Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1998, Page 19

Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1998, Page 19
BÓKASTEFNAN i GAUTABORG VEL SÓTT ENN C Bókastefnunni í 1 NORRÆN >TEFNA Gautaborg er lokið og var hún vel sótt. KRISTlN BJARNADÓTTIR lylgdist meS því sem hæst bar ogþ □r á meðal pallborðsumræðum íslenskra þátttakenda. FJÓRIR íslenskir orðsins menn voru á mælendaskrá bókastefnunnar í Gautaborg sem lauk á sunnudaginn var. Áður hefur verið greint frá pall- borðsumræðum með Olafi Gunnars- syni og Hallgrími Helgasyni, en þeir heiiluðu dágóðan áheyrendahóp á fyrsta degi stefnunnar, fimmtudag- inn 22. október. Síðdegis á laugardag mættu Ami Bergmann og Matthías Johannessen tíi leiks. Það var Lars-Áke Engblom sem stjómaði umræðunum um „Island i dikt och verklighet“ og kynnti hina tvo ólíku höfunda sem báðir eiga verk er tílnefnd vom tíi norrænu bókmennta- verðlaunanna í ár. Hann rifjaði upp þátttöku ís- lenskra höfunda á stefnunni frá árinu 1990 þeg- ar ísland fékk sérstaka athygli með 25 íslenska höfunda á mælendaskrá. Meðal þeirra var Matthías Johannessen sem þá áttí sæti í um- ræðum við hlið sænska ljóðskáldsins Tomas Tranströmer. Síðan þá hafa um það bil 30 bæk- ur, ljóðabækur og skáldsögur eftir íslenska höf- unda verið þýddar á sænsku, þannig að ástæða er tii að ætla að heimsóknir á bókastefnu beri árangur. Árni sem nú var gestur stefnunnar í fyrsta sinn sagði í stuttu máh frá umfjöllunarefni sínu í sögunni Þorvaldur víðfórli og þeim vanda að koma þúsund ára sögu til skila í nýjum búningi. Matthías notaði tækifærið til að tala lofsamlega um samtölin innan sögunnar, þar hefði Áma tekist að leysa mikinn vanda, í ljósi íslenskrar hefðar í bókmálssamtölum sem hann og út- skýrði. Bæði Ami og Matthías búa eins og kunnugt er yfir langri ritstjórnarreynslu, en hafi einhver verið kominn að hlýða á kappræður pólitískra andstæðinga, þá varð sá hinn sami að sætta sig við að hlýða á velorðaða visku tveggja persónu- leika, sem varð líflegt samtal um menningararf Islendinga; um góða og vonda þjóðemishyggju; nýjar og breyttar pólitiskar áherslur; um lifandi landið og ólík viðhorf til þess. Matthías fluttí ljóð úr safninu Vötn þín og vængur sem einnig vom flutt í sænskri þýðingu eftír John Sweden- mark. Þýðandi Árna Bergmanns er Inge Knutson. Á bekkjum áheyrenda máttí greina þekkt and- lit, þar sat m.a. frú Vigdís Finnbogadóttir sem og sendiherra íslands Hörður H. Bjarnason og frú sem sóttu stefnuna, frá og með fyrsta degi. Hreinn unaður Meðal sænskra áheyrenda var Ulf Ömkloo, vel þekktur menningarpenni og dagskrágerðar- maður. Aðspurður sagði hann að sér hefði þótt „hreinn unaður að hlýða á tvo ritstjóra frá svo ólíkum póli- tískum málgögnum, annarsvegar mál- gagni vinstri manna og hinsvegar sjálf- stæðismanna, hitt- ast í samtali og vera svo elskulegir gagn- vart hvor öðrum sem raun bar vitni. Þeir lyftu hvor öðr- um upp af leikni og lausir við þann kulda sem hefði eins mátt búast við. Það er líka athyglisvert í sjálfu sér þegar for- ystupennar blaða skrifa bókmenntír og mér fannst afskaplega heillandi Ijóðin sem Matthías fluttí, Ég hef átt land að vini, og Stríðið kom það var 10 maí.“ (Úr kaflanum Hið eilífa þroskar djúpin sín.) „Þau náðu vel til mín í þýðingunni.“ Úlf Ömkloo hefur raunar tekið virkan þátt í að kynna íslenska höfunda í Svíþjóð, meðal annars stjómað umræðum þeirra á bókastefnu oftar en einu sinni og gert útvai-psþætti m.a. með Matth- íasi. Árna Bergmann kvaðst hann hafa haft ánægju af að hitta í eigin persónu: „Ég tók einu sinni viðtal við hann fyrir blað Norræna félags- ins, en það var símaviðtal svo við sáumst ekki þá.“ Ömkloo sagðist einnig hafa hlustað á hina tvo yngri höf- unda á fimmtudeg- inum, þá Ólaf og Hallgrím og einkum haft gaman af að heyra um afstöðu þeirra til Halldórs Laxness, annars- vegar sem hvetjandi og hinsvegar sem kúgandi afli í með- vitundinni. „Og kafl- inn sem Hallgrímur las úr 101 Reykjavík kom á óvart, hann Árni Bergmann var drepfyndinn." Verkefni Ulfs Öi'nkloo á stefnunni í ár var m.a. að stjóma um- ræðum um norrænar bamabókmenntir þar sem leitað var svara við hvað hægt væri að gera til að örva þýðingarstarfsemina á barnabókum Norðurlandahöfundanna. Um stefnuna almennt hvað hann það gleðja sig að hún væri enn í dag norræn stefna þar sem bæði nútíma bókmenntir og sígildar bókmenntir frá öllum Norðurlöndun- um er haldið á lofti. „Hún er eina samnorræna stefnan og hefur haldið því markmiði sem hún skapaði sér fyrir fjórtán ámm, þrátt fyrir það að bæði Danir og Norðmenn hafa haldið sínar eigin bókastefnur á þessum ámm.“ Islenski sýningarbásinn, með fallegu úrvali af íslenskum bókum frá einum 10 útgefendum til sýnis og sölu, reyndist ómissandi áningar- og fundarstaður margra. Vel virtíst staðið að því að kynna land og þjóð, einnig með tillití til þeirra sem ekki era læsir á íslenska tungu. Vel sótt stefna Bertil Falck, framkvæmdastjóri bókastefti- unnar sem einnig er ræðismaður íslendinga ^ Gautaborg, bauð blaðamönnum á sinn fund í lok stefnunnar sunnudaginn 25. október. Hann kvaðst ánægður með samvinnuna við söfnin sem héldu sína stefnu undir sama þaki og áttu sinn þátt í að „gefa sögunni líf‘, sem var markmiðið þegar „menningararfurinn" var valinn sem þema. „Þetta er tílraun sem byrjaði fyrir tveim ámm, söfrún sýna annað hvert ár og þeirra steftia er enn á byrjunarstígi. Mörgum kann að þykja sýning þeirra falla í skuggann, þegar flestir sem koma era að forvitnast um bækur, svo hvort aftur megi sjá árangur af samvinn- unni að tveim áram liðnum er eftir að ræða.“ Og hann var ánægður yfir að stóra forlögin sem ekki sáust í fyrra vora komin aftur, „það hlýtuj^ að vera skemmtilegra fyrir gestí stefnunnar yf- irleitt og ekki síst fyrir þá höfunda sem koma út hjá stóra forlögunum, þeir era dæmdir úr leik ef útgefendurnir era ekki á staðnum, taka ekki þátt í pallborðsumræðum og öðram kynning- um.“ Að hvorki Bonniers, né Nordstedt beinh'n- is breiddu úr sér á sýningarsvæðinu, var hann fáorður um. Ekki síst var hann ánægður með aðsókn, fleiri en nokkumtíma höfðu sótt pall- borðsumræður og fyrh’lestra og á síðasta degi virtust heimsóknir á sýningarsvæðið vera yfir 100 þúsund. „Ekki 100 þúsund gestfr heldur heimsóknir, margir koma dag eftir dag og þá era þeir einn og sami gesturinn með fleiri heim- sóknir," útskýrði framkvæmdastjórinn til að vera ekki sakaður um ýkjur. Þá kom fram að næstu þrjú árin verður stefn- an haldin um miðjan september og í samvinnu við bókastefnuna í Frankfurt og túlka sænskiU blaðamenn það gjama sem svo að þegar sam- vinnan við stóra sænsku forlögin reynist treg, þá nái Bertíl sér bara í aðra samvinnufélaga. Viðskiptí og samtöl sem varða útgáfúrétt er vaxandi þáttur á stefnunni, en þar hittast eink- um litlu forlögin í svonefndri „ráttighetssalong", fyrst og fremst norræn forlög en í ár komu einnig útgefendur frá Spáni og Hollandi og sýndu áhuga, að sögn Kerstin Aronsson ffam- kvæmdastjóra forlagsins Anamma og fulltrúa NOFF, (samtök lítílla norrænna úgefenda) sem um eitt hundrað norræn útgáfufyrirtæki era nú orðnir félagar í. Matthías Johannessen LEIKHUSUONIN I BREZKU TðNLIST Sfgildlr diskar SULLIVAN Arthur Sullivan: Gilbert og SuIIivan forleik- irnir (Cox and Box, The Sorcerer, HMS Pina- fore, The Pirates of Penzance, Patience, Iolanthe, Princess Ida, The Mikado, Ruddi- gore, The Yeomen of the Guard, The Gondoli- ers & The Grand Duke.) Royal Ballet Sinfonia u. stj. Andrews Penny. NAXOS, 8.554165. Upptaka: DDD, London 1/1997. Útgáfuár: 1998. Lengd: 69:41. Verð (Japis): 699 kr. POPPIÐNAÐUR vorra tíma á sér lengri upphafsferil en margur hyggur. Hann má m.a. rekja tíl danstónleika Lanners og Jó- hanns Strauss í Vín, en ekki síður tíl gam- anóperannar. Ef lýðhylli er höfð til viðmiðun- ar, vegur óperettan líklega þyngst á metun- um. Þessi léttlyndi arftaki þýzka Singspiels- ins og undanfari Broadwaysöngleiksins náði fyrst blóma í París um miðja 19. öld með verkum Offenbachs. Vinsældir þeirra líktust engu sem áður hafði þekkzt, og heimssýning- amar 1855 og 1867 í frönsku höfuðborginni breiddu greinina út um alla álfu. Vínarborg fylgdi í kjölfarið með Jóhann Strauss yngri í broddi fylkingar. „Tónlistarlausa" landið norðan Ermar- sunds, eins og haft var að orði sunnar í álfu, var í flestri tónsköpun eftirbátur meginlands- ins á tómaskeiðinu milli Ames og Elgars, en einmitt á óperettusviðinu lánaðist Bretum að verða stórveldi á síðasta fjórðungi 19. aldar - þökk sé samstarfi líbrettístans W.S. Gilberts og tónskáldsins Arthurs Sullivans. Og and- stætt mörgu öðru leikhúsléttmetí frá sama tíma standa vinsældir flestra afurða þeirra óhaggaðar enn í dag, og jafnvel langt utan hins enskumælandi heims. Arthur Sullivan fellur illa að hefðbundinni bóhemsk-rómantískri klisju 19. aldar um dapra ævi og örlög tónsnilÚnga. Honum gekk þvert á móti flest í haginn um ævina, hvort heldur í formi viðurkenningar eða fjárhags- legrar umbunar. Hæfileikar hans uppgötvuð- ust þegar á 8 ára aldri, þegar hann var farinn að leika á flest hljóðfærin í lúðrasveit fóður síns. Hann söng í Konungskapellukómum, sótti nám í Royal Academy og eftír það í tón- menntahöfuðborg þeirra tíma, Leipzig, þar sem andi Mendelssohns sveif yfir vötnum, uppáhaldstónskálds Breta á Viktoríutíman- um. Heimkominn 1862 samdi hann Forleik að Stormi Shakespeares sem sló strax í gegn. „írska“ sinfónía Sullivans í Es-dúr var samin ári síðar eftír heimsókn til eyjarinnar grænu, og fleiri hljómsveitarverk eins og for- leikurinn Marmion og óratórían Glataði sonurinn (1870), auk stuttra söng- og sálmalaga; þekktast þeirra er Afram Kristsmenn kross- menn. En Sullivan átti ekki eftir að setja mark sitt á tónlistar- söguna sem sinfónískt tón- skáld, heldur sem óperettu- höfundur. 1871 kynntist hann William Schwenk Gilbert (1836-1911), og varð það upp- haf yfir tuttugu ára sam- felldrar sigurgöngu er hófst með Trial by Jury og lauk með Stórhertoganum, eða 12 óperettum alls. Sú er hleypti Gilbert & Sullivan „æðinu“ af stað var HMS Pinafore (1878). Vegna höfundarréttarmála fóra þeir félagar tíl New York, þar sem Sjóræningarnir á Penzance (1880) lagði borg- ina að velli. Um það leyti lágu þegar sjö óperettur að baki. Framleiðslan gekk eins og af færibandi, og talað var um hina óstöðvandi „Savoy-óp- eravél“ í samnefndu leikhúsi sem byggt var utan um sviðsverkin í London. Eitthvað hefur þó tímapressan verið farin að ganga nærri frjóleika líbrettístans, því sagan segir, að eftir uppfærslu Princess Ida (1884) hafi Gilbert verið gjörsamlega uppiskroppa með hug- myndir um næsta viðfangsefni. Leið og beið við algjöra ördeyðu andans, þar til japanskt samúræ-bjúgsverð, sem Gilbert hafði fest upp á vegg til skrauts í vinnustofu sinni, hrandi fyrirvaralaust á gólfið með látum. Þá kveikti loks á Gilbert. Útkoman varð ein vinsælasta óperetta þeirra félaga, The Mikado (1885), sem hratt af stað íjölda ann- arra ,japanskra“ eftirlíkinga á evrópskum söngleikjafjölum - nærri 20 áram fyrir Madama Butterfly Puccinis. Forleikirnir á þessum diski era í tímaröð og allir úr samstarfi Sullivans við Gilbert nema Box og Cox, sem er lát- inn koma í stað Trial by Jury. Andi þeirra er afar fjöl- breyttur, en ávallt ekta brezk leikhúsmúsík inn við beinið. Þótt farnar séu fremur troðnar slóðir í lagferli, hljómamáli og orkestrun, heldur þessi tónlist ótrúlega vel ferskleika sínum og sjarma, og verður helzt jafh- að til gjörólíkra afurða Gers- hwinbræðra. Hér finnst varla nokkur dauður punktur, og hæfileiki Sullivans tíl að slá hárréttan tón viðfangsefnis- ins á örfáum sekúndum er slíkur, að hann gæti vafalítíð sýnt kvikmyndatónskáldum eins og Horner og Williams í tvo heimana, væri hann uppi í dag. Spilamennska Sinfóníusveitar Konung- lega ballettsins nær nákvæmlega réttu sam- blandi af brezku „pompi“ og laufléttu fyrir- hafnarleysi, og þó að deila megi um hvort leikhúshljómburður hefði ekki verið meira viðeigandi, gengur ómfyllingin úr St. James hvergi út yfir skýrleikann. Dæmigerður diskur sem maður er líklegur tíl að grípa oft niður í eftir dagsins önn til að bæta skap og meltingu. CRUSELL Bernhard Henrik Crusell: Klarínettkvartett- arnir þrír. Osmo Vánskfi, klarinett; Pekka Kauppinen, fiðla; Anu Airas, vfóla; Ikka PSIIi, selló. BIS-CD-741. Upptaka: DDD, Kross- kirkju Lahtiborgar, Finnlandi 10/1995. SAVOY Útgáfuár: 1997. Lengd: 70:10. Verð (Japis): 1.490 kr. Finnar og Svíar karpa enn í dag um hvor þjóðin eigi stærstan part í Bemhard Crusell (1775-1838), sem fæddist í Nystad (Uusi- kaupunki) á sænskumælandi vesturströnd Finnlands, en fluttíst ungur til Stokkhólms og bjó þar síðan. Enda engin fúrða, þar sem tind- amir í tónsköpun Norðurlanda vora fram á miðja 19. öld mikið tíl innfluttir Þjóðverjar; meðal innfæddra Norðurlandabúa á mótum klassíkur og rómantfkur standa helzt upp úr Franz Berwald og Crasell. Bemhard Crasell varð einn af fremstu klar- ínettsnillingum sinna tíma, og era kammerverk hans og konsertar fyrir þessa fyrrum hirðingja- skálmeiu, sem Mozart og Weber hófu til vegs og virðingar, enn í hávegum meðal klarínettr leikara um allan heim. Þess má geta, að Crasell lærði komungur tónsmíðar hjá Abbé Vogler, fyrram kunningja og keppinaut Mozarts, sem þá hafði flutzt frá Vínarborg til Stokkhólms til að gerast óperahljómsveitarstjóri, og hefur ungi Finninn eflaust snemma kynnzt klarínett- kvintett Mozarts, þótt áhöld séu um hversu mikil áhrifin hafi orðið frá Weber. En hvað sem því líður era kvartettamir þrír frá fyrsta og öðram áratug 19. aldar heillandi og áreynslulaus skemmtimúsík sem hittir beint í mark við fyrstu heym. Kliðmýkt klarínettsins nýtur sín til fullnustu í samleik við strengjatríó- ið, enda án vafa samblendnast allra tréblásara- hljóðfæra í kammerleik. Hér má heyra hlið á Osmo Vánska sem fór að líkindum fram hjá flestum tónleikagestum Sin- fóníuhljómsveitarinnar, þegar hann sveiflaði þai- sprota fyrr á þessum áratug. Það er ekki mikið um heilsstarfshljómsveitarstjóra sem þykja fúllgildir í alvörakammersamleik, sér- staklega þegar píanistum sleppir. Blástur Osmos er leikandi léttur og er ekki verið að troða dýpra inntaki í tónlistina en fyrir er. Sam- leikur allra er hrein nautn, og upptakan er skýr, enda þótt sumum kunni að þykja Ki-osskirkju- hjjómurinn í blautara lagi fyrir svona tónlist. RÍKARÐUR Ö. PÁLSSON GILBERT og Sullivan: Á blævængjum söngsins á Savoy. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 31. OKTÓBER 1998 1

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.