Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1989, Side 41

Portet af Haraldi Thorsteinsson frá 1930. Málað hefur Augvstus John, einn
kunnasti portetlistamaður Breta á öldinni. Þeir kynntust þegar Haraldur átti
heima um tíma í London. Myndin birtist á sínum tíma í brezka blaðinu Illustr-
ated London News.
Kaupmannahöfn, 13.10. 1913.
Elskulegi vinur!
Mig dreymdi nokkrum nóttum eftir að
ég kom hingað, að pabbi kæmi til mín og
væri hinn ánægðasti. Hann kvaðst hafa
verið við gröf Shakespeares suður á Eng-
landi að leita sér sólar, því að kuldinn og
rosinn hefði verið svo mikill heima. Síðan
hefði hann haldið hingað og innan skamms
mundi hann fara heim aftur að sækja far-
fuglana til þess að fylgja þeim suður til
Egyftalands. Ég spurði hann, hvað hann
yrði lengi á leiðinni, og sagði hann mér
það, því miður mundi ég það ekki, þegar
ég vaknaði. Samt man ég, að það var að-
eins örskömm stund. Mér finnst þessi
draumur alleins sennilegur og líkur pabba.
Mig dreymir hann stundum, og ég efast
ekki um, að það sé hann, sem talar til mín.
Ég efast ekki um, að látnir menn geti haft
áhrif á líf lifandi manna, ef þeir eru vissri
gáfu gæddir, sem mér enn ekki er kunnugt
til fulls; það er áreiðanlegt. Trúðu því. Meira
seinna. —
Margt hefir verið ritað um pabba. Allt
vingjarnlegt og sumt vel. En undarlegur
finnst mér dómur Sig. G. í Ingólfi. Ég er
reyndar samþykkur honum í sumu. Gils-
' bakkaljóð eru verri en orð er á gert. En
hvers vegna hafa þau öðlazt gildi? Af því
að þeir, sem þau hrifu, dæmdu eftir tilfinn-
ingunni, en ekki eftir stefnu. Tilfinningin
er hinn eini rétti mælikvarði á alla lyrik.
Og Sigurður er því ófær kritiker, af því að
það bergmála ekki öll hljóð í honum. Aðeins
þau hljóð ná hljómsvari, sem snerta tilfinn-
ingu hans sjálfs. En krítiker þarf að sjá
með augum annarra líka. Hann á að dæma
skáldið eftir þeim tíma, sem það lifir á, eft-
ir þeirri stefnu, sem það yrkir í, eftir tilfinn-
ingu sem flestra, en ekki eftir þeirri stefnu,
sem hann metur mest. Ekki rétt? Það dugir
ekki að nota þrekkinn fyrir grímu, þegar
maður á að dæma rósina, mundi pabbi hafa
sagt. Hann gerir lítið úr því pompösa hjá
pabba.
Guð hæðst í hæð. Og er ekki sem víglúður
Björnsons gjalli í þessum línum:
Og enninu snjóvgu til ijóshæða lyft,
og líttu sem ömin mót sólu.
Og hvernig getur hann ætlazt til þess,
þegar litið er á lífskjör pabba. Er ekki pabbi
þræll embættisánauðarinnar allt sitt líf?
Kennir hann ekki öll sín beztu ár 5-6 tíma
á dag og hefir gríska og latneska stíla, það
vitlausasta á jörðinni, í aukavinnu á eftir-
Guðmundur Finnbogason.
miðdögum? Lifir hann ekki á aumri kennslu
í Kaupmannahöfn? Hvenær syngur hann?
Um sólarlag á kvöldin. Ekki fyrir laun. Af
þörf og ánægju fyrir þá, sem ef til vill hefðu
sömu tilfinningu og hann. Og svo er verið
að dæma sönginn hans (látins), svo að ég
segi ekki, reita af honum fjaðrirnar látnum.
Hann segir, að hvorki Matth. né pabbi
marki tímamót. Því er svona maður að
skrifa? Það er einmitt það, sem þeir gera.
