Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1989, Side 25

Að Eiga Spegil TIL AÐ
HorfaLengra
Það verpir fugl í skólanum. Það er refur
im horfir forvitinn á þig í fjörunni. Það
'u börn sem vakna syngjandi á morgnana
% borða rúsínulummur og silung í hvert
ál. Og ég ligg í hersjúkrahúsinu og les
iós heimsins eftir nóbelskáldið. Uppgötva
5 ég er á þessum slóðum og get ekki
ett að lesa. Sagan er einsog reyfari og
ndið lifnar af persónum, sem stíga upp
: blaðsíðunum.
Daginn sem ég lýk við sögu Ólafs Kára-
>nar, ljósvíkings, fer ég loksins í þessa fjall-
ingu upp í fjallið fyrir ofan bæinn. Þegar
pp er komið blasir Drangajökull við, og
ið var fyrir tilviljun að við fórum í ijall-
öngu einmitt þennan dag, og þessvegna
• það ekki tilviljun að ég sé í ijarska, hvar
laður fetar sig í huganum upp jökulinn,
cref fyrir skref, sem dökk þúst sem hreyf-
t. Það hlýtur að vera hann sjálfur, Ljósvík-
igurinn. Sem gekk í hvítan jökul.
Messa Og Harmóníkuball
En það stendur mikið til í sumar. Það
r kirkjuhátíð og ball. Og það sem meira
r, það á að skíra þijú börn og svo verður
rúðkaup. Þetta er allt um sömu helgina,
g Fagranesið kemur með ógrynni af far-
>egum. Hvert rúm og tjald er skipað í Að-
,lvík. Hér er kannski ball á fimm ára fresti.
’ráfarandi prestur af ísafirði, sr. Jakob
Ijálmarsson, messar ásamt öðrum. Alltíeinu
r einsog ekkert hafi gerst. Hér hafi alltaf
iúið fólk. Kirkjan sem venjulega stendur
auð og yfirgefin fyllist af fólki. Krakkarnir
eru uppá lofti, en fullorðna fólkið skipar sér
á bekki. Það vill til að það er sól, margir
sitja úti, hlusta og syngja. Börnin sem sum
þreytast á messunni, leika sér í kirkjugarðin-
um, þarsem grasið er að færa eldforn leiði
í kaf, en sumstaðar standa krossar eða ská-
hallir legsteinar uppúr jörðinni, og tíminn
er sem óðast að beita sér á þessum forgengi-
lega frænda sínum: kirkjugarðinum.
Það hefur verið æfður kór í tilefni dags-
ins, en annars syngur hver með sínu nefni
og leikið undir á hljómborð. I blómavösum
á altarinu standa sóleyjar og hrafnaklukkur
og aðrar villijurtir. Þetta er óneitanlega
hátíðleg stund og ég sem allajafna er ekk-
ert messugefin finnst þetta allt hið besta
mál. En eina sem skyggir á þessa annars
hugljúfu og einstæðu athöfn, þegar allir
niðjar safnast saman til að minnast lífsins
sem lifað var og biðja fyrir framtíðinni, og
fylla þessa litlu kirkju, við yztahaf, það eru
öll ljósmyndafríkin. Nokkrir eru með vídeó,
margir með myndavélar og stundum minnir
þetta mig á úrslitaleik í enska fótboltanum.
Slík eru lætin við að festa atburðinn á filmu.
Þá riíjast upp skoðun Atla Heimis, þegar
hann lýsti því yfir að það ætti að framleiða
hljómplötur þannig að aðeins væri hægt
leika þær nokkrum sinnum. Þannig ætti að
vera hægt a spila 5. sinfóníu Beethovens
bara 9 sinnum. Þá myndi maður hlusta
betur í hvert sinn. Og eftilvill njóta tónlistar-
innar betur. Við treystum því að við getum
rifjað augnablikin upp með allskonar tækj-
um, sem geta þó aldrei náð þerri upplifun-
argáfu sem hugurinn býr yfir. Þetta birtist
einhvernveginn skýrara og átakanlegar,
þarna í þessari eyðikirkju, einmitt þar sem
kyrrðin og söngurinn ættu að ríkja ein.
