Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1998, Blaðsíða 30

ar hafa þær bæði sínar góðu og slæmu hliðar
og það var eitt af því sem gerði verk hans
byltingarkennd á sínum tíma. Brúðuheimili
olli straumhvörfum í nútimaleikritun því það
var í fyrsta skipti sem harmleikur íjallaði um
venjulegt fólk og var jafnframt á hversdags-
legu máli. Vegna þess hve persónurnar eru
1 margbrotnar, er hægt að fara margar leiðir
að túlkun og ég held að stundum hafí þau mis-
tök verið gerð í sýningum á verkinu að það
hafi einvörðungu verið túlkað sem kvenrétt-
indaleikrit." Stefán segir að sjálfur hafi Ibsen
lagst mjög gegn femínískri túlkun verksins og
alla tíð svarið af sér þá sök að hafa verið að
túlka sjónarmið kvenréttindahreyfmga, sem
voru á bernskuskeiði í Evrópu á ritunartíma
verksins. „Hann sagði hins vegar að hann hafí
verið að skrifa um fólk og mannréttindi," seg-
ir Stefán. „Verkið fjallar um fólk sem er fast í
kynhlutverkum, sem þjóðfélagið hefur búið til
og það er ekki síður karlmaðurinn sem er
> fórnarlamb í þeim hlutverkaleik. Ibsen bregð-
ur upp mjög sterkri mynd af stöðu konu
(Nóru) í samfélagi, sem er mótað af lögum og
reglum karlmannsins og þess vegna er mjög
erfitt fyrir hana að taka þá ákvörðun, sem
hún tekur.“ Ákvörðunin, sem Nóra tekur,
reynist afdrifarík og ber með sér vott um
gildismat, sem ekki er auðvelt að átta sig á
hvort einkennist af fáheyrðum dómgreindar-
skorti eða þrauthugsaðri sjálfsvitundarvakn-
ingu. Hér er átt við það þegar hún varpar fyr-
ir róða samfélagslegri stöðu sinni, sem sam-
kvæmt uppdrætti höfundar einkennist af
þægilegu öryggi og áreynsluleysi.
„Harmleikur Þorvalds og Nóru felst í því
að þau elska hvort annað en eiga ekki trúnað
hvort annars og þegar hann skortir, deyr ást-
in.“
Sjónarmið ailra
persóna njóli sín
Stefán, sem leikstýrði síðasta verki Ib-
sens, Villiöndinni, sem Þjóðleikhúsið tók til
sýninga árið 1996, segir það grundvallarat-
riði, að í verkum Ibsens fái sjónarmið allra
persóna að njóta sín þannig að leikstjórinn
dragi ekki taum neinnar þeirra á kostnað
annarrar.
„Það sem er svo frábært við Ibsen er hvað
hann semur mannlegar og breyskar persón-
ur,“ segir Stefán og tekur sem dæmi persón-
» una Krogstad, sem Pálmi Gestsson leikur.
„Hann vofir yfir verkinu sem einskonar ógn-
valdur en samt á hann samúð manns að
mörgu leyti þegar maður fer að skoða hann.“
Klór kona, en
illa wpplýst
Elva Osk Ólafsdóttir segir Nóru vera klára
og hyggna konu, en hennar helsti vandi sé
hversu illa upplýst hún sé. „Hún er eins klár
og hægt er að ætlast til af manneskju, sem
hefur alist upp eins og hún,“ segir Elva Ósk
og vísar til þess vemdaða umhverfis, sem
Nóra er sprottin úr. „Hún hefur ekki bara
leikið dúkkuhlutverk á móti manninum sínum
heldur kemur hún úr umhverfi þar sem hún
lék sama hlutverk á móti pabba sínum. Mun-
urinn er sá að nú er hún dúkkukona í stað
t dúkkubams áður.“
A EIvu Ósk er að heyra að leikritið sé frá-
leitt barn síns tíma, enda má það til sanns
vegar færa, að vandamál hjóna á okkar tím-
um séu ekki eðlisólík raunum þeirra Þorvald-
ar og Nóm. Og enn í dag þykir það fréttaefni
ef kona yfirgefur heimili sitt og mann ef
henni líður illa í hjónabandi. „Þetta er fyrst
og fremst leikrit um mannréttindabaráttu,“
segir hún og tekur undir staðhæfingu um rétt
fólks til að spyrja spurninga um velferð sína
og hvernig það leitar svara við þeim eftir leið-
um sem j)ví sjálfu þykir vera réttar.
Elva Ósk segir ekki nokkurn vafa leika á að
fólk geti lært mikið af Brúðuheimili Ibsens og
styður það með eftirfarandi rökum: „Ég held
að leikritið geti sagt fólki heilmikið, því maður
er aldrei nógu duglegur að taka sjálfan sig í
* gegn og horfa á sjálfan sig utan frá. Það er oft
erfitt að átta sig á erfiðleikum sem maður er
að kljást við og stundum miklar maður hlut-
ina fyrir sér og stundum vanmetur maður þá
að sama skapi. Þriðji aðilinn sér oft hlutina í
raunhæfu Ijósi og ég held að leikritið eigi eftir
að setja af stað margar samræður."
