Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1989, Qupperneq 34

máli enn.
Það er meðal annars útbreidd rangtúlk-
un, að Þjóðveijar hafi ráðið úrslitum í frels-
isstríðinu, því að þau voru þegar ráðin þeg-
ar herstyrkur þeirra, sem var um 9.000
manns, kom til Finnlands í apríl. í óþökk
Mannerheims og án vitundar hans óskaði
ríkisstjórnin eftir aðstoð Þjóðveija í marz-
byijun, en þess verður ávallt að minnast,
að rússneskar hersveitir voru fyrir í landinu.
Ráðstjómarríkin og Þýzkaland sömdu frið
í Brest-Litovsk 3. marz 1918 og samkvæmt
samningi þeirra fór rússneski Eystrasalts-
flotinn frá Helsingfors 5. apríl með hina
harðsnúnu byltingaráhöfn. En enginn vafi
er á því, að afskipti Þjóðveija flýttu fyrir
sigri bændahers Mannerheims og spöruðu
þannig mörg mannslíf.
Þegar Þjóðveijar gengu á land í Finn-
landi hafði stjórnarherinn þegar tekið
Tammerfors, sem var sterkasta vígi upp-
reisnarmanna, og norðurher þeirra, sem
upphaflega var um 25 þúsund manns, var
gjörsigraður. Með töku Viborgar síðast í
apríl var frelsisstríðinu í reynd lokið.
Vegna hinnar þýzksinnuðU afstöðu ríkis-
stjórnarinnar eftir að frelsisstríðinu lauk
sagði Mannerheim af sér embætti yfirhers-
höfðingja og fór af landi brott. Ríkisstjómin
hugðist treysta hið nýfengna sjálfstæði með
nánu sambandi við Þýzkaland og ákvað
m.a. að stefna að því að innleiða konungs-
dæmi með þýzkan prins í hásæti. Hann var
reyndar kjörinn af finnska þinginu 9. októ-
ber 1918, svo ótrúlegt sem það má virðast,
en framsýni hinna finnsku ráðamanna var
ekki meiri en þetta og Þýzkaland gafst upp
mánuði síðar. Forsætisráðherra Finnlands
frá maí til nóvember þetta ár var þó enginn
annar en Paasikivi, sem 28 ámm síðar tók
við forsetaembættinu af Mannerheim.
RÍKISSTJÓRN 1918
Þegar ljóst var hve hrapallega stjórn-
málamönnum hafði missýnzt var enn á ný
leitað til Mannerheims, sem var í Stokk-
hólmþ og hann beðinn að fara til Lundúna
og Parísar. Það sem unnizt hafði með frels-
isstríðinu var nú í hættu ef ekki tækist eins
fljótt og hugsanlegt væri að treysta sam-
bönd Finnlands við vesturveldin. Og nú
blasti hungursneyð við í landinu og alvarleg-
ur efnahagsvandi ef utanríkisviðskipti kæm-
ust ekki á hið fyrsta.
Mannerheim hélt til Helsingfors á fund
Svinhufvuds, sem lagði fast að honum að
fara þessa sendiför. Mannerheim kvaðst
ekki geta skorazt undan því með hliðsjón
af því hve mikilvægt erindið væri, en hann
minnti á, að hann hefði sagt af sér yfir-
stjórn hersins í von um, að hin opinbera
afstaða hans gegn ríkjandi stefnu myndi
stuðla að því að bægja þeim hættum burt,
sem samvinna við Þjóðveija kallaði yfir
landið og sjálfstæði þess. En nú vildu þeir
slá þessu trompi út. Hann væri reiðubúinn
að taka að sér hlutverkið, en ekki sem opin-
ber fulltrúi ríkisstjórnarinnar heldur sem
einstaklingur.
Og það varð svo að vera. En hinn 17.
nóvember barst honum skeyti í London, þar
sem ríkisstjórnin skýrði honum frá því, að
menn vildu fela honum æðsta vald ríkisins,
sem ríkisstjóra, og væri hann beðinn um
samþykki. 12. desember 1918 var hann
formlega kjörinn ríkisstjóri og gat þá haldið
áfram viðræðunum með myndugleik þjóð-
höfðingja.
Mannerheim kom til Ábo 22. desember
og þar var hátíðlega tekið á móti honum.
Hermenn og varnarliðsmenn stóðu heiðurs-
vörð. í fremstu fylkingu stóð Svinhufvud,
klæddur hermannabúningi sínum sem undir-
foringi og heilsaði teinréttur að hermanna-
sið. Þessa fallegu kveðju kunni Mannerheim
vel að meta og þeim mun fremur sem skoð-
anir þeirra höfðu svo oft verið skiptar.
Mannerheim gegndi embætti ríkisstjóra
unz ný stjómarskrá hafði verið samþykkt
og forsetakosning farið fram 25. júlí 1919.
