Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1989, Blaðsíða 22

Kaffíhúsin í Reykjavík fyrir um 30 árum
lagið líkt og í Adlon í Bankastræti, sælgæt-
issala fyrir framan kaffistofuna. Fyrir innan
Hlemm var enn einn Adion, „Adlon við
Hlemm“. Þar er enn veitingastofa og hefur
borið ýmis nöfn, hét t.d. einu sinni Mamma
Rósa en heitir Alex þegar þetta er ritað.
Adlon í Bankast.ræti var eins og aðrir stað-
ir opinn til hálf tólf en síðar fór afgreiðsl-
utíminn að styttast og var smátt og smátt
færður fram og var um nokkurt skeið lokað
kl. 9 (21). Einnig var farið að hafa sælgæt-
issöluna opna stjdtra og var hún síðan af-
lögð og plássið lagt undir kaffistofuna. Mun
það hafa verið milli 1980 og ’85. Hafði þá
kaffistofan skipt um eigendur og hét nú
Prikið.
Löngum var þétt setinn bekkurinn í Adl-
on í Bankastræti, kaffið sérlega gott og
má segja að enn sé þar sama kaffið og
veit ég ekki til að betra fáist í bænum. A
tímum Adlons var það og ódýrara en ann-
ars staðar. Þama kom Bjamþór Þórðarson
oft og hitti ég hann oftast þar og á Lauga-
vegi 28B. Lengi var þarna slæðingur af
fólki í kvöldkaffi. Hljómsveitarmenn sem
spiluðu á böllum í Ingólfskaffi komu þar til
dæmis um helgar.
Það var fastur liður hjá mörgum sem
fóru í bíó kl. 9 að fara á kaffihús á eftir.
Var þá oft svo mikil aðsókn að kaffihúsum
á þeim tíma að erfitt gat verið að fá sæti
og var þá um að gera að vera fljótur út af
bíóinu og á kaffihúsið. Mikill straumur fólks
kom þá úr Stjörnubíói og Austurbæjarbíói
niður Laugaveginn.
Gildaskálinn þótti fínn veitingastaður en
nokkuð dýr. Þar var uppfartað eins og á
flestum betri veitingastöðum. Aðalsalurinn
var til hægri þegar inn var komið og var
gengið upp tvær til þijár tröppur. Meðfram
veggjum voru básar með háum bökum. Á
matartímum var þarna ekki afgreitt kaffi.
Undir það síðasta var Gildaskálinn mjög
sóttur af hermönnum og kærustum þeirra.
Lauk því ævintýri svo að Filippseyingar og
Bandaríkjamenn börðust bæði á Gildaská-
lanum og í Þórskaffi og tók þá fyrir ferðir
þeirra. Viðskipti á Gildaskálanum drógust
þá 'saman. Síðast reyndi Friðsteinn að setja
upp sjálfsafgreiðslu en það vildi ekki ganga.
Húsið, sem Gildaskálinn var í, brann og var
Miðbæjarmarkaðurinn reistur á rústum
þess.
Laugavegur 28 opnaði klukkan átta á
morgnana en sjaldan kom ég þar í morgun-
kaffi lengi fram eftir. Það var ekki fyrr en
síðar, eftir að ég fór að vinna á Klepps-
spítala á sjöunda áratugnum. Lengi drakk
ég helzt morgunkaffi á Adlon í Banka-
stræti ef ég átti frí.
Á Laugavegi 28B borðaði Gunnlaugur
Scheving listmálari hádegismat og kom oft
seint í matinn, ekki fyrr en klukkan að
ganga tvö. Gunnlaugur var kunningi Bjarn-
þórs og sátu þeir oft saman. Þar kom Þor-
steinn Sveinsson byggingaverkamaður,
hálfbróðir Zóphóníasar sem bjó í Glóru í
Gnúpveijahreppi. Þorsteinn er alinn upp á
Meðalfelli í Kjós. Hann átti hesta og var
af ýmsum kailaður Hesta-Steini. Hann hafði
lengi borðað á Laugaveginum þegar ég loks
kynntist honum.
Oftast sat ég hjá Bjarnþóri, Ólafi Valdi-
marssyni, Sturlu eða Stefáni Thorarensen.
Hann var úrsmiður og hafði lært í Þýzkal-
andi. Ýmsir sem áður borðuðu í Aðal-
stræti 12 fluttu sig á Laugaveg 28B þegar
matsalan lokaði. Það mun hafa verið 1970
en síðasta árið var hún við Stórholt. í þess-
um hópi voru Sturla, Hannes Guðleifsson,
Ólafur Valdimarsson, Jón frá Móbergi o.fl.