Hlutverk Nóru er stærsta hlutverk Elvu
Óskar að því er varðar viðveru á sviði, þótt áð-
ur hafí hún farið með viðlíka langan texta.
' „Brúðuheimili er mjög vel skrifað leikrit og
hlutverk Nóru liggur mjög vel fyrir mér og ég
hlakka til að sýna áhorfendum árangurinn af
starfi okkar aðstandenda uppfærslunnar, sem
hefur gengið stórvel frá því æfingar hófust,“
* segir hún að endingu.
Leikmyndahöfundur í uppfærslunni er Þór-
unn Sigríður Þorgrímsdóttir, sem jafnframt
er búningahönnuður ásamt Margréti Sigurð-
ardóttur og ljósahönnuður er Bjöm Berg-
steinn Guðmundsson.
Hann er lágvaxinn og gráhærður, breiðleitur og kíminn. Ekki allsendis ólíkur Henrik
Ibsen, ef sett væru á hann viðeigandi gleraugu og hattur. Hann hefur óskaplega
gaman af að segja frá, segja sögur úr leikhúsinu af frægu fólki og miklum lista-
mönnum sem hann hefur umgengist á lífsleiðinni; sjálfur er hann listamaður á sínu
sviði og frægur I íka, þó upphefðin hafi ekki stigið honum sýnilega til höfuðs.
HAVAR SIGURJONSSON ræddi við Meyer þegar hann dvaldi hér við fyrirlestrahald
í boði Endurmenntunarstofnunar Háskóla íslands.
Morgunblaöið/Ámi Sæberg
„BRÚÐUHEIMILIÐ hefur oftast verið túlkað sem félagslegt vandamálaleikrit en ekki sem mannlegur harmleikur," segir Michael Meyer, einn
helsti þýðandi leikrita Henriks Ibsens og Augusts Strindbergs á enska tungu á þessari öld.
ÁHRIFAMESTI
HURÐARSKELLUR
• •
LEIKLISTARSOGU N N AR
ICHAEL Meyer er
mikilvirkasti þýðandi
leikrita Henriks Ibsens
og Augusts Strindbergs
á enska tungu, hann
hefur skrifað merkar
ævisögur þeirra beggja
og allt hans ævistarf
hefur snúist um verk þessara ólíku leikskálda.
Leikrit þeirra hafa fært hann í návígi við
nokkra helstu leikhúsjöfra aldarinnar og hann
tekur þannig til orða um suma þeirra að manni
finnst nálgast helgispjöll. „Larry gat verið svo
óttalega vitlaus stundum. Hann var alveg
ómögulegur Ibsen-leikari, því hann var alltof
mikill sólóisti á sviðinu. Hann var af gamla
skólanum." Nefndur Larry er enginn annar en
Lord Laurenee Olivier, þekktasti leikari
Bretaveldis á þessari öld og fyrsti þjóðleikhús-
stjórinn í Englandi.
Olivier eg Bergman
„Larry fékk Ingmar Bergman til að koma
til London og setja upp Heddu Gabler með
Maggie Smith í titilhlutverkinu. Ég var feng-
inn til að þýða leikritið og sat æfingar í upp-
hafi og í lokin. Bergman féllst á að gera þetta
en með því skilyrði að hann æfði aðeins fyrstu
vikuna og þá síðustu, hann væri of upptekinn
til að vera allan tímann, leikhúsið yrði að
leggja til aðstoðarleikstjóra sem æfði leikar-
ana eftir fyrirmælum hans. Larry ákvað að
verða sjálfur aðstoðarleikstjórinn og strax
fyrsta daginn var ljóst að það voru slæm mis-
tök. Bergman var kominn út á gólf og var að
byggja upp sitt fræga samband við leikarana í
hálfum hljóðum þegar Larry hóf upp raust
sína, þar sem hann sat við borðið aftan við
Bergman. „Ingmar! Ég var að velta fyrir mér
hvort það væri ekki góð hugmynd ef hún
kæmi inn um dyrnar og þegar hún sér hann þá
stansar hún skyndilega..." og þannig hélt
hann áfram góða stund og Bergman stóð og
horfði á hann þar til Larry endaði með því að
segja „... en þetta er auðvitað bara hugmynd
og þú ræður þessu auðvitað.“ Bergman svar-
aði kurteislega að hann skyldi taka þetta til at-
hugunar og sneri sér aftur að leikurunum.
Eftir diykklanga stund tók Larry til máls aft-
ur. „Ingmar! Ég var að velta fyrir mér
hvort“...“ I þetta skipti sneri Bergman sér
30 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. DESEMBER 1998