Morgunblaðið - 11.02.2001, Side 32

32 SUNNUDAGUR 11. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
VARÐVEIZLA MENNINGAR-
ARFSINS Í REYKHOLTI
Reykholt er einn merkasti sögu-staður þjóðarinnar og varð-veizla, uppbygging og um-
gjörð staðarins verður því æ til
merkis um, hvernig Íslendingar um-
gangast menningararfinn. Vakningin
um endurreisn og uppbyggingu Reyk-
holts er þjóðinni til sóma og þá er ein-
stök sú ræktarsemi, sem frændur vor-
ir í Noregi hafa sýnt staðnum.
Norðmenn eiga mikinn hlut að upp-
byggingu Reykholts og hafa gefið til
staðarins stórfé og margar góðar
gjafir aðrar, enda telja þeir sig standa
í mikilli þakkarskuld við Snorra
Sturluson vegna sagnaritunar hans
og varðveizlu sögu þeirra í ritum
hans.
Reykholt er eitt merkasta menn-
ingarsetur þjóðarinnar, ekki sízt
vegna Snorrastofu, sem afhent var til
notkunar á Reykholtshátíð í lok júlí-
mánaðar sl. að viðstöddum fjölda
gesta. Þeirra á meðal var Haraldur V
Noregskonungur og Sonja drottning
og margir aðrir Norðmenn, sem hafa
stutt uppbyggingu Reykholts með
margvíslegum hætti. Þess má og geta,
að þegar hornsteinninn að Reykholts-
kirkju og Snorrastofu var lagður 1988
var Ólafur Noregskonungur viðstadd-
ur og afhenti þá þjóðargjöf landa
sinna til Snorrastofu. Sem krónprins
Norðmanna afhenti hann Íslending-
um einnig að gjöf árið 1947 styttu
Gustavs Vigelands af Snorra Sturlu-
syni, sem enn er tákn Reykholts. Hún
er önnur af aðeins tveimur högg-
myndum Vigelands, sem eru til utan
Noregs.
Áform eru um, að umfangsmikið
menningarstarf verði rekið í Reyk-
holti. Við Snorrastofu verður rann-
sóknarstofnun í íslenzkum og evr-
ópskum fræðum. Bókasafn Reyk-
holtsstaðar er mikið og merkt og má
rekja það til gjafar Einars Hilsens,
sem var norskrar ættar og fulltrúi
Norður-Dakótaríkis á Alþingshátíð-
inni 1930, á safni af útgáfum á verkum
Snorra. Mörg bókasöfn íslenzkra
manna hafa og verið gefin til Reyk-
holts, eða keypt, þ.á m. bókasafn
Tryggva Þórhallssonar, fv. forsætis-
ráðherra.
Umfangsmiklar fornleifarannsókn-
ir eru hafnar í Reykholti og ýmsar
merkar minjar hafa fundizt. Þá hafa
forráðamenn Þjóðminjasafns hug á að
koma upp minjagarði í Reykholti og
hafa falazt eftir því að fá gömlu stað-
arkirkjuna til umráða. Ráðgert er að
taka kirkjuna ofan, friðlýsa hana og
endurgera og nota fyrir sýningar í
tengslum við þær minjar, sem eru á
staðnum.
Gamla kirkjan var byggð árin 1886–
1887 og sá Ingólfur Guðmundsson,
síðar bóndi að Breiðabólstöðum, um
smíðina. Hún þjónaði söfnuðinum allt
þar til árið 1996, þegar nýja kirkjan
var vígð, en hún var teiknuð af
Garðari Halldórssyni. Kirkjan er
eftirsótt til tónlistarflutnings, því
hljómburður þykir góður og fagur.
Deilur hafa verið innan Reykholts-
sóknar um hvað skuli gert við gömlu
timburkirkjuna, en botn fékkst í málið
á aðalsafnaðarfundi í síðustu viku. Þar
var samþykkt samhljóða, að heimila
sóknarnefnd að ganga til samninga
við Þjóðminjasafn um endurgerð og
ráðstöfun hennar. Samþykktin gerir
ráð fyrir, að Reykholtssókn beri eng-
an kostnað af endurgerð, viðhaldi eða
umsjón kirkjunnar.
Það er gleðilegt, að samkomulag
hafi tekizt um endurgerð gömlu
timburkirkjunnar og hugmyndir for-
ráðamanna Þjóðminjasafns um nýt-
ingu hennar í tengslum við sögu stað-
arins og stofnun minjagarðs í
Reykholti eru sérstaklega áhugaverð-
ar. Saga staðarins og þau miklu menn-
ingarverðmæti, sem þar er að finna,
munu þá enn frekar verða aðdrátt-
arafl fyrir Íslendinga jafnt sem út-
lendinga á komandi tímum.
K
ANNSKI er rétt að taka af
skarið og að við skilgrein-
um okkur, sem tvítyngda
þjóð. Eitthvað á þessa leið
komst Frosti Bergsson,
stjórnarformaður Opinna
kerfa hf. og einn helzti
forystumaður í uppbygg-
ingu tölvu- og hugbúnaðarfyrirtækja á Íslandi,
að orði í ræðu á viðskiptaþingi Verzlunarráðs Ís-
lands sl. fimmtudag. Það hlýtur að verða mörg-
um umhugsunarefni, að þessi sjónarmið skuli
koma fram.
Þessi orð féllu í því samhengi, að mennta- og
skólamál voru mjög til umræðu á þinginu og þ.á
m. tungumálakunnátta. Raunar má segja, að
umfjöllun um menntamál og nauðsyn róttækrar
breytingar í skólakerfinu hafi verið eitt þeirra
grundvallaratriða, sem til umræðu voru.
Hvað veldur því, að einn helzti forystumaður
hins nýja atvinnulífs á Íslandi varpar fram slíkri
spurningu? Er hún til marks um uppgjöf við-
skiptalífsins frammi fyrir ásókn enskunnar eða
er hún raunsætt mat á því hvað sé nauðsynlegt
til þess að takast á við viðfangsefni viðskiptalífs-
ins í alþjóðlegu umhverfi?
Viðræður við yngri kynslóðir forystumanna í
viðskiptalífinu um þetta sjónarmið Frosta
Bergssonar bentu til þess, að fáir væru tilbúnir
til að taka undir þá skoðun, að við ættum að
ganga svo langt að skilgreina okkur sem tví-
tyngda þjóð. Hins vegar er það bersýnilega
mjög ákveðin skoðun í þeim hópum, að við verð-
um að horfast í augu við mikilvægi góðrar
enskukunnáttu í alþjóðlegu viðskiptalífi og að
Íslendingar séu einfaldlega ekki gjaldgengir á
þeim vettvangi nema þeir tali nánast lýtalausa
ensku.
Sú tegund af viðunandi meðferð á enskri
tungu, sem við hingað til höfum talið vera full-
nægjandi, væri það einfaldlega ekki. Íslenzkir
kaupsýslumenn geti ekki verið jafnokar við-
skiptavina sinna við samningaborðið nema þeir
hafi fullkomið vald á enskri tungu. Tölvu-
heimurinn byggist á ensku og það sé þýðing-
arlaust að viðurkenna þann veruleika ekki.
Því er jafnvel haldið fram, að í einstaka fyrir-
tækjum á Íslandi fari mikill hluti samskipta
starfsmanna fram á ensku og jafnvel séu dæmi
um að enska sé eins konar opinbert mál innan
einstakra fyrirtækja og öll tölvupóstssamskipti
fari fram á ensku.
Af þessum sökum sé fullkomin enskukunnátta
grundvallaratriði fyrir Íslendinga og í framhaldi
af þessari röksemdafærslu er því haldið fram, að
nauðsynlegt sé að hefja enskukennslu í skólum
mun fyrr en nú er gert. Hún hefst nú við 10 ára
aldur en raddir hafa komið fram um, að hún eigi
jafnvel að hefjast við 9 ára aldur og hugsanlega 8
ára. Í því sambandi er bent á, að börn læri ensku
nú þegar mjög snemma af kvikmyndum, sjón-
varpsefni og myndböndum og þess vegna sé eins
gott að þau hefji snemma skipulegt nám í ensku
þannig að þau læri almennilega ensku en ekki þá
sem yfirleitt er töluð í því afþreyingarefni, sem
um er að ræða. Að þessu vék Björn Bjarnason
menntamálaráðherra í setningarræðu sinni við
upphaf Evrópsks tungumálaárs í Þjóðmenning-
arhúsinu sl. fimmtudag, og taldi rök hníga að því
að færa kennslu í erlendum tungumálum til enn
yngri nemenda í grunnskólum enda ættu börn
auðveldara með að læra tungumál eftir því, sem
námið hæfist fyrr.
Forystumenn nýrrar kynslóðar í viðskiptalíf-
inu gefa margir hverjir ekki mikið fyrir dönsku-
kunnáttu og telja að hún skipti litlu máli í því al-
þjóðlega viðskiptaumhverfi, sem kalli á þessi
breyttu viðhorf okkar Íslendinga til tungumála-
kennslu og notkunar tungumála. Enda er ljóst,
að yngri kynslóðir Íslendinga nota ensku að
langmestu leyti í samskiptum við Norðurlanda-
þjóðir og benda á, að þær geri gjarnan það sama.
Rökin fyrir því eru m.a. þau, að í flóknum við-
skiptaviðræðum sé eðlilegt að jafnræði ríki á
milli viðsemjenda í því tungumáli, sem notað er
og um slíkt jafnræði geti ekki verið að ræða ef
Skandinavar tali móðurmál sitt en Íslendingar
misjafnlega góða dönsku.
Ekki fer hjá því að sjónarmið eins og þau sem
hér hefur verið lýst valdi þungum áhyggjum hjá
þeim kynslóðum núlifandi Íslendinga, sem mik-
inn hluta síðustu aldar börðust fyrir sjálfstæði
íslenzku þjóðarinnar fyrst í stjórnarfarslegum
efnum og síðan til þess að öðlast yfirráð yfir auð-
lindum þjóðarinnar við strendur landsins. En
jafnhliða sjálfstæðisbaráttunni var háð önnur
barátta til þess að varðveita tungumálið, hreinsa
út þau dönsku áhrif, sem tröllriðu húsum fyrir
einni öld, ekki sízt í Reykjavík og á Akureyri og
raunar víðar. Sjálfstæðisbaráttan og baráttan
fyrir íslenzkri tungu hafa alltaf verið samtvinn-
uð enda tungan og menningin forsendan fyrir lífi
þjóðarinnar í því einangraða landi, sem Ísland
er. Þegar þessi saga síðustu hundrað ára er höfð
í huga fer ekki hjá því, að óhug setji að mörgum
við umræður sem þessar.
Óþarfa
hræðsla?
ÞAÐ MÁTTI merkja
á viðræðum við unga
forystumenn í við-
skiptalífinu á Við-
skiptaþingi Verzlunarráðsins, að þeir telja slíkar
áhyggjur af stöðu íslenzkunnar óþarfa hræðslu.
Röksemdir þeirra eru eitthvað á þessa leið:
Hvað er að því, að Íslendingar tali annað
tungumál nánast jafnvel og móðurmál sitt? Er
það ekki bara af því góða? Er það ekki til marks
um, að íslenzka þjóðin sé hámenntuð og eru ekki
allir að tala um nauðsyn aukinnar menntunar?
Má sú aukna menntun ekki ná til tungumála-
kunnáttu eins og annars?
Staða íslenzkunnar er margfalt betri en hún
var fyrir hundrað árum, þegar hún var að láta
undan síga vegna danskra áhrifa. Hefur íslenzk-
an ekki eflzt á sama tíma og þjóðin hefur náð
betra valdi á ensku og aukið þekkingu sína á öðr-
um tungumálum?
Þeir hinir sömu vísa til þjóða, þar sem tvær
eða fleiri tungur eru talaðar. Þeir benda á Sviss,
sem dæmi um það að ein og sama þjóðin geti
verið nánast jafnvíg á tvö og jafnvel þrjú tungu-
mál. Þeir benda líka á Bandaríkin, þar sem
spænska sækir stöðugt á og margir telja, að hún
nái jafnstöðu við ensku, þegar tímar líða.
Talsmenn þessara sjónarmiða segja, að eðli-
leg viðbrögð við vaxandi styrkleika enskunnar
séu að efla mjög kennslu í íslenzku. Þeir hafna
því sjónarmiði, að enskan muni smátt og smátt
ryðja íslenzkunni úr vegi og benda á að íslenzk-
an sé eftir sem áður móðurmálið, sem börnin
læri með móðurmjólkinni, öll almenn samskipti
þjóðarinnar fari fram á íslenzku, menningararf-
leið hennar sé á íslenzku og bókmenntir hennar
séu skrifaðar á íslenzku.
Ef spurt er: hvenær má þá búast við að ís-
lenzkir rithöfundar fari að skrifa á ensku er
svarið: skrifaði ekki Gunnar Gunnarsson bækur
sínar á dönsku og Kristmann Guðmundsson sín-
ar bækur á norsku? Hefur íslenzkan orðið fyrir
einhverju tjóni af þeirra völdum?
Lokaröksemd þeirra, sem lýsa þessum
sjónarmiðum, er sú, að ef Íslendingar standi sig
ekki í alþjóðlegri samkeppni og til þess sé lýta-
laus enskukunnátta lykilatriði, muni þjóðin
dragast aftur úr öðrum og þá verði hvort sem er
engin íslenzk þjóð í þessu landi þegar komið
verður fram á seinni hluta þessarar aldar. Þá
verði Ísland eins og Hornstrandir Evrópu.
Í þessu sambandi er ástæða til að vekja at-
hygli á ummælum Björns Bjarnasonar, mennta-
málaráðherra, í fyrrnefndri ræðu í Þjóðmenn-
ingarhúsinu um mikilvægi tungumálakunnáttu
við að greiða veg fólks á starfsvettvangi í al-
þjóðlegu samhengi. Ráðherrann undirstrikaði
efnahagslegt- og viðskiptalegt gildi þeirrar
þekkingar. Hann benti jafnframt á, að tungu-
málakunnátta væri þáttur í því að eyða tor-
tryggni á milli manna og þjóða á tímum þegar
áhyggjur væru af þjóðernislegum öfgastefnum
og bætti síðan við: „Það er ljóst að það eitt að
læra erlend tungumál til nokkurrar hlítar opnar
okkur áður óþekktar víddir, eflir skilning á öðr-
um þjóðum, er menntandi í sjálfu sér og styrkir
vitund um gildi móðurmálsins.“
Þetta eru áhugaverðar umræður og nauðsyn-
legar úr því að þau sjónarmið eru á annað borð
til staðar að það geti verið tilefni til þess, að Ís-
lendingar skilgreini sig sem tvítyngda þjóð.
Sjónarmið yngri kynslóða eru svo sterk í þess-
um efnum að það verður ekki látið svo sem þau
séu ekki til. Þau eru fyrir hendi og þeim verður
haldið fram. Þau verða jafnvel að veruleika í ein-
stökum fyrirtækjum og virðast vera orðin það að
einhverju leyti.
Hvernig á að bregðast við? Hvernig á að sætta
ólík sjónarmið kynslóða í máli, sem snertir al-
gert grundvallaratriði í framtíð íslenzku þjóð-
arinnar? Á að berjast gegn þessum viðhorfum?
Á að reyna að kæfa þau í fæðingu? Sennilega
mundu slíkar aðferðir duga skammt.
Fyrir áratug var erlent gervihnattasjónvarp
að ryðja sér til rúms að ráði á Íslandi. Morgun-
blaðið lýsti þá miklum áhyggjum af þeirri þróun
og hugsanlegum auknum áhrifum ensku og eng-
ilsaxneskrar menningar og væru þau þó nóg fyr-
ir. Blaðið gerði sér hins vegar grein fyrir, að það
var ekki hægt að skerma Ísland af frá umheim-
inum! Viðbrögðin hlytu því að verða tvíþætt:
annars vegar að efla íslenzkt sjónvarpsefni og
myndefni svo sem kostur væri og hins vegar að
stuðla að því að erlent gervihnattasjónvarp
kæmi ekki bara úr einni átt heldur úr mörgum
11. febrúar 1945: „Því verður
ekki með sanni neitað, að Al-
þingi hefir ekki að undan-
förnu notið þeirrar virðingar
hjá þjóðinni, sem sæmir
þeirri virðulegu stofnun. Or-
sakirnar eru ýmsar. Verst
fór þingið með álit sitt og
virðingu, er það ljet líða tvö
ár, án þess að inna af hendi
þá frumskyldu, að mynda
þingræðisstjórn í landinu.
Þingið hefur nú bætt úr
þessari vanrækslu og hefur
þjóðin fagnað því af alhug.
En þjóðin vill, að þingið
geri betur. Hún er engan
veginn ánægð með þing-
störfin, eins og þau hafa ver-
ið að undanförnu. Þjóðin vill
hafa stutt og afkastamikil
þing. – Hún vill ekki löng
þing og úrræðalaus.“
13. febrúar 1955: „Á sl.
hausti, eftir formannaskiptin
í Alþýðuflokknum, var stofn-
að hér í Reykjavík Mál-
fundafélag jafnaðarmanna. –
Var það myndað af nokkrum
fylgismönnum hins nýfallna
formanns. Tveir þingmenn
Alþýðuflokksins gengu í
félagið, þeir Hannibal Valdi-
marsson og Gylfi Þ. Gísla-
son.
Félag þetta hefur leynt og
ljóst unnið að því að grafa
undan Alþýðuflokknum.
Jafnhliða hefur það barizt
fyrir samvinnu við komm-
únista. Hefur það m.a. náð
þeim árangri að fella Al-
þýðuflokksmann frá kjöri í
bæjarráð Reykjavíkurbæjar.
Var það afrek unnið af Al-
freð Gíslasyni lækni, öðrum
bæjarfulltrúa Alþýðuflokks-
ins. – Eru kommúnistar hon-
um ákaflega þakklátir fyrir
það verk og lofa hann há-
stöfum í blaði sínu.“
14. febrúar 1965: „Nýtt
hótel hefur nú hafið starf-