Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1998, Blaðsíða 25

ÞEGAR blaðakóngurinn Hearst var heima stýrði hann útgáfuveldi sínu og öðrum viðskiptum úr gotnesku bókastofunni á þriðju hæð.
Blöð sín, frá ýmsum borgum Bandaríkjanna, fékk hann send þangað og lét dreifa þeim á gólfið.
WILLIAM Randolph Hearst. Blaðakóngurinn
eyddi drjúgum tíma dagsins í símanum.
BÓKASTOFA, ætluð gestum, er á annarri hæð í Casa Grande - Aðalhúsinu. Ofan við bóka- HEARST hafði mikilfengleg boð í kastaia sínum og borðstofan er engin smásmíði og sæmi-
skápana er röð af forngrískum keramikvösum, ómetanleg verðmæti. Vasarnir eru tryggilega lega hátt undir loft. Dýrindis veggteppi skreyta veggi, kappreiðafánar fyrir ofan, en stjakar og
festir með tilliti til jarðskjálfta. annar borðbúnaður er allur úr silfri.
aðalsmanna, enda ekki á annarra færi. George
Hearst, heimilisfaðirinn, stóð auðvitað straum
af ferðakostnaði konu sinnar og einkasonar.
Hvað ragaði þennan dugnaðarfork eiginlega
um það? Hann var sannarlega karl í krapinu,
sem græddi á tá og fingri og kunni allra manna
best að mata krókinn. I Verona á Ítalíu keypti
Phoebe Hearst fornan og fagran marmara-
brunn handa syni sínum og stendrn- hann nú
uppi á Töfrahæðum og var hann reyndar
fyrsta listaverkið sem hann eignaðist, en ekki
það síðasta. Síðar gerðist W.R. Hearst ákaf-
lega mikill safnari. Hann safnaði gömlum ger-
semum, jafnt málverkum sem myndastyttum,
jafnt glitvefnaði sem fornum grískum vösum
svo eitthvað sé nefnt og óhætt er að fullyrða að
hann gerði það af ótrúlegu kappi og blindri
ástríðu. Þegar fram liðu stundii- varð safn hans
orðið svo mikið að vöxtum að það var ekkert
rúm fyrir það í kastalanum og var því hluti
þess geymdur í vöruskemmum.
Þegar byggingaframkvæmdir hófust í San
Simeon var W.R. Hearst 56 ára, en arkitektinn
Júlía Morgan 47 ára og vann hún fyrir hann í
27 ár samfleytt, reyndar ekki hvern dag vik-
unnar, heldur eingöngu um helgai-. Hún tók
sér vanalega far með lest frá San Francisco til
San Luis Obispo (322 km) eftir hádegi á hverj-
um föstudegi og þaðan ók henni alltaf sami
leigubílstjórinn 80 km norður til San Simeon.
Frá 1919 til 1939 fór hún alls 558 ferðir.
Þótt W.R. Hearst setti Júlíu iðulega í mikinn
vanda með sérviskulegum og síbreytilegum
kröfum sínum og duttlungum, þá kunni hún
jafnan að ráða fram úr honum. Það var t.d.
ekki heiglum hent að flytja bæði byggingarefni
og listmuni eins og t.d. þungar marmarasúlur
og myndastyttur upp snarbratta fjallshlíðina,
en Júlíu hugkvæmdist þá það ráð að setja
skriðbelti undir vörubílana og spenna dráttar-
hesta fyrir vagna þar sem öðru var ekki við
komið. Þetta var tafsamt og tímafrekt verk.
Þar sem Islendingar kannast áreiðanlga lítið
við þann mæta arkitekt sem Júlía Morgan var
þykir mér full ástæða til að gera ævi hennar en
þó einkum námsferli nokkur skil. Hún fæddist
árið 1872 í Oakland, næstu borg við Berkeley
og var komin af velefnuðu fólki, sem vildi allt
fyrir börn sín gera og var t.d. sérstaklega um-
hugað um að setja þau til mennta. Þar sem
áhugi Júlíu beindist allur að stærðfræði og
raungreinum þá innritaðist hún í verkfræði-
deild Kaliforníuháskóla í Berkeley. Það var af-
ar fátítt að konur legðu stund á slík fræði í
þann tíð, enda var hún oftast eina konan í bekk
með eintómum karlmönnum, sem undantekn-
ingalítið litu hana hornauga, en hún lét samt
engan bilbug á sér finna.