YiðYstaHaf
En börnin eru skírð og fá lifandi kerti
frá prestinum og sumir ganga til altaris. A
eftir er kirkjukaffi í skólanum, en við heimil-
isfólkið á Yztabæ erum boðin í skírnar-
veislu að Bóli. Kvöldið áður var heljarmikið
ball í skólanum. Tveir harmóníkuleikarar
leika fyrir dansi og allir sem vettlingi geta
valdið taka þátt í skemmtuninni. Lítil börn
frá fimmára aldri og uppí áttræða unglinga
svífa um gólfið í polka og ræl. Og hópur
fólks stendur undir berum himni og syngur
af innlifun hjartans, og krakkarnir leika sér
í gömlum jeppa sem stendur í fjöruborðinu.
Það er ‘eina alvöru farartækið hér í sveit-
inni. Gamall villísjeppi frá seinna stríði.
Gulbrandur voru þeir kallaðir á Seljanesi
við Ofeigsfjörð.
Og það er sungið „Hin gömlu kynni,
gleymast ei“ og „Aðalvíkursöngurinn“ og
hrópað ferfalt húrra fyrir gömlum brúð-
hjónum og miðnætursólin skartar sínum
fegurstu skuggum og fuglarnir eru enn að
syngja og döggvott grasið ilmar og menn
staupa sig og slá á öxlina hver á öðrum og
tárast og gleðjast og þannig er lifað langt
fram á nótt.
Þannig er dansað við yzta haf...
tP
Höfundur er skáld i Reykjavík.
Frá dansiballinu.
Þessi ár voru samfelld sláturtíð
Baldur Jónsson er frá
Borg í Aðalvík. Hann
hefur nær óslitið unnið
við sjávarútveg síðan
hann yfirgaf Aðalvík
16 ára gamall. Hann
og kona hans, Vig-
fúsína Th. Clausen,
eiga sumarhús í Aðalvík. „Það var svo
fjölmennt og samhent lið í Aðalvík, að
maður skynjaði enga einangrun, fyrren
fer að fækka verulega eftir 1945. Þá
var ég þrettán ára og fann að eitthvað
var að gerast. Þetta var hrikaleg tilfinn-
ing, full af sársauka og óöryggi. Við
trúðum því ekki fyrst að þetta væri raun-
veruleiki.
En 1943 fara Hælavík, Búðir í
Hlöðuvík og Stakkadalur í eyði og þrem-
ur árum seinna fer allt fólk úr Fljótavík
og Hornbændur fara þá líka. Þá var eig-
inlega ekki eftir neinu að bíða.
Verulegur fólksflótti verður frá Látr-
um og Hesteyri árin 1944-47. Frá Sæ-
bóli flytja svo 'tveir af þremur síðustu
bændunum 1948 og það ár fer faðir
minn til ísaijarðar. Síðasti ábúandi í
Miðvík fer 1948 en úr Þverdal og Látrum
fluttu síðustu ábúendur 1952 og þarmeð
var tjaldið fallið og hreppurinn í eyði,
sem tólf árum áður taldi milli 500 og
600 manns.
Aðdragandi var það langur að sjálf
brottförin var nánast formsatriði. Eftir
að kom í ljós að flutningur var óhjá-
kvæmilegur, greip unga menn ákveðin
tilhlökkun og hjá unga fólkinu togaðist
á óheft æskuþrá eftir hinu nýja og
óþekkta. Ungt fólk var yfirleitt í topp-
þjálfun eftir þrotlausa vinnu við að
heimta lífsviðurværi úr sjó og af landi.
Fólk hreifst af þeim vorblæ sem var
samfara nýfengnum friði í N-Evrópu og
trúði á aukna tækni við öflun sjófangs
og stækkun jarða í sveitum landsins.
Menn voru orðnir þreyttir á að beija
á þúfum og nota forn vinnubrögð. Nú
komust menn í iðnnám og betri verstöðv-
ar.
Það var reyndar talið nauðsynlegt að
ungt fólk á Hornströndum hleypti heim-
draganum, nokkur hluti ókvæntra
manna fór árlega á Suðurlandsvertíð eða
sótti verstöðvar vestan Djúps eða í síldar-
verksmiðjur norðanlands. Sumir fóru í
vegavinnu og stúlkur sóttu í kaupa-
vinnu: það þótti rómantískt og spenn-
andi.
A Látrum var alltaf stór hópur manna
sem hafði föst pláss á togurum sunnan-
lands, hjá þjóðkunnum skipstjórum, því
Aðalvíkingar þóttu afburða sjómenn og
stór skörð voru rifin í þessa fylkingu á
stríðsárunum.
Þannig tóku brottflutningar meira á
eldra fólkið. Menn yfirgáfu húsin sín og
stóðu uppi á mölinni, sumir með tvær
hendur tómar.