En þeir marka ekki stefnur. Þeir marka
tímamót, hvor með sínum frumleik. Pabbi
með dýpt sinna tilfinninga og Matthías með
mannlýsingum sínum og flugi, því meir sem
ég hugsa um þá, finnst mér þeir vera eins
og tvö höfuð á einum líkama, Svo er mark-
mið þeirra samstætt, þrátt fyrir óskyldleika
skáldskaparins. Ég hef verið að hugsa um,
hvernig bezt væri að meta gildi þeirra
beggja og fundizt bezt að hugsa mér, að
þeir hefðu ekki verið til. Skarðið er stórt.
Og sviplitlar hefðu bókmenntir aldarinnar
sem leið orðið, hefði vantað þá báða. —
Einar Ben. markar fyrst stefnu eftir þá
Jónas og Bjarna. Og ekki get ég annað en
látið ánægju mína í ljósi yfir því, að Einar
er náfrændi minn. Pabbi og hann eru á 3.
og 5. Það er þannig:
Finnur Jónsson biskup
Hannes Finsen Margrét Finnsdóttir
Þórann Finnsd. \ Katrín
Steingrímur Björg
Katrín
EinarBen.
Margrét giftist biskupi á Hólum, sem
Teitur eða Jón hét. Dijúgt er kyn kvenna.
N[íels] Finsen var þremenningur pabba. Og
einkennilega eru þeir allir þrír líkir um aug-
un. Og alllík finnst mér trúarskoðun Einars
og pabba. Náttúran beggja guð. —
Og hvernig hefði Einar orðið á pabba tíma
og pabbi á hans? Hafa þeir ekki skapað
kvæði sín eins? Er ekki ættarmót með
ríminu? Eða er ég vitlaus? Khöfn- er líka
hroðaleg. Ekkert annað en kaffihús og
hundar. Og er ekki sárgrætilegt að sjá aðra
hvora hefðarfrú bíða á götunni, meðan fylg-
itík hennar léttir á sér fyrir augum guðs
og manna. Eða — já, við skulum ekki fara
út í þá sálma. En því eru hundarnir hérna
rétthærri en mennirnir?
19/1 1914
Elskulegi vinur!
Ég var lengi að velta því fyrir mér, hvort
ég í síðasta bréfi hefði skrifað nokkuð, sem
þér hefði verið móti skapi. Ég gat ekki átt-
að mig á því, en hafi svo verið, á ég ekki
sök á því, heldur sá, sem stundum býr í
mér. Hugurinn reikar víða, og þá gista
mann margir, sem dansa lengur en vitið
þolir. Gáfur þær, sem ég kann að hafa,
verða bæði að berjast við frægð feðra minna
og ættarþreytu, eins og eðlilegt er. Ég er
ekki fæddur í fjöllunum, þá væri ég löngu
orðinn bylur, sem hefði bjargað sér sjálfur.
En ég skal sigra. Ég skal eins og byljirnir
stijúka um tindinn. Ég skal bera til sigurs
eitthvert þeirra talenta, sem ég hef. Eitt-
hvert? Því ekki öll? Æ!
Ég er fæddur með löngun til ljóða, til
leiks og til fljóða. En það er ekki nóg. Það
er ekki nóg að syngja og dansa, að leika
og lesa upp. Það þarf menntun og orku,
en hana hef ég, bara efnin ekki vanti.
Mamma er efnalítil, og mér þykir þegar
sárt að taka.af þeim tæpu tveim þúsundum,
sem hún hefir á ári. Pabbi átti aðeins fyrir
ársskuldum. En kannske mér leggist eitt-
hvað til. Nú hef ég verið í Berlín. Hver
veit, hvað skeður? Það er ekki vert að
kvarta. Lífið er bjart og fagurt, og erfiðleik-
arnir eru líka skemmtilegir, ef þeir bara
ekki ríða mann í hel. Ég er farinn að dubla
við alvöruna, og það er ekki að vita, hvern-
ig afkvæmi okkar verður. En nú mun bezt
að slá botninn í bréfið, því að ég er að verða
fjollaður. — Flyt fyrirlestur í Stúdentafélag-
inu þann 30., um menntaskólann. Sumir fá
á baukinn.
