Vísir - 17.01.1976, Blaðsíða 8

8
VÍSIR
Ctgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Daviö Guðmundsson
Ritstjóri og ábm: Þorsteinn Pálsson
Ritstjóri frétta: Arni Gunnarsson
Ritstjórnarfulltrúi: Bragi Guðmundsson
Fréttastjóri erl. frétta: Guömundur Pétursson
Auglýsingastjóri: Skúli G. Jóhannesson
Augiýsingar: Hverfisgötu 44. Simar 11660 86611
Afgreiðsia: Hverfisgötu 44. Simi 86611
Ritstjórn: Sfðumúla 14. simi 86611. 7 linur
Askriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands.
1 lausasögu 40 kr. eintakið. Blaðaprent hf.
Óvissunni eytt
Forsætisráðherra hefur nú greint frá þvi, að
stjórnmálaslit við breta komi til framkvæmda inn-
an viku hafi breska rikisstjórnin þá ekki kallað her-
skip sin út úr fiskveiðilögsögunni. Hér er um veiga-
mikla yfirlýsingu að ræða, en ljóst er, að samskipti
rikjanna eru nú endanlega undirorpin breyttri
stefnu bresku verkamannaflokksstjórnarinnar.
Stjórnmálaslit hafa legið i loftinu i nokkurn tima,
þar sem engin breyting hefur verið sjáanleg á þver-
girðingshætti bresku stjórnarinnar. Eðlilegt er að
setja bretum slika útslirakosti eins og rikisstjórnin
hefur nú gert i raun réttri. Hér svipað staðið að mál-
um eins og af hálfu vinstri stjórnarinnar 1973, nema
hvað þá var óljósum orðum rætt um slit á
stjórnmálasamskiptum. Nú er hins vegar skýrt
kveðið á um stjórnmálaslit.
Að sjálfsögðu er með öllu ógerningur að segja
fyrir um það á þessu stigi málsins, hvort þessi hótun
ber árangur þannig að bretar hætti flotaihlutun
sinni innan fiskveiðilandhelginnar áður en vika er
liðin. Aðstæður eru nú með allt öðrum hætti en þá
var. Kemur þar einkum til, að svigrúm til samninga
er nú afar þröngt. Friðsamleg lausn er þvi vand-
fundnari nú en 1973.
Engum vafa er undirorpið að hér er rétt að mál-
um staðið. Að undanförnu hefur rikt mikil spenna
vegna framvindu landhelgisdeilunnar við breta. Sú
gagnrýni á þvi við nokkur rök að styðjast, að for-
sætisráðherra hafi dregið um of að koma fram fyrir
þjóðina með þeim hætti sem hann gerði i gær. Með
þvi móti hefði mátt eyða fyrr þeirri óvissu, er
óneitanlega hefur rikt hér siðustu daga.
Nú hefur verið tekið af skarið og þjóin öll getur
sameinast um að fylgja eftir þeim úrslitakostum,
sem bretum hafa verið settir. Samstaða þjóðarinn-
ar er sem fyrr forsenda þess að við náum árangri i
þeirri hörðu og ef til vill langvinnu baráttu, sem
framundan er.
Þó að forsætisráðherra hafi dregið einum of lengi
að eyða óvissunni, er rétt að hafa það i huga, að nú
er miklu fyrr gripið til harkalegra aðgerða gegn
bretum en i fyrri deilum okkar við þá. Eftir útfærsl-
una 1958 voru bretar með herskip sin hér i þrjú ár,
áður en deilan leystist. Við siðustu útfærslu var ekki
gripið til aðgerða af þessu tagi fyrr en eftir heilt ár
og fyrst fimm mánuðum eftir að bretar beittu
flotanum gegn varðskipunum.
Atburðarásin hefur þvi verið miklu hraðari nú
eins og forsætisráðherra benti á i gær, enda aðeins
tveir mánuðir frá þvi að flotaihlutun breta hófst.
Segja má, að bretar hafi gengið fram af meiri hörku
nú en áður. Með hliðsjón af þvi er eðlilegt að stiga
þetta skref nú.
Hinu mega menn ekki gleyma, að baráttan getur
orðið langvinn i þetta skipti sem hin fyrri. Láti
bretar ekki segjast á þessu stigi verðum við að
þreyja þorrann. Um fram allt megum við ekki láta
breta taka okkur á taugum eins og þeir keppa að.
Bretar eru dæmdir til þess að láta undan siga fyrr
eða seinna. Vegna vissunnar þar um getum við
gengið fram með gát, en þó af fullri hörku.
y
Laugardagur 17. janúar 1976. VISIR
Umsjón:
Guðmundur Pétursson.
)
Markmiðið með forkosning-
um er að koma i veg fyrir alla
spillingu kringum útnefningu
frambjóðenda, auk þess sem
allt er gert til þess, að Water-
gatehneykslið endurtaki sig
ekki.
