Morgunblaðið - 07.01.2001, Blaðsíða 17

smásögur og ort kvæði en fyrir
hvatningu systur sinnar Madge hóf
hún nú að rita sögu um mann með
svart skegg sem sat við hlið konu
sem talaði látlaust. Æ fleiri persónur
urðu til í í huga Agöthu þar sem hún
sat í rólegheitum í apótekinu og loks
festi hún á pappír lýsingu á belgísk-
um spæjara sem hún gaf nafnið
Hercule Poirot. Hún vildi að hann
fengi ekki síðra nafn en hinn frægi
Sherlock Holmes, sem hún hafði auð-
vitað lesið mikið um.
Ég er að skrifa
sakamálasögu
Agatha fór að verða mjög fjarhuga
heima hjá sér svo móður hennar
fannst nóg um og spurði hverju sætti.
„Ég er að skrifa sakamálasögu,“
svaraði Agatha.
„Það verður skemmtilegt fyrir þig,
þú ættir að byrja sem fyrst,“ sagði
móðir hennar, sem alltaf trúði því að
dóttir hennar gæti allt sem henni
dytti í hug. Og vissulega kom í ljós að
Agatha Crhistie gat skrifað. Ekki
hlaut þó handrit hennar náð fyrir
augum útgefenda. Hún sendi hand-
ritið frá einum útgefenda til annars
og fékk alls staðar neitun og munu
þeir ágætu menn trúlega hafa nagað
sig í handarbökin yfir synjun hand-
ritsins síðar meir. En hver gat vitað
að þarna stigi sín fyrstu spor höfund-
ur sem ætti eftir að leggja heiminn að
fótum sér og allir þekkja deili á löngu
eftir að þessir ágætu verslunarmenn
eru gleymdir.
Viðburðaríkur tími
í ævi Agöthu Christie
Agatha átti eftir að skapa persón-
ur og bækur sem enn í dag eru á met-
sölulistum og hafa verið kvikmynd-
aðar margoft. Handritið að fyrstu
bókinni kallaði hún „The Mysterious
Affair at Styles“. Hún sendi það loks
til The Bodley Head, John Lane – og
gleymdi svo öllu saman.
Við tók líka viðburðaríkur tími í
ævi hennar. Hún og maður hennar
settu saman heimili í London þar
sem hann var farinn að vinna í flug-
málaráðuneytinu. Þau leigðu íbúð að
Northwick Terrace 5, hjá Mrs.
Woods og Agatha fór að læra hrað-
ritun. Stríðið tók dag einn enda og sú
sjaldséða sjón blasti við að enskar
konur dönsuðu á strætum Lundúna-
borgar, viti sínu fjær af gleði.
Archie ákvað að reyna fyrir sér í
viðskiptalífinu og Agatha komst að
raun um að hún var orðin ófrísk. Eft-
ir rólegan meðgöngutíma fæddist
Christiehjónunum dóttirin Rosalind.
„Hún var verulega fallegt barn með
mikið og dökkt hár,“ segir Agatha
um dóttur sína. Agatha réð sér barn-
fóstru og þau fluttu öll í stærri íbúð.
„Ég var gift manninum sem ég
elskaði, við áttum barn og höfðum
lífsviðurværi. Ég gat ekki séð neina
ástæðu til að við lifðum ekki ham-
ingjusamlega æviloka,“ sagði
Agatha.
Agatha samdi af
sér í upphafi
Þá var það dag einn að bréf barst
frá John Lane, hann vildi gefa út
sakamálasögu Agöthu Christie. Í
ákafa sínum og löngun til að koma
sögunni á prent uggði Agatha ekki að
sér og samdi sér verulega í óhag.
Hún skrifaði undir samning um að
bókaforlagið gæfi út fimm bækur eft-
ir hana en hún átti ekki að fá neina
þóknun fyrr en seld væru 2000 ein-
tök, eftir það kæmi smávægileg
þóknun. Agatha var himinlifandi og
um kvöldið fóru þau Archie á Palais
de Danse at Hammersmith til að
fagna tíðindunum.
„Þetta var þriggja manna sam-
kvæmi þótt ég vissi það ekki, með
okkur var Hercule Poirot, hann hékk
þarna um hálsinn á mér,“ segir hún.
Amma Agötu dó um þetta leyti og
móðir hennar var illa stödd fjárhags-
lega. Til þess að bjarga Ashfield
ákvað Agatha að reyna að skrifa
smásögur fyrir The Weekly Times.