Þinn einlægur
Har[aldur] Thforsteinsson]
2/4 1914
Elskulegi vinur!
Ég hef alltaf ætlað að skrifa þér með
hverri ferð og þakka þér fyrir sólskinsgrein-
ina um pabba sáluga, en hef aldrei komizt
til þess, af því að það hefir verið svo mikið
sólskin í kringum sjálfan mig. Annars ekk-
ert tíðinda, nema hvað ég í svipinn er fok-
vondur út í tvíhleypuna hann dr. Valtýr, sem
hefir gert mér þann grikk, að breyta upp-
hafi og endi, bæta inn í og rugla setningum
í grein minni um Lénharð fógeta, svo að
það er eins og hreinasti idiot hafi skrifað
hana. Þú skalt samt ekki hafa orð á þessu,
en manni getur gramizt það, sem minna
er. — Ég hef von um að komast upp í flug-
vél bráðlega og hlakka feiknin öll til.
Minnstu samt ekki á það við neinn, því
mamma kynni að verða hrædd um, að ég
félli, en falli ég, fell ég upp, en ekki niður.
Þinn einlægur
Har[aldur] Th[orsteinsson]
Khöfn, 28.4. 1914.
Elskulegi vinur!
Þegar ég skrifaði þér síðast, var ég svo
reiður við dr. Valtýr, að sál mín var orðin
að einu skýi, sem rigndi yfir hann eilífum
eldi, hagli og brennisteini. En nú er hún
farin að kyrrast aftur blessunin, himinninn
er heiður og blár, og hafirðu ekkert á móti
því, ætla ég að senda þér nokkra geisla í
sumargjöf til uppbótar fyrir ómyndina
síðast. Ég lifi sífellt eins og kóngur í ævin-
týri, geri ekkert annað en að fara í leikhús
og ganga milli góðvina minna, sem flestir
eru af óbrotnum íslenzkum aðli. Þú hefir
nú setið svo lengi upp á Landsbókasafni
með myglaða doðranta yfir og undir þér,
og alstaðar í kringum þig, að þú hefðir
gott af að skoppa með mér um bæinn og
heilsa upp á suma þeirra. — Við skulum
skreppa upp til Kjarvals. Hann býr hér í
Þyrnirunnum upp á 5. sal. Fyrst komum
við inn í fordyrið, þar sem koppurinn á
heima, en síðan inn í salinn, sem liggur
undir súð og er tjaldaður undram úr öllu
náttúrannar ríki. Kjarval situr í hásæti sínu,
þrífættum, þríbrotnum stól. Hann rís upp
og heilsar að hirðhætti Einars Ben. — sem
hefir kennt honum alla andlega og líkam-
lega burði í Lundúnum forðum — með þess-
um orðum: „N-eh! Er það Hamar? Komdu
blessaður og sæll! Það var glæsilegt að sjá
þig! Það er svo gaman að sjá ykkur þessa
efnilegu ungu Islendinga í kringum sig.
Síðan gengur hann til mín og hallar öxlinni
eins og Einar Ben. og þrýstir hendi mína
röku taki. Halli Thorst. hlær bak við
grímuna og lætur eins og ekkert sé. Hann
fer að segja sögur, og þegar hann hefir
lokið við eina, segir Kjarval — eins og Ein-
ar — „Blessað barnið". — Halli Thorst. hlær
aftur, því að Kjarval er aðeins nokkrum
mánuðum eldri. En er það ekki skínandi!
Kjarval er djúpur, frumlegur og heimspeki-
legur í hugsun, ólæknandi málari, ævintýra-
skáld í ímynduninni og einkar vel hagmælt-
ur. Mér þykir vænt um hann. Ég trúi á
hann. Hann er eins og rós sprottin út úr
bergi. —
Eigum við að heilsa upp á Einar J.? Hann
býr í gamla járnbrautargarðinum, pakkhúsi
nr. 4. Við göngum upp sex þrep. Við beijum
3 högg. Einar opnar. „Er það þú? Jahá —
blessaður! Gakktu í bæinn! Æ — já! —
Tylltu þér! Fyrirgefðu, hvernig allt er.“ —
Þögn. „Hidara dara radam!“ Þögn. Utilegu-
mennirnir stara á mig. Englarnir svífa yfir
mér. Einar spilar. Útilegumennirnir læðast
fram í hvern fingur og stíga trölladans í
tónunum. Þeir berast fjær og Ijær, dofna,
sofna, en englarnir koma svífandi á eftir í
annarlegum titrandi tónum, sem útilegu-
mannasálin ein getur skapað eftir átökin.