Þingmenn kusu forsetann, en þjóðin ekki,
og 149 þeirra kusu Stáhlberg, prófessor,
en 50 Mannerheim. Hann hafði gert sitt
gagn í bili. Hann var þá 52 ára. En tveim-
ur áratugum síðar, þegar hann var orðinn
73 ára stjórnaði hann vörn Finna, er Rúss-
ar réðust á landið í lok nóvember 1939. Sú
vörn tilheyrir heimssögunni. Mannerheim
varð aftur þjóðhöfðingi lands síns á válegum
tímum. Hann var kjörinn forseti Finnlands
í ágúst 1944 og þá af þinginu vegna hinna
sérstöku aðstæðna. Hann gegndi embættinu
til 1946.
Mannerheim lézt árið 1951, en hafði þá
skrifað endurminningar sínar, sem komu út
í svonefndri þjóðarútgáfu á fyrstu árum
sjötta áratugarins. Ævi hans var sannarlega
söguleg.
Höfundur hefur um árabil verið aðalþýðandi
Lesbókar.
ig minnir að ein bóka
Stefáns heitins Jóns-
sonar um Hjalta litla
hafi byijað á þessum
orðum: — „Og enn
erum við að flytja."
Þegar maður tekur
upp á því að flytja til
fjarlægra landa getur verið býsna snúið að
verða sér út um íbúð sem hentar manni.
Um síðustu helgi flutti undirritaður því í
þriðja sinn á einu ári og vonandi þarf hann
ekki að standa í búferlaflutningum á ný
fyrr en farið verður heim til íslands.
Loksins rættist draumurinn um að flytj-
ast í þýska sveit. Reyndar rættist hann svo
rækilega, að okkur var fyrir tilviljun boðið
heilt bændabýli í litlu sveitaþorpi. Bóndinn
Þegar íslenzkir hestar
komu hingað í stórum
flutningabíl, lagði fólk
bókstaflega niður vinnu
og við lá að allt líf
stöðvaðist um
stundarsakir.
Eftir HJALTAJÓN
SVEINSSON
dó fyrir einu ári, en hann hafði verið ekkill
um nokkurn tíma. Hér beið okkar því íbúð-
in gamla mannsins eins og hann skildi við
hana, erfingjar hans höfðu ekki hróflað við
neinu eftir að hann féll frá. Hann hafði
verið sérstakur áhugamaður um púða, og
því voru þeir í ótal litunum í öllum hægind-
um sem finna mátti í stofunni. Blómin hans
höfðu meira að segja fengið að standa og
höfðu verið vökvuð reglulega síðan hann
dó. Búslóðin hans blasti sum sé við okkur
þegar við fluttum inn, og okkar litla hafur-
task, sem rúmast hefði á einum litlum hest-
vagni, eins og búslóðin hans Hjalta litla og
móður hans í sögu Stefáns, mátti að miklu
leyti halda áfram að dúsa niðri í pappaköss-
um og bíða þar endanlegs flutnings yfir
Atlantsála. næsta sumar.
Með Hænur í Garðinum
Sem ég sit hér við skrifborðið er mér lit-
ið út um gluggann og við blasir fallegur
garður. Fyrir utan gluggann vappa nokkrar
hænur af ítölsku bergi brotnar, en þær eru
það sem eftir lifir af bústofni gamla manns-
ins. Reyndar fylgir kötturinn hans líka með
í leigunni. En hann er orðipn svo áhugalaus
um veiðiskap að hann er,!lpngu hættur að
nenna að eltast við hænugreyin. Kattarfor-
smánin er jafnframt svo úti á þekju, áð hún
lætur músina í friði. Nýja heimilisfólkinu
brá ekki svo lítið í brún, þegar það vatt sér
inn í þvottahús, sem er inn af éldhúsinu,
til þess að gefa kettinum að- éta í fyrsta
skipti. Kom þá ekki fram undan kassa einum
lítil og pattaraleg, tístandi mús. Þégar kött-
urinn hafði lokið sér af við máltíðina, skaust
litla músin, rorrandi í spikinu, upp í matar-
diskinn hans og tók til við að gæða sér á
kræsingunum. Kötturinn sleikti sig í framan
og horfði á músina eins og ekkert væri sjálf-
sagðara. Síðan þessi uppljóstrun var gerð
höfum við einatt farið syngjandi til þvotta
og erum hætt að gefa kattaróberminu að
éta innan húss.
Um þetta kattarfyrirbæri verður vart
annað sagt en það fari sínar eigin leiðir og
synd væri að segja að það fetaði léttstígt
troðnar slóðir. Hann á sér nefnilega sínar
eigin útgönguleiðir og smýgur inn á ótrú-
legustu stöðum, og fá mannleg augu þá
ekki greint. Þó kettinum sé hleypt út á
kvöldin, og öllum gluggum á neðri hæðinni
rækilega lokað og dyrum læst, er hann það
fyrsta sem mætir manni á göngum hússins
næsta morgun.
