segir frá i Sulti
um örbirgðarlíf í Christianiu fyrir einni öld,
kynntist Nils Aas sultinum í þeirri sömu
borg - samt er svo tiltölulega stutt síðan.
Hann hefur sagt frá því sjálfur, að eitt sinn
var hann svo svangur, að hann neyddist til
að stela fiskibolludós úr búð, en fékk ógur-
legt samvizkubit og skrapaði saman fyrir
andvirði dósarinnar og skilaði því á réttan
stað.
Á Akademíinu hitti Nils Tonje Ström, sem
fljótlega varð konan hans. Eins og nærri
má geta var heimili þeirra stofnað af litlum
efnum, en til að standa sig í hlutverki heimil-
isföðurins, fékk Nils vinnu sem teiknari á
Arbeiderbladet. Hann var flinkur teiknari
og náði alveg þessum sérstaka léttleika, sem
einkennir góðar dagblaðsteikningar og
menn þekkja ekki hvað sízt úr dönsku dag-
blöðunum. Þessi þáttur hefur hinsvegar
verið vanræktur með öllu í íslenzkum dag-
Halklór Laxness. Myndin sem Nils Aas gerði í tilefhi 70 ára rithöíimdarafmælis
skáldsins og sett verður upp í Þjóðarbókhlöðunni.
4
i
I