Einar er útilegumaður að ætterni. Hann er
útilegumaður hér. En hann brýtur ekki leng-
ur börn sín úr bergi. Það eru englar, sem
hann skapar. Þeir eru góðir iíka, en heldur
kýs ég upprunann en eðlið í líðandi stund.
Það þarf að hrista trúarrykið af Einari og
hengja hann til þerris upp á Eyjafjallajökli
ofurskamma stund. Hann vill gjarnan, en
efnin vantar. Ekkert selst. Útilegumennirnir
hans drepast úr hor, og englarnir verða að
lofti. —
Eigum við að bregða okkur með lestinni
út í lund og heilsa upp á Jóha. Hann býr
þar hjá konu sinni, Höllu, sem tekur á
móti manni eins og maður kæmi hungraður
ofan úr fjöllum. Þau hafa reist sér kofa að
húsabaki, sem þau kalla Eyvindar kofa. Þar
búa þau nú og ætla að búa í sumar. Hvergi
hef ég komið, þar sem jafn mikilli hlýju
hefir andað á móti mér. Þau eru eins sam-
rýmd og samstilltar hörpur. Það er rökkur
í kofanum. Bjarma slær um vegginn. Mynd-
ir Kjarvals skipta litum eftir því sem eldinum
þóknast. Fuglinn, sem þau kalla „Sjælen“,
kvakar í búrinu. Ljóð hans skilur enginn
nema skáldin. Þau eru mjúk eins og rökk-
rið og klökk eins og útlagar liðinna vona.
— Við sitjum hljóð! Jóhann er einkennilega
skarpur á vangann, líkur frændum sínum,
Hallgrími og Jónasi. „Fandens mærkværdig
hvor jeg er tarstig! Skal vi ikke ha noget
at drikke?“ Við setjumst að skálum og væt-
um í okkur sálirnar þangað til þær verða
að rennandi lindum. — Þegar birtir, fer ég
heim með „Fandens mærkværdigt" alstaðar
í kringum mig, ástfanginn í þessari djúpu
sál, sem ég ann einna mest af öllu.
Nú höfum við þá heilsað upp á flesta
höfðingjana nema þá Ríkarð og Gunnar.
Það verður að bíða betri tíma. Þá Kamban
og Jónas hirði ég ekki um, enda er þar
hver koppurinn niður af öðrum, sem úfag-
urt es úr at hella. Ólafur Friðriksson heitir
nýr höf., sem Dönum líkar við. Hann spurði
mig einu sinni, hvort ég héldi ekki, að
himnaríki væri eins og þverrandi magaverk-
ur. Ég hef ekki séð hann síðan. Einar Hjalt-
[e]sted heitir nýr söngmaður með ógurlega
röddu. Hann lofar miklu. Hann er Reyk-
víkingur og bezta skinn. Ja, sæli nú lagsm.,
þú ert þá úti að skemmta þér, svona heldur
betur, já, bara svoleiðis, helv. er hún lagleg
þessi, þetta er nú stykki til að stinga í.
Æh mikið andsk. lasm. Vertu sæll! Svona
talar hann nú. Hann hatar Eggert St. Egg-
ert gengur hér svo hátíðl. og varlega, að
það er eins og hann beri vatnsfötu í klof-
inu, sem ekki megi hellast úr. Fyrirg. elsk-
an mín. En ég er svo innil. tjúllaður. Ég
fæddist í sólskini, ég ólst upp í sólskini, ég
lifi í sólskini, og þegar ég dey, gengur sólin
undir, en aðeins til að rísa fegri á ný í mínum
eilífa heimi.
Guð blessi þig
þinn Halli Th.
Kem júní
r
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. DESEMBER 1989 41