Og þessi ár voru samfelld sláturtíð.
Hestarnir, hundarnir, féð, hænsnin: Allt
var drepið.
Nágranni minn þurfti að skjóta hund-
inn sinn á færi útum skemmuglugga.
Dýrið hljóp í burtu ef húsbóndinn snerti
byssuna. Skáldsaga Indriða, „Land og
synir“, lýsir þessu ástandi afburða vel.
En ég hef hvergi átt annarsstaðar heima
en í Aðalvík. Þegar ég kem þangað á
sumrin, þá er ég kominn heim. Einu-
sinni taldi ég mér trú um að ég væri
að sækjast eftir veiðiskap en það var
ákveðin vörn. Ég er tilfinningalega bund-
inn þessum slóðum og finn það alltaf
betur.
Ég hef velt því fyrir mér hvað hefði
verið hægt að gera til að koma í veg
fyrir þessa byggðaeyðingu og hvort það
hefði verið skynsamlegj:. En allt hefði
það strandað á samgöngum.
Hornstrandir eru einsog eyja í hafinu.“
— En hvernig viltu lýsa þessu horfna
mannlífi?
„Þetta var veiðimannasamfélag. Menn
veiddu tilþess að lifa en lifðu ekki til
þess að veiða. Ég heyrði þá sjaldnast
hælast af veiðinni. Þá farið var á sjó var
byssan höfð með og þegar að landi kom
safnaðist fólk saman í ijörunni. Það var
þá aðgætt hvort fugl eða jafnvel selur
væri í barkanum á bátnum.
Það bjuggu 130 manns í Vestur-
Aðalvík 1937, 22 fjölskýldur. Sæból var
fjölmennast, þar var smáþorp. Sótt var
á sjóinn á litlum 4-6 tonna trillum og
vélbátum. Það varð að vera hægt að
bjarga þeim undan sjó, því engin höfn
var.
Þar voru jafnan verslunarútibú og
fiskmóttaka frá Isafjarðarkaupmönnum.
En síðar hafði Kaupfélag ísfirðinga þar
móttöku á fiski og matvörur pantaðar
eftir þörfum. En djúpbáturinn hafði viku-
legar ferðir svo langt ég man.
En útgerðin var þróttmikil og á þeim
tíma samkeppnisfæiy við aðra staði á
Vestfjörðum, einsog ísafjörð. Harðfisk-
verkun var rekin af Þverdalsbændum.
Sigmaður var á hveijum bæ. Mótak var
ágætt í víkinni, engi og sæmileg tún.
Og menn sóttu vinnu á Hesteyri en þar
var byggð norsk hvalveiðistöð fyrir alda-
mót og starfrækt síldarverksmiðja á veg-
um Kveldúlfs. Þessum umsvifum fylgdi
bæði vegavinna og hafnargerð. 1940 er
síldai’verksmiðjan flutt burtu.
Bretar komu til Sæbóls 1941 og starf-
ræktu ratsjárstöðvar til stríðsloka og
hernáminu fylgdi atvinna. Lífsbaráttan
var hörð. Menn voru vakandi og sofandi
við að afla lífsviðurværis. En félagslíf
var þó gott. Aðalvíkingar áttu það sam-
eiginlegt að vera góðir söngmenn og þar
sköruðu Sæbólsmenn framúr enda flest-
ir náskyldir. Menn höfðu þessar fínu
raddir, sópran, tenór eða bassa. A hveij-
um vetri þartil fór að fækka voru æfð
leikrit og kórar. Haldin var ein aðal-
skemmtun vetrarins, fyrst í verbúð en
síðar í barnaskólanum eftir að hann var
reistur 1930. Þessar samkomur voru
sóttar hvaðanæva, frá Látrum, Miðvík
og Hesteyri. Menn komu alla leið frá
Horni. Lestrarfélag starfaði í hreppnum
frá aldamótum, búnaðar- og verkalýðs-
félag ennfremur.
Samhjálp heimilanna var mikil. Sam-
gangur og heimsóknir taldar jafn nauð-
synlegar og sjálfsagðar og daglegt
brauð. Allt er vakti kátínu var matreitt
eftir þörfum og þar var engum hlíft. Þar
dugðu engin blóðbönd eða tengdir. Hinn
vestfirska húmör er ekki á allra með-
færi að melta.
Og börnin áttu heima á þeim bæ, þar
sem þau voru í það og það skiptið. Og
það voru náttúrulega mæðurnar sem
mótuðu samfélagið rnikið."
E.J.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. DESEMBER 1989