A háskólaárum sínum í Berkeley kynntist
hún Bernhard Maybeck, arkitekt nokkrum,
sem hafði verið ráðinn tO að kenna verkfræði-
nemum rúmfræði. Auk rúmfræðikennslunnar í
háskólanum veitti hann einnig nokkrum nem-
endum og þeirra meðal Júlíu undirstöðu-
fræðslu í byggingarlist heima hjá sér. Hún
dáðist ákaflega mikið að timburhúsunum úr
risafuru, sem hann hafði teiknað. Það var engu
líkara en þau væru að lesa sig upp hlíðarnai- í
Berkeley. Samkvæmt kenningum hans, sem
Júlía síðar aðhylltist áttu húsbyggingar að líta
út eins og þær væru óaðskiljanlegur hluti af
landslaginu eða náttúrunni, ekki ósvipaðar
torfbæjunum okkar í vissum skilningi. Þar sem
Bernhard Maybeck sá fljótt að Júlía vai- mikið
efni í byggingarlistamann, hvatti hann hana
óspart til dáða og benti henni á gamla skólann
sinn Ecole Des Beaux Arts (Skóla fagurra
lista) í París. Berkeley kom ekki til greina af
þeiri’i einföldu ástæðu að þar var enginn ai’ki-
tektaskóli.
Árið 1894 var Júha Morgan eina konan, sem
vai’ brautskráð úr verkfræðideiid Kaliforníuhá-
skóla í Berkeley. Tveimur ái-um síðar lét hún
draum sinn rætast og sigldi til Frakklands en
draumar manns rætast ekki alltaf eftir pöntun,
það átti Júlía eftir að sannreyna. Það væri
kannske fulldjúpt í árinni tekið að segja að út-
lendingum væri meinaður aðgangur að skólan-
um, en hitt er víst að mjög var amast við þeim
af gamalgrónum frönskum þvergirðingshætti
og þjóðrembu. Fyrir konu var það vitanlega
þrautin þyngri að brjótast inn í þetta gamla,
rammgerða og helga vé karla. Skólayfirvöldin
voru ekkert á þeim buxunum að hleypa þar inn
fyrir dyr pilsklæddum kvenpeningi og það úr
annarri álfu inn í sína 250 ára gömlu stofnun.
Hvaða erindi áttu konur eiginlega í skóla? Var
ekki þeirra hlutverk að gæta bús og barna og
annast rekstur heimilisins? Þannig var þanka-
gangurinn í þá daga og Júlía fékk að súpa
seyðið af þvi þótt hún legði fram fyrir þessa
karldm’ga bæði prófskírteini og meðmælabréf
frá kennurum og prófessorum var henni mein-
uð skólavist og miskunnarlaust vísað á dyr, en
það gerðu þeir í algjöru heimildarleysi, þar
sem ekki voru til nein lög, sem bönnuðu konum
aðgang að skólum.
Vegna þrýstings voru skólayfirvöldin til- ■
neydd til að heimila konum að þreyta inntöku-
próf 1897. Fyrsta próftilraun Júlíu mistókst.
Hún var númer 42 af 376 nemendum en það
nægði henni ekki, þar sem aðeins 30 fengu inn-
göngji. Hún spreytti sig aftur í apríl 1898 og
féll. í þriðju tilraun náði hún þrettánda sæti og
þá var björninn unninn eða öllu heldur gallíski
haninn (þjóðartákn Frakka) felldur.
Júlía tók þátt í keppni meðal nemendanna
sem var falið það verkefni að hanna hallarleik-
hús. Hún bar sigurorð af félögum sínum og
voru henni veitt fyrstu verðlaun. Júlía Morgan
var fyrsta konan sem lauk prófi frá Skóla fag-
urra lista í París og gerði hún það með glæsi-
brag.
I beinu framhaldi af þessu mætti vel minnast
annai’rar konu sem hóf nám í sama skóla hálfri
öld síðai’. Hún þurfti sem betur fer ekki að
ganga neina þrautagöngu til að fá inngöngu í
hann eins og Júlía forðum og svo náði hún ekki
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. DESEMBER 1998 25