Á Laugaveginum var sjálfsafgreiðsla og
borgað við kassa. Bæði borð og stólar voru
föst í gólfi. Voru borð ætluð ýmist tveim
eða fjórum og bekkir við þau borð sem voru
ætluð flórum. Upphaflega var íssjoppa fyrir
framan veitingastofuna. Friðsteinn rak veit-
ingahúsið í mörg ár og eftir að hann lést
af slysförum rak það ekkja hans, Lóa Kristj-
ánsdóttir. Þá var farið að halla undan fæti
og eftir að sjónvarpið kom fækkaði gestum
í kvöldkaffi til mikilla muna. Sjónvarp var
sett upp og komu nokkrir sem horfðu á
það. Var þá farið að loka fyrr og fyrr og
var síðast lokað klukkan 9 (21). Tímarnir
voru að breytast, líklega var smátt og smátt
minna um að vera á Laugaveginum og við
bættist að á staðinn varð nokkur ásókn
óreglumanna og ekki nógu hart fram geng-
ið í því að halda þeim frá. -Seldi Lóa þá
veitingahúsið og varð það þá eitt af þeim
stöðum sem hétu Askur og lauk þar með
sögu þess í hinni gömlu mynd. Komu þá
nýir siðir og með þeim aðrir viðskiptavinir.
Fyrir utan Björninn á Njálsgötu og
Mokkakaffi held ég að Veitingahúsið á
Laugavegi 28B hafi verið síðast af kaffihús-
unum í miðbænum og í námunda við hann
til að hafa lokað á kvöldin. Þá var tekinn
að færast annar blær yfir miðbæinn og
gangandi umferð horfin að mestu og mið-
bærinn að „deyja“.smátt og smátt. Þá voru
flest kaffihúsin í miðbænum búin að leggja
upp laupana og tvö af hótelunum búin að
loka, Hótel Skjaldbreið fyrr og Hótel Vík
síðar. Kaffi Höll og Adlon í Aðalstræti og
Isborg og öll kaffihúsin í Hafnarstræti,
Brytinn, Hvoll og Kaffisalan í Hafnarstræti
16, og Gildaskálinn brunninn. Uppfartað
var í veitingasölum beggja þessara hótela
og voru þeir á fyrstu hæð og þurfti að ganga
upp nokkuð margar tröppur.
Á Hótel Vík var fremri hluti salarins með
lausum borðum og stólum og stór ljósmynd
af Reykjavík beint á móti dyrunum en salur-
inn var í vinkil og var annar hlutinn til
hægri innst við vegginn og voru þar sófar
með rauðu áklæði úr leðurlíki. Þarna var
matur miklu minna brasaður en nú er á
slíkum stöðum.
í kjallaranum á Lækjargötu 6B var veit-
ingastaður sem hét Kjörbarinn. Ekki voru
þar borð en fólk borðaði standandi við
skenkinn. Matur var þar ódýr. Man ég eftir
þessum stað fyrir 1950. Seinna var hann
fluttur í næsta hús en Gleraugnasalan Fók-
us, sem' var til húsa við hliðina, tók þá
plássið. Þarna var mikið matazt við há borð
sem fólk stóð við. Seinna hét þessi staður
Kokkhúsið og var opinn til kl. 9 (21) á
kvöldin. Það hætti 1986 en í staðinn kom
Veitingahúsið Bakki.
í Hafnarstræti voru þrír veitingastaðir á
sjötta áratugnum, HvoII í Hafnarstræti 15,
Kaffisalan Hafnarstræti 16 og Brytinn í
Hafnarstræti 17. Kaffistofa með sama nafni
var í Austurstræti 4, kaffibar í vinkil fjær
dyrum. Enn er þar veitingastaður og heitir
nú Kabarett en í millitíðinni hefur hann
borið ýmis nöfn.
Vertinn á Hvoli hét Einar. Þarna var
sjálfsafgreiðsla og var seldur matur og kaffi
og smurt brauð með miklu áleggi. Þarna
kom fólk sem vann í nágrenninu, hafnar-
verkamenn, lögregluþjónar og póstmenn.
Þarna var tekið upp atriði í kaffihúsinu í
kvikmyndinni sem gerð var eftir sögu Ind-
riða G. Þorsteinssonar „79 af stöðinni“.
Mikið var um að veitingamenn á þeim
tíma gæfu útigangsfólki mat og sagði mér
gengilbeina á Hvoli að Einar væri með
fimmtán manns í fæði, svo gæfi hann mik-
ið, en það væri með því skilyrði að þessir
„kostgangarar" kæmu aldrei inn á staðinn.
Nú hafa svokallaðar meðferðarstofnanir
tekið þennan kaleik frá veitingamönnum að
einhveiju leyti.
Á Brytanum var matbar sem rúmaði
nokkurn fjölda því menn sneru bökum sam-
an og voru þannig básar fleiri en einn.
Matbarinn var innst, nær Tryggvagötunni,
en nær Hafnarstrætinu voru borð og lausir
stólar. Gengið var upp nokkrar tröppur og
svo aftur niður þangað sem barinn var.