1 gamla daga voru það venju-
lega starfsmenn flokksins eða
stórlaxar innan hans sem réðu
vali frambjoðenda flokksins.
t forkosningunum á þessu ári,
vera 2,276 hinna 3,000 fulltrúa á
flokksþingi demókrata valdir.
Það er því skiljanlegt, hvers
vegna frambjóðendur eins og
Wallace, fylkisstjóri, eru svona
ákveðnir i að taka þátt i eins
mörgum forkosningum og hægt
er.
Frambjóðandi sem kemst
næst þvi að ná meirihluta i for-
kosningum, kémur sterklega til
greina á flokksþinginu.
En miðað við, hve margir eru
i framboði, er það álit margra
í kosningamóð
í mörg ár hafa
stjórnmálamenn reynt
að einfalda kerfi það,
sem forseti Banda-
rikjanna er kosinn
eftir. En á þessu ári,
þegar Bandarikin
halda upp á 200 ára af-
mæli sitt, gæti erfiðara
verkefni beðið þeirra.
Aðalástæðan er sú, að fleiri og
fleiri rikjanna hafa tekið upp
forkosningar, svo að hinn al-
menni kjósandi geti öðlastbein-
ari þátt i kjöri frambjóðanda.
í öðru lagi eru frambjóðenda-
efni demókrata svo mörg að ef
að hinn almenni kjósandi situr
heima þegar forkosningarnar
fara fram, mundi fremur
skapast ruglingur en sinnuleysi.
Eftir að Watergate-hneykslið
var til lykta leitt, voru sam-
þykkt ný lög, sem segja til um,
hve miklu fé megi verja i
kosningabaráttu einstakra
frambjóðenda. t fyrsta skipti
eru notaðir sérstakir merktir
seðlar i sjóði frambjóðendanna.
Þessi lög voru sett i þvi skyni
að koma i veg fyrir að auðugir
einstaklingar eða stórfyrirtæki
gætu mokað peningum i fram-
bjóðendur og fengið ýmsar
ivilnanir á móti.
Stundum kvarta bandarikja-
menn undan þvi, að þeir skilji
hvorki upp eða niður i þing-
ræðiskerfi annarra landa, þar
sem leiðtogi þess flokks, er nær
meirihluta verður sjálfkrafa
forsætisráðherra. En erlendum
gestum, er heimsækja Banda-
rikin finnst það kerfi, sem for-
setinn er kjörinn eftir, engu
skiljanlegra.
Það furðulegasta finnst þeim,
að bandariskir kjósendur kjósa i
raun og veru ekki forsetann
beint, heldur kjörráð, sem svo
kýs forsetann.
í fimbulvetri New Hampshire
og sólskini Florida hefja fram-
bjóðendur langa göngu, sem
þeir allir vona að endi með sigri
i kosningunum i nóvember nk.
Fyrsta rikið til að reyna
möguleika frambjóðenda
demókrata er Iowa. Þar verða
ekki haldnar forkosningar,
heldur heldur kjörnefnd fundi
og kýs fulltrúa á flokksþingið,
sem haldið verður í júli i New
York.
Hinir ýmsu frambjóðendur
hafa hangið i kjörnefndarmönn-
um og reynt að fá vilyrði fyrir
kjöri. Jafnvel fyrir þá fram-
bjóðendur, sem minnsta mögu-
leika hafa til að verða útnefndir,
gæti sigur i Iowa orðið þeim til
mikils framdráttar, þótt ekki
væri nema rétt i auglýsinga-
skyni.
Fréttaritari Baltimore Sun,
Joseph R. L. Sterna, skrifaði i
blað sitt, að eftir að hafa rætt
við nokkra helstu toppmenn
demókrata i stærstu borgum
Iowa, Sioux City og Dubuque,
virtist honum sem þeir væru
allir hálfruglaðir, yfir þvi hve
margir smáfiskar reyndu að ota
sinum tota. Sumir sögðust hafa
valið sina eftirlætismenn, þótt
þeir hefðu kannski ekki kynnst
þeim öðruvisi nema með þvi að
taka i höndina á þeim.
Jimmy Carter, fyrrum rikis-
stjóri i Georgiufylki, er varla
þekktur neitt utan Suður-
rikjanna. Hann hefur barist
öflugri baráttu i Iowa, og sumir
spá honum möguleika á að
vinna flest fulltrúasæti
demókrataflokksins fyrir það
riki. En að áliti Sternes, kemur
hann þó varla til greina sem for-
setaefni.
Dálkahöfundurinn, Joseph
Kraft, hefur lýst Carter sem
„fjölmiðlaframbjóðanda” og
álitur hann, að Carter þurfi 30%
atkvæða i Iowa til að geta
komist eitthvað áleiðis.
Af 400,000 meðlimum
demókrataflokksins i Iowa,
munu aðeins um 40.000 sitja i
kjörnefndum i einstökum borg-
um fylkisins næstkomandi
mánudagskvöld. Talið er að um
10.000 þeirra verði óákveðnir
með að velja einn ákveðinn
frambjóðanda, og verða þeir þvi
aðeins 100.000, sem kjósa munu
á meðal hinna fjölmörgu fram-
bjóðenda.
Sumir áætla töluna enn lægri,
svo óvist verður hve margir
kjósendur standa að baki hvers
fulltrúa á þingi demókrata.
New Hampshire, sem er h’tið
riki og fjöldi kjörgengra manna
litill, er efst á lista þeirra ríkja,
þar sem forkosningar eru
haldnar, og kemst þvi jafnan i
sviðsljósiðá fjögurra ára fresti.
Þar koma skoðanir kjósandans
fyrst i ljós fyrir alvöru, og er
það þvi sjálfsagt fyrir marga
frambjóðendur að vinna sér gott
álit i New Hampshire.
Bæði Harry Truman og
Lyndon Johnson urðu illa úti i
forkosningum iNew Hampshire
og skömmu siðar tilkynntu
þeir báðir, að þeir hyggðust ekki
gefa kost á sér til endurkjörs.
Edmund Muskie, öldunga-
deildarþingmaður, varð af út-
nefningu sem forsetaefni
demókrata árið 1972, eftir að
honum hafði mistekist að ná
tilskildum meirihluta við for-
kosningarnar i New Hampshire.
A þessu ári mun Ronald
Reagan, fyrrum rikisstjóri i
Kalifomiu, keppa við Ford for-
seta um útnefningu sem for-
setaefni repúblíkana, og
repúblikanar i New Hampshire
verða þeir fyrstu til að láta
skoðanir sinar i ljósi.
demókrata, að slikur
meirihlutasigur komi varla til
greina. sé þetta rétt, lognast
ráðstefnan útaf, og aðeins eitt
sameiningartákn, eins og
Hubert Humphrey, öldunga-
deildarþingmaður, kemur þá til
greina.
Að taka þátt i forksoningum,
getur verið þreytandi og
kostnaðarsamt, svo Humphrey,
sem reynt hefur að verða forseti
allt frá 1960 hefur tilkynnt, að
hann muni ekki taka þáttinein-
um forkosningum.
Um leið sagði hann, að hann
yrði til reiðu, ef niðurstöður
flokksþingsins yrðu þær, sem að
ofan var frá greint. t skoðana-
könnunum hefur hann reynst
vinsælli en nokkur þeirra fram-
bjóðenda, sem i kjöri eru.
Ford forseti, sem á fullt i
fangi með að halda i við Reagan
i áróðursherferð hans, hefur
boðið sig fram i allar for-
kosningar, sem haldnar verða.
Stuðningsmenn hans vona, að
Reagan tapi i fyrstu forkosning-
unum og dragi sig að þvi búnu i
hlé fyrir Ford forseta.
Að forkosningunum i New
Hampshire þann 24. febrúar
n.k. loknum, beinist athyglin
næst að Massachussettsfylki,
Flórida, Illinois og
Norður-Karólinu. 1 New York-
riki verða forkosningarnar að
mestum likindum haldnar 6.
april, en óráðið er enn um dag-
setninguna.
Wiscounsinbúar halda á kjör-
stað þann 6. april og þrem vik-
um seinna ibúar Pennsylvaniu.
Siðan verða forkosningar
haldnar i Texar þann fyrsta
mai og þremur dögúm seinna i
District of Columbia, Georgiu,
Alabama og Indiana. Tennessee
þann 6. mai, Nebraska og
Virginiu þann 11. mai, i
Maryland og Michigan þann 18.
mai og Idaho, Kentucky,
Oregon og Nevada þann 25. mai.
Siðan koma kosningar i' Rhode
Island, Missisippi, Montana og
Suður-Dakóta þann fyrsta júni,
og i kjölfarið koma Arkansas,
Kalifornia, New Jersey og Ohio
þann 8. júni.
Demókrataflokkurinn mun
halda flokksþing sitt i Madison
Square Garden i júli, en
repúblikanar i Kansasborg i
ágúst.
Minna þekktir frambjóðendur
demókrata hafa hvað minnsta
möguleika núna til að sleppa ut
úr forkosningunum.
En fyrir fjórum árum, hefði
fæstum dottið i hug að litt
þekktur öldungadeildarþing-
maður frá Suður-Dakota,
George McGovern, hefði mikla
möguleika, en hann bar sigur-
orð úr býtum yfir Hubert
Humphrey og fleirum, og varð
loks forsetaefni demókrata i
Miami Beach.