Bókin hennar hafði selst í rösklega
2000 eintökum og hún hafði þénað 25
pund. Nú tók hún til við að skrifa
aðra skáldsögu sem hún nefndi „The
Secret Adversary“. John Lane var
fyrst í vafa um hvort hann ætti að
gefa hana út en sló svo til. Þriðja bók-
in leit dagsins ljós: „Murder on the
Links“. Í þeirri bók velti Agatha fyrir
sér að láta Hastings, vin Poirot, gift-
ast, hún var orðin svolítið leið á hon-
um og svo þurfti ástarsamband í bók-
ina, Hastings slapp þó betur
en á horfðist.
Skilnaður
Nú dró hins vegar verulega
til tíðinda í lífi þeirra Agöthu
og Archie. Þau kynntust
manni að nafni Belcher, sem
var maður mikilla sjónhverf-
inga að sögn Agöthu. Hann
vildi fá Archie með sér í
heimsferð til að kynna bresk-
ar vörur. Þau Christiehjón
höfðu aðeins farið í styttri
ferðir en nú bauðst heims-
ferð, því auðvitað vildi Archie
ekki fara án Agöthu, en hún
var efins um hvort hún færi
vegna barnsins. Eftir miklar
vangaveltur sagði Archie upp
vinnu sinni, þau komu Rosal-
ind litlu fyrir hjá Madge móð-
ursystur hennar og fóru í
heimsferðina. Móðir Agöthu
hvatti hana til að fara, sagði
að Archie væri þannig maður
að hún yrði að vera með hon-
um, annars myndi hún missa
hann.
Þetta voru spámannleg
orð. Fljótlega eftir hið mikla
heimsferðalag settust
Christiehjónin að í húsi sem
þau nefndu Styles. Archie fór
aftur að sinna viðskiptum og
varð smám saman ástríðufull-
ur golfspilari en Agatha hélt
áfram að skrifa. Þau tóku að
efnast og allt gekk vel þar til
móðir Agöthu dó. Móður-
missirinn varð henni mikið
áfall, hún fór til Ashfield til að
hreinsa þar til og var ekki
vanþörf á, allt dót móður
hennar, ömmu og ömmusystur var
þarna í skápum, skúffum og kössum.
Agatha fór til að hreinsa út úr æsku-
heimili sínu og fylltist þunglyndi við
það starf, Archie var um kyrrt í
London og þau leigðu húsið sitt þetta
sumar. Það fór ekki betur en svo að
Archie fór að vera með ritara fyrr-
nefnds Belchers og yfirgaf Agöthu í
framhaldi af því. Hún féll alveg sam-
an og líklega var það þá sem hún
missti minnið og hvarf um tíma. Hún
segir ekki frá þessu fræga hvarfi
heldur orðar það svo: „eftir veikindi
kom sorg, örvænting og niðurbrot.“
Þannig endaði fyrra hjónaband
Agöthu Christie.
Með Austurlandahraðlestinni
áleiðis í nýtt hjónaband
Á þessum erfiðu tímamótum í lífi
sínu hætti hún að vera það sem kall-
aði tómstundarithöfundir og varð at-
vinnurithöfundur. Hún var peninga-
lítil eftir skilnaðinn og skrifaði þá
bókina „The Mystery of the Blue
Train“. „Þá komst ég yfir þann hjalla
að skrifa þótt mig langaði ekki til
þess og líkaði ekki einu sinni það sem
ég var að skrifa.“ Þessi bók seldist
eins vel og aðrar bækur Agöthu þótt
henni fyndist aldrei mikið til um
hana.
Eftir endanlegan skilnað Christie
hjónanna fór Rosalind í heimavistar-
skóla en móðir hennar tók austur-
landahraðlestina áleiðis að næsta æv-
intýri. Sú ferð leiddi til þess að lokum
að Agatha kynntist ungum fornleifa-
fræðingi, Max Mallowan. Hann fór
með hana í jeppaferðalag út á eyði-
mörkina. Þau komu þar að vin og
Agatha vildi synda. Hann lét það eft-
ir henni en meðan þau svömluðu um
þá sökk jeppinn í sandinn og festist.
Agatha ákvað að leggja sig þegar
hún heyrði tíðindin. Þjónn Mallow-
ans fór eftir hjálp og Max fór að
reyna að losa bílinn. Það gekk ekki.
Meðan Max beið eftir aðstoð horfði
hann á sofandi konuna og ákvað með
sjálfum sér að hún væri ákjósanleg
eiginkona fyrir hann. „Þú óskapaðist
ekkert, kenndir mér ekki um eða
sagðir að við hefðum ekkert átt að
stoppa þarna. Mér fannst þú dásam-
leg,“ sagði hann síðar við Agöthu.
Hún var hins vegar ekki áfjáð í að
giftast ellefu árum yngri manni, var
einfaldlega hrædd við að giftast aftur
eftir hina sársaukafullu fyrri reynslu
sína á því sviði. Max fullvissaði hana
um að hann hefði alltaf viljað giftast
sér eldri konu. Agatha fussaði og
kom með ýmsar aðrar ástæður fyrir
því að hafna honum – en sagði þó
aldrei að sig langaði ekki til þess að
giftast honum. Það var nóg til að bið-
illinn gafst ekki upp og hann hafði er-
indi sem erfiði. Agatha Christie varð
Agatha Christie Mallowan
árið 1930. Hún hafði þá þegar
skrifað hina frægu sögu „The
Murder of Roger Ackroyd“
og ýmsar fleiri sögur, hún
hafði einnig skipt um útgef-
anda, sá fyrri hafði ekki rænu
á að gera við hana hagstæðari
samninga. Og nú fór hún að
hagnast verulega á skrifum
sínum.
Ferðast mikið með manni
sínum, Max Mallowan
Með manni sínum fór
Agatha Christie í mörg ferða-
lög og dvaldi með honum
langdvölum við fornleifaupp-
gröft í Egyptalandi og Sýr-
landi.
Þau höfðu ekki verið að-
skilin í tíu ár þegar Max Mall-
owan var sendur til Afríku
eftir að seinni heimstyrjöldin
skall á. Þá var Rosalind gift
Hubert Prichard major og
hafði eignast drenginn
Matthew.
Agatha var ein í íbúð í
London í þrjú ár meðan síðari
heimstyrjöldin geisaði. Hún
sinnti sjúkum og gaf lyf eins
og í fyrra stríðinu – og skrif-
aði í öllum sínum tómstund-
um. „Það var ekkert annað
hægt að gera“. sagði hún.
Þetta voru dapurleg ár og
einmanaleg, Agatha óttaðist
að hún og maður hennar
myndu fjarlægjast en sá ótti
var ástæðulaus. Max Mallow-
an kom frá Afríku með allt
sitt hafurtask á baki og herð-
um klifrandi upp brunastiga
kvöld eitt þegar Agatha var að koma
úr heimsókn frá dóttur sinn og var að
steikja sér síld. „Það var eins og hann
hefði farið í gær“ – svo nálæg voru
þau. Hins vegar hafði Max fitnað af
bjórdrykkju í fjarverunni og ekki
hafði Agatha grennst á kartöflu- og
brauðáti stríðsáranna. Þetta kvöld
sultu þau heldur ekki, þau átu við-
brennda steikta síld og „voru ham-
ingjusöm“.
Eftir að síðari heimstyrjöldinni
lauk tók við mikið hamingjutímabil í
lífi Agöthu Christie. Hún fór með
manni sínum margoft til austurlanda
þar sem hann vann m.a. við uppgröft
borgarinnar Nimrud. Um þetta
mikla verk skrifaði hann bókina
„Nimrud and its Remains“. Með
Agöthu voru í ferð allar hennar
frægu persónur, einkum þó Poirot og
Jane Marple sem fæddist árið 1930 –
alltof gömul rétt eins og Poirot. „Það
voru mikil mistök að hafa þau svona
gömul í upphafi, ég hefði þurft að
hafa þau ung og láta þau eldast með
mér“, segir Agatha.
Ég get skrifað
Hún skrifaði bók eftir bók og einn-
ig leikrit meðfram því að hjálpa
manni sínum eftir megni við störf
hans.
Hún hafði keypt gamalt hús
Greenway, skammt frá Ashfield og
þar bjuggu þau hjón um sig. Auk
þess áttu þau fleiri íbúðir og hús, m.a.
í Bagdad.
Agatha Christie náði langt í sínu
starfi og það var ekki tilviljun. Hún
gerði sér snemma ljóst hvað hún gæti
og hvað ekki. „Ég get skrifað,“ sagði
hún. Agatha var alla tíð feimin og
kærði sig lítt um sviðsljósið. Hún
eyddi öllum sínum frítíma með fjöl-
skyldu og nánum vinum. Hún barst
aldrei á og ágóðanum af ýmsum bók-
um sínum ánafnaði hún fjölskyldu,
vinum eða góðgerðarmálefnum.
Þannig skrifaði hún t.d. tvær bækur
meðan hún bjó í London ein í stríð-
inu. Hún setti þær báðar í bankahólf
og ánafnaði þær manni sínum og
dóttur. Rosalind missti mann sinn í
stríðinu. Hún ól upp son sinn og gift-
ist síðar aftur afar vel menntuðum
manni Antony Hicks, sem Agatha
móðir hennar hafði gaman af að ræða
við um allt nema vín: „I dońt like the
stuff,“ segir Agatha.
Hitapoki, te og skriftir
Henni líkaði hins vegar afar vel að
koma sér fyrir með hitapoka , drekka
te og skrifa þar sem hún var komin,
eða þá lesa.
Þegar „Músagildran“ hafði gengið
í tíu ár samfleytt í leikhúsi í London
var haldið mikið samkvæmi fyrir höf-
undinn Agöthu Christie. Útgefand-
inn hafði beðið hana að koma nokkru
fyrir samkvæmið. Hún gerði það.
Hún bankaði uppá en dyravörðurinn
sagði henni hranalega að samkvæm-
ið væri ekki byrjað. Í stað þess að
segja til sín fór hún vandræðaleg á
brott og ráfaði um ganga þar til ritari
útgefandans rakst á hana og kom
henni inn. Svona hlédræg og feimin
var Agatha Christie og laus við að
hreykja sér. „Ég á erfitt með að
halda ræður og geri það þess vegna
helst ekki en tókst þó að segja nokk-
ur orð í þessu samkvæmi,“ sagði hún.
„Aðeins einu sinni naut ég þess að
vera á frumsýningu. Það var þegar
„Witness of the Prosecution“ var
frumsýnt. Ég var ánægð með það
leikrit, sýninguna sjálfa og viðtök-
urnar. Eftir sýninguna kom fólk til
mín og hrósaði mér og ég gaf hjart-
ans glöð eiginhandaráritanir, aldrei
þessu vant laus við alla feimni og óör-
yggi sem svo oft var mér til trafala á
mannamótum“, segir hún.
Árin upp úr fimmtugu voru mikið
blómaskeið á ferli Agötu. „Þá opn-
aðist mér nýtt líf, fullt af hlutum til að
skoða, lesa um og skrifa um. Og þótt
að ég hafi á síðustu árum oft haft
gigtarverki og verið stirð til gangs þá
hef ég eigi að síður skemmt mér
mæta vel“. Hún lýkur að segja frá
sjálfri sér 75 ára gömul. Eftir það var
hún öðluð og bækur hennar seldust í
æ stærri upplögum í æ fleiri löndum
og á þeirri þróun hefur ekkert lát
verið síðan.
Trygg og notaleg kona
Agatha Christie dó 1976 en minn-
ing hennar sem rithöfundar lifir þótt
sjálf ætti hún ætíð bágt með að líta
sjálfa sig þeim augum. Við lestur
endurminninga hennar verður manni
ljóst að hún var ekki aðeins einstakur
rithöfundur heldur líka einstök
manneskja, trygg og notaleg kona
sem lifði sínar mestu gleðistundir í
þröngum hópi fjölskyldu og vina.
Þær bækur eftir Agöthu Christie
sem hún nefnir sem sínar uppáhalds-
bækur eru „Crooked House“ og
„Ordeal by innocence“, sem og
fannst henni gaman að „Moving Fin-
ger“. Sú bók sem henni líkað verst
var „The Mystery of the Blue Train“.
Dóttursonur Agötu, Matthew, fékk
að gjöf öll réttindi hvað varðaði
Músagildruna, það leikrit gengur
enn í London. „Hann var líka alltaf sá
heppnasti í fjölskyldunni“, segir
Agatha í lok endurminninga sinna.
Hún endar bókina á heimsókn á þær
slóðir sem æskuheimili hennar, Ash-
field, stóð. Það hafði þá verið rifið og
blokkir reistar í staðinn. „En eigi að
síður lifði Ashfield innra með mér“,
segir hún. Á sama hátt lifir með okk-
ur sá hugmyndaheimur Agöthu
Christie sem hún birtir í bókum sín-
um. Þar er að finna í einu eða öðru
formi fjölmargt það sem hún sá og
mótaðist af. Um það vitna endur-
minningar hennar. Við lestur þeirra
koma upp í hugann alls konar kunn-
uglegar lýsingar og samræður sem
er að finna í bókum hennar. Það er jú
þannig sem það er – ekkert verður til
úr engu.
Agatha Christie fær sér tesopa á þeim tíma sem hún dvaldi ásamt manni sínum við uppgröft og skriftir í Sýrlandi.
Max Mallowan fornleifafræðingur og síðari eig-
inmaður Agöthu Christie.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 2001 B 17