Allir þekkja orðið Hafnarstrætisróni, sem
var haft um þá menn sem héldu til á kaffi-
húsunum í þeirri götu. Reyndar mun það
eiga upptök sín í eldri tíma þegar kaffihús
voru þar fleiri en þessi þijú sem ég minnist.
Á tímabili var ekkert kaffihús í Hafnar-
stræti þar til Hornið opnaði.
Um Adlon á Laugavegi 11 hefur mikið
verið skrifað og meira en flest eða öll kaffi-
hús í Reykjavík. Mun ástæðan sú, að þarna
komu einmitt þeir sem seinna hafa fengizt
við að skrifa frásagnir af þessu tímabili.
Og ýmsir þeirra sem helzt þykja frásagnar
verðir. Hinir munu þó fleiri sem komu þar
og fóru sögulausir. Seinna var veitingasala
endurvakin á þessum stað, hét fyrst Bixið
og síðar Greifinn af Monte Christo.
Á Þórsgötu 1, þar sem nú er Hótel Óð-
insvé, var Miðgarður. Eitthvað held ég að
þessi veitingastofa hafí tengzt Sósíalista-
flokknum og í þessu húsi voru skrifstofur
ýmissa róttækra félaga og komu starfsmenn
þeirra þarna mjög svo og blaðamenn og
starfsmenn Þjóðviljans og einstaka þing-
maður úr röðum sósíalista. Þarna komu
skáld og listamenn á vinstri væng, t.d. Þor-
steinn Valdimarsson og Jón frá Pálmholti
og Jónas Svafár sat þar oft og teiknaði.
Þarna var uppfartað og veitingar heldur
dýrari en á Laugavegi 28B, en að ýmsu
leyti svipaðar. Eftir 1960 keypti Jón
Norðdahl staðinn og kallaði hann Oðinstorg.
Ekki rak Jón Óðinstorg lengi og eftir það
varð þarna Brauðbær.
Eftir að Eymundsson byggði í Austur-
stræti var opnuð kaffistofa á annarri hæð
hússins. Hún var kölluð Kaffi-Tröð en var
miklu seinna á ferðinni en önnur kaffihús
sem hér hefur verið sagt frá. Kaffi-Tröð
var opin í á annan áratug. Var mest sótt
af skólafólki og útlendingum búsettum hér
en einnig nokkuð af upprennandi stjórn-
mála- og athafnamönnum.
Áfengisneyzla á þessum kaffihúsum var
hverfandi lítil nema á Brytanum í Hafnar-
stræti og seinna einnig á Brytanum í Aust-
urstræti 4. Það var þegar fór að nálgast lok
sjöunda áratugarins. Skömmu síðar breytti
kaffistofan um eigendur og nafn og voru
þá teknir upp aðrir siðir.
Á Laugavegi 64 var kaffihúsið Vöggur.
Þetta hús er með turni og var gengið inn
á horninu þar sem turninn er. Vöggur mun
ekki hafa verið starfræktur lengi eftir 1960.
Nokkru neðar, á horni Laugavegar og
Klapparstígs var Rauða Myllan. Sjálfsaf-
greiðslustaður og borð og fengust oft pönnu-
kökur með kaffínu. Þar var snemma farið
að hafa lokað á kvöldin. í norðausturenda
Austurbæjarbíós var mat- og kaffibar —
Austur-Bar — í eigu Axels Magnússonar.
Þarna var glymskratti sem laðaði að ungl-
inga og eitthvað lítið verið með vín. Þarna
kom fólk mikið fyrir og eftir bíósýningar.
Matstofa Austurbæjar hafði lengi verið
innarlega á Laugavegi. Sjálfsafgreiðslustað-
ur með föstum borðum og bekkjum. Hefur
líklega verið við lýði fram á níunda áratug-
inn.
Á kaffihúsin sótti fólk félagsskap og
dægrastyttingu svo þau voru þétt setin öll
kvöld. Á þessum árum bjuggu líka margir
þröngt og ekki var til siðs að karlmenn
„mölluðu“ sjálfir heima hjá sér. Kaffi var
þá enn þjóðardrykkur; þótti gott að fá jóla-
köku með. Kakó fékkst víða ef menn vildu
síður kaffi undir svefninn. Nú er aftur al-
gengara að einhleypingar hafi aðstöðu til
eldunar heima hjá sér og kaffi og jólakaka
löngu komið á vonlaust undanhald fyrir kók
og Prins Póló, sem fólk kaupir í næstu
sjoppu og neytir í bílnum.
Þeir sem kaffíhúsin stunduðu gátu kynnzt
þar fjölda fólks þó margir héldu sig í af-
mörkuðum félagsskap. Líklega hefur verið
hægt að rekast þar á kynlega kvisti frekar
en annars staðar. Einn af þeim sem borð-