Hneggjað Við Stallinn
Þessir gömlu, þýsku bóndabæir eru þann-
ig úr garði gerðir, að í einu og sömu bygg-
ingunni er íbúðin, fjósið og hlaðan. Þannig
er það líka hér. Kýrnar heyra sögunni til í
þessu húsi en litla fjósið, sem eitt sinn rúm-
aði tíu kýr, mun í vetur þjóna okkur sem
hesthús. Þegar fer að kólna í veðri tökum
við hestana okkar tvo inn þegar við teljum
nauðsyn á því. Þetta eru mikil forréttindi.
Að sjálfsögðu er innangengt úr íbúðinni og
inn í hesthús. Við kvöldverðarborðið má þá
heyra þá Sindra og Kalsa hneggja við stall-
inn. Borgarbörnum eins og okkur, sem þurft
hafa að fara 15 kílómetra til hesta sinna
upp í Víðidal eða suður í Hafnarfjörð, finnst
þetta heldur en ekki skemmtileg tilbreyting.
Þeir Sindri og Kalsi komu hingað út með
flugi fyrir tveimur vikum. Þeir eru smám
saman að átta sig á nýju heimkynnunum.
Þeir urðu aldeilis hissa þegar þeir sáu öll
þessi tré. Annars erum við þess fuliviss að
gandarnir tveir fái ekki heimþrá í bráð. Til
þess að tryggja það var nefnilega farið á
þeim í göngumar í haust með Hrunamönn-
um. Ferðin tók heiia viku. Mest var riðið á
gijóti og erfiðu landi auk þess sem við
hrepptum foráttuveður dögum saman. Af
þessum sökum langar þá tæpast heim í bráð.
í litlu þorpi eins og þessu þarf ekki mik-
ið til þess að setja allt mannlíf á annan
endann. Þegar íslensku félagarnir ferfættu
komu hingað í stórum flutningabíl, lagði
fólk bókstaflega niður vinnu og við lá að
allt líf stöðvaðist um stundarsakir. Þvílíka
athygli vakti koma þeirra. Fólki þótti það
framandi að við, sem vorum nýflutt hingað,
skyldum svo ofan í kaupið fá senda tvo
hesta. Þarna fengu þorpsbúar eitthvað til
að tala um og líklega smjatta þeir á þessu
enn.
Að Vakna Við Beljur
Og Baul
Þó vissulega sé það ókostur að búa í litlu
sveitaþorpi þar sem engin er verslunin, þá
eru kostirnir samt fleiri. Til næsta bæjar,
þar sem unnt er að versla, eru ekki nema
um fimm kílómetrar. Þar að auki er unnt
að notfæra sér þessar sérstöku aðstæður.
Við höfum til dæmis gert samning við bónd-
ann í næsta húsi um að selja okkur mjólk
í könnu á hveijum degi. Áuk þess selur
hann okkur kartöflur, svínakjöt og nauta-
kjöt. Hann slátrar sjálfur því sem fella þarf
og elur upp bæði svín og nautgripi til kjöt-
framleiðslu. Hann er lærður kjötiðnaðar-
maður og getur því gengið frá vöru sinni
eins og best er hægt. Hann selur síðan fólki
heila eða hálfa skrokka. Þeir sem versla'við
hann ganga jafnframt að því vísu, að gripir
bóndans fá aldrei annað en fyrsta flokks
fóður og eru aldir/upp við kjöraðstæður.
Reyndar er ekki enn allt upp talið af því
sem bóndi þessi selur okkur. Hjá honum
fáum við nefnilega brauð í hveijum mánuði
og kaupum þá mörg í einu og frystum. Hér
í þorpi er sérstakt brauðbökunarhús og er
ofninn hitaður með hrísi. Fjölskyldur þorps-
bændanna hafa til ráðstöfunar ákveðna
daga í hveijum mánuði og eru þá bökuð
allt að fimmtíu brauðum í senn. Þau bragð-
ast ákaflega vel og bakaríisbrauðin stand-
ast þeim ekki snúning.
Hér heyrast aldrei hljóð nema úr börkum
manna eða húsdýra. Þar sem við bjuggum
áður hrukkum við upp með andfælum fyrir
klukkan sex á morgnana þegar bílaum-
ferðin fór méð öllu sínum drunum að æða
í gegn um bæinn. Hér opnar maður ef til
vill annað augað þegar verið er að reka
kýrnar bóndans í næsta húsi til mjalta
snemma morguns, eða þegar hænurnar fara
að ræða saman yfir morgunkorninu í garðin-
um, eða bannsettur kötturinn að heimta
matinn sinn og hestarnir að hneggja orðnir
leiðir á að dúsa inni um nóttina.
— Þetta er nú meiri munurinn.
Höfundur býr í Þýskalandi.