Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1998, Page 13

JOLAMINNING
EG STEND á hlaðinu heima og
horfi út í rökkrið, sem sígur yfir
hægt og hægt. Vesturfjöllin hafa
lagt yfir sig reykbláa möttulinn
sinn og komin með blóm í hárið.
Yfir eru rekkjutjöld dvínandi
dags. Það er aðfangadagur jóla.
Máninn er nýkominn á fætur eftir
miðdegislúrinn sinn, góðglaður að vísu, þó ör-
lítið fölur fyrst í stað en mun brátt hressast
og brosa breitt sigursæll og sjálfumglaður
eftir afrétting með vaxandi rökkri.
Eg er heldur ekkert óánægður með sjálfan
mig þar sem ég stend í mórauðum vaðmáls-
buxum, hnepptum með þrem tölum
fyrir neðan hné, og horfi með velþókn-
un verðandi búmanns á lömbin, sem
tínast heim úr beitinni og safnast í
hnapp fyrir framan fjárhúsið. Á þess-
um tíma árs er fjármennskan aðal-
starf karla í sveit, og svo vill til að í
dag er ég fjármaðurinn á heimilinu.
Pabbi fór í morgun í leit fram í Reita,
svo að það sem.vantar af fé þurfi ekki
að halda jólin úti í snjónum og óbyggð-
inni.
Allt minnir á jólin. Mamma og
Freyja fóstursystir mín eru búnar að
skúra baðstofuna hátt og lágt, skelli-
hurðirnar í göngunum, meira að segja
þröskuldana alla leið út úr dyrum.
Hangiketsilminn leggur móti manni út
á stétt, Búið er að baka jólaköku,
tertu, hálfmána og kanelsnúða,
kannski fleira og búrið er tjaldað með
nýjum bréfum. Varla þarf að minna á
að inni í húsi bíður stafli af listilega út-
skornu laufabrauði og er raunar það
eina sem minnir á list. Jólaskreyting
úr marglitum pappír eða glitrandi kúl-
m- hefur ekki heyrst nefnt á mínum
bæ, hvað þá heldur ilmandi og grænt
jólatré með tilheyrandi skarti. Þvílíkar
lystisemdir sváfu Þyrnirósarsvefni í
móðurskauti framtíðar.
Jól.
í einfaldleika sínum eru þó slíkir
dagar ólýsanlegt ævintýri, raunar á
mörkum veruleika og drauma, breytir
jafnvel öllu gildismati með skjótum
hætti. Meira að segja víkingur, sem
hefur fellt hund í glímu og barist við
snjókerlingu, ógurlegt flagð, og haft
sigur, hann hefur ekki talið eftir sér
að elta mömmu milli búrs og eldhúss
undanfarna daga og sníkja ýmislegt
góðgæti, meðal annars innbyrt kúf-
fulla skeið af ómengaðri sveskjusultu
og laumast í dísætt kökudeig fyrir ut-
an öll lög og reglur. Já, breytingin er ná-
frænka tímans. Því er það, að sá sem í gær
trítlaði milli búrs og eldhúss og andaði sæll að
sér ilmi af nýsoðnu hangiketi og heillandi
bakkelsi, hann er enginn sætabrauðsdrengur
í dag. Ég er allt í einu orðinn ráðsmaður, hér
um bil bóndi. Svona er nú tíminn snar í snún-
ingum og fljótur að venda sínu kvæði í kross.
Á einni dagstund hefur tíminn fengið strák-
patta á dalabæ hlutverk, og að finna sig hafa
hlutverk er hreint ekki svo lítið.
Líklega eru öll lömbin komin heim úr beit-
inni, hugsa ég með ábyrgðartilfinningu og
huga út í rökkrið. Mál að láta inn, hugsa ég og
skoppa skeið út og ofan að húsunum. Eins og
hver annar fjáimaður stend ég við dyrnar og
ætla að telja inn. Það er pabbi vanur að gera
og húsvön lömbin að koma fúslega eitt af
öðru, taka gjarna tilhlaup og lyfta sér svolítið
um leið og þau vippa sér inn um dyrnar. En
nú er þessu á annan veg farið. Nú standa þau
bara á fjárhúsvarpanum og stara stóreyg á
þennan nýja fjármann með tortryggni skepn-
unnar í gulum sauðaraugum. Veður er fagurt
og logn en talsvert frost, alstirndur vetrar-
himinn. Kannski eru lömb kvöldgóð og róm-
antísk eins og annað ungviði. En fjármaður er
einnig ungur og fullur gáska, og hér er kjörið
tækifæri til leiks. Svo fer líka að úr þessu
verða eltingar og galsi, og má vera að báðir
málspartar hafi haft nokkra skemmtun. Loks
eru þó flest lömbin komin í hús. En í þau sem
eftir eru er hlaupinn talsverður æsingur. Trú-
lega hefði þó allt gengið samkvæmt áætlun, ef
fjármanni hefði ekki sýnst ráð að framlengja
leikinn.
Fjárréttin er við húsvegg og skammt milli
dyra. Nú dettur mér það snjallræði í hug að
reka lömbin í réttina og handsama þar og tína
þannig inn í húsið. Enn er naumast hálfrokkið
og því nógur tími. Þetta hlaut að verða
skemmtilegt og auk þess karlmannlegt að
EFTIR GUÐMUND L. FRIÐFINNSSON
Loks eru öll lömbin komin í hús utan svartbotnóttur
geldingur. Þetta er fallegt lamb með athugul augu og
ó að verða forustusauður í fyllingu tímans, enda léttur
ó fótinn. Og nú stöndum við þarna tveir, ég og Botni,
annar í sóknarhug, hinn albúinn að verjast.
handsama ljónstygg lömbin og draga í hús
eins og fullorðnu mennirnir. Talsvert laus-
fenni var í réttinni og skafl við suðurvegg.
Þangað rak ég nú lömbin og handsamaði eitt
og eitt. Nú get ég sýnt vald mitt yfir skepn-
unni og jafnframt endurheimt karlmannsheið-
ur minn. Eftir allt saman er það þó ég sem hef
sigurinn. Loks eru öll lömbin komin í hús utan
svartbotnóttur geldingur, sem pabbi hefur
keypt af góðvini okkar Jóhannesi bónda á
Þorleifsstöðum. Þetta er fallegt lamb með at-
hugul augu og á að verða forustusauður í fyll-
ingu tímans, enda léttur á fótinn. Og nú
stöndum við þarna tveir, ég og Botni, annar í
sóknarhug, hinn albúinn að verjast. Snjóskafl-
inn forðast forustusauðurinn svo sem framast
er unnt. Þetta er barátta um færni og báðir
leggja sig fram til hins ýtrasta. Hvað eftir
annað er ég rétt að því kominn að sigra, en
alltaf smýgur Botni úr greipum mér fimur
sem köttur. Enn einu sinni geri ég áhlaup og
hyggst höndla andstæðinginn í einu horni
réttarinnar. En það fer sem fyrr. Eins og ör-
skot er hann kominn að öndverðum vegg, tek-
ur undir sig stökk meira en nokkru sinni fyrr
upp á réttarvegginn og út. Þarna stendur
hann í brekku túnsins og horfir á mig stork-
andi með sigurglampa í grágulum sauðaraug-
um. Ef mér skjátlast ekki, þá er hann beinlín-
is að hlæja. Mér sárnar, enda enn fullur af
baráttuþreki. Sá hlær best sem síðast hlær,
hugsa ég, og í stað þess að láta út nokkur
lömb og reyna að reka aftur inn, eins og
reyndur fjármaður hefði gert, hleyp ég út og
reyni að komast á svig við sauðarefnið. En
brátt verður mér ijóst að hér er háður ójafn
leikur. Nú er Botni sá sterkari. Hann hoppar
þúfu af þúfu og lætur sér ekki ótt, gefur sér
meira að segja góðan tíma til að staldra við og
sýna þannig yfirburði sína en gætir þess jafn-
framt, að aldrei komist ég uppfyrir. Þannig
færist leikurinn sífellt ofar og fjær. Túnið er
Myndlýsing: Freydís.
ógirt og íyrr en varir erum við komnir upp í
brekkuna að bæjarbaki.
Öndvert við ósigur minn hefur mánanum
miðað allvel í baráttu sinni við daginn. Bros
hans er breiðara en fyrr, og hann er byrjaður
að kveikja á kertum sínum í snjónum. Færið
er gott, ekki mikill snjór, mátulega þéttur.
Steinar og hávaðar standa upp úr og gefa
landinu svip. Yfir hvelfist blár himinn, prýdd-
ur stjörnum og norðurljós halda leiksýningar
án yfirlætis og upphrópana. Allt er hljótt utan
niður árinnar milli skara. Síðar á ævinni hefur
mér oft fundist slíkur möttull verða með öðr-
um og hátíðlegri blæ um jól, jafnvel milt
rökkrið gefa þessari miklu hátíð það andlit,
sem við á, æðra öllum skrautsýningum
mannsins. En á þessari stundu er mér annað í
hug. Nú er það baráttan sem á hug minn allan
og þessi voðalegi ósigur, sem ég hef beðið.
Botni heldur uppteknum hætti, nemur stað-
ar af og til og gefur mér gætur, tekur á rás
þess í milli. Við nálgumst brúnir. Ég er farinn
að finna til þreytu. En allt í einu man ég eftir
því sem mamma hefur sagt, að aldrei megi
maður gleyma því að biðja Guð. „Á hverjum
degi áttu að biðja Guð, vinur minn,“ segir
mamma. „Hann er með okkur jafnt í blíðu sem
stríðu, þekkir hugsanir okkar, vonir og þrár
og bænheyrir okkur samkvæmt vísdómi sín-
um. Hann veit ætið hvað best hentar."
Kannski hef ég gleymt að signa mig í morgun.
Stundum gleymi ég því, ef mér er óskaplega
brátt að pissa. Einnig hendir, að ég segi við
mömmu á kvöldin, að mér leiðist þetta faðir-
vorastagl og heimta að fá sögu. Þrátt fyrir
þessar voðalegu syndir fer ég nú að biðja Guð.
„Góði Guð, hjálpaðu mér að ná’onum Botna,
bara núna. Ég skal alla tíð muna að signa mig
og lesa bænirnar mínar bæði á kvöldin og
morgnana," hvisla ég út í rökkrið. Ég reyni að
gera Guði skiijanlegt að Botni sé bara saklaus,
blessuð skepna og óviti og þurfi að komast í
hlýtt húsið til hinna lambanna, annars getur
hann dáið, og það eru að koma jól. „Þú veist
það, Guð minn, að það eru að koma jól,“ bæti
ég við grátklökkur. Ég lít til himins og á hálf-
partinn von á að sjá hóp engla svífa niður hjá
hádegisvörðunni að hjálpa mér að eltast við
Botna. En það eru engir englar, bara stjörnur,
sem blikka köldum augum til lítils drengs, sem
hefur beðið voðalegan ósigur fyrir sjálfum sér.
Kannski sé ég ekki englana af því ég hef hag-
að mér svo heimskulega. Kannski eru stjörnu-
rnar mér reiðar.
Snjórinn logar í ofanljósinu. í nokkurri
fjarlægð sé ég bæinn varpa reykbláum skugg-
um á fannbreiðuna. Hreinleiki og feg-
urð á himni og jörð - en köld. And-
stætt þvi sem á undan er gengið finn
ég nú til smæðar minnar, vangetu og
einmanaleika, sem kemur út á mér
tárum.
Gegnum móðu táranna sé ég hvar
Botni hefur staðnæmst á skaflinum og
horftr í átt til mín. Sauðaraugun blika
eins og smáljós. Jólakerti sakleysingj-
ans, hugsa ég. Blessuð skepnan.
Kannski sér hann nú eftir öllu saman
eins og ég og langar heim í húsið sitt
til hinna lambanna. Mér þykir allt í
einu svo vænt um Botna rétt eins og
hann væri bróðir minn. Og nú fer ég
að tala við sauðarefnið: „Elsku besti
Botni minn!“ segi ég blíður. „Vertu nú
þægur og lofaðu mér að reka þig
heim. Þú veist ég vil þér ekkert nema
gott. Þú skal fá ilmandi hey að borða
og mikla sýru í brynningarstampinn
ykkar á morgun. Ég skal auk heldur
gefa þér helminginn af laufabrauð-
skökunni minni, ef þú verður nú þæg-
ur og gerir þetta fyrir mig.“ Svona
góður er ég allt í einu orðinn.
Þetta gefur mér nýjan kraft. Enn
einu sinni tek ég á sprett og reyni að
komast fyrir Botna. En þetta verðm’
einungis til þess að hann herðir hlaup-
in því meir. Hann er jafnvel hættur að
líta við, kominn upp á brúnir og ber við
loft. Nú er mér loks ljóst að taflið er
tapað. Botni hefur haft sigurinn. Ég er
bæði þreyttur og móður. Það blossar
upp í mér vanmegna heift. „Bölvaður
fanturinn,“ öskra ég og liggur við
gráti. „Farðu þá bara til hel...“ Ég lýk
ekki við orðið, þetta voðalega orð. Mér
er ljóst, að dagur er af lofti, og þá eru
komin jól. Og ég... ég hef drýgt þá
voðalegu synd að blóta á sjálfum jólun-
um. Það er ægileg synd og gera ekki
aðrir en forfallnir glæpamenn og stór-
syndarar. Allt í einu fer ég að hugsa um
pabba. Enn er pabbi ekki kominn heim. Ég
veit að það er langt upp í Reita og bratt, líka
klettar. Kannski hefur pabbi hrapað eða lent í
snjóflóði. „Ó, pabbi, pabbi minn, ó, Guð,“ styn
ég í skilyrðislausri uppgjöf. Allt er þetta refs-
ing fyrir mínar voðalegu syndir, dramb og
mikillæti. Botni er horfinn, aðeins slóð örlítinn
spöl. Ég kasta mér niður í snjóinn og græt.
„Ó, góði Guð, fyrirgefðu mér allar mínar stór-
kostlegu syndir.“ En allt í einu rennur það upp
fyrir mér, að ég er aðeins að biðja fyrir sjálf-
um mér, hvorki pabba né Botna. En mamma
hefur sagt mér, að það eigi maður ekki að
gera. „Þú átt að biðja fyrir öllum sem eiga
bágt, jafnt og sjálfum þér,“ segir mamma.
„Góði Guð, hjálpaðu honum pabba mínum og
Botna,“ styn ég og græt með óstöðvandi ekka.
Ég segi Guði að pabbi minn sé besti pabbi í
heimi og hafi margsinnis sagt mér, að aldrei
eigi maður að ofmetnast, það sé heimslu-a
manna háttur. Loks er ég hættur að biðja. Ég
ligg bara örmagna og græt niður í snjóinn og
allt er kyn-t.
Gegnum kyrrðina heyii ég rödd. Það er
kallað. Samstundis þekki ég þessa rödd. Það
er hún mamma. Ég lít upp og sé ljós. Mamma
stendur sunnanundir bænum með ljós og er
að kalla á mig - hún mamma. Stirður og
snjóugur sprett ég á fætur og svara:
„Mamma, mamma, ég kem.“ Ég tek á sprett
og stefni á ljósið hennar mömmu.
Þegar ég stend á sandskúruðu baðstofu-
gólfinu heima og horfi á fallega jólakertið
mitt, sem logar svo skært, og hef fengið þær
fréttir frá pabba sjálfum að Botni hafi komið
samanvið kindurnar, sem pabbi fann, og sé
kominn í hús. Þá eru jólin komin með ilmi sín-
um og fögnuði. - Heilög jól - jólanótt.
Höfundurinn er rithöfundur og bóndi
á Egilsá í Skagafirði.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. DESEMBER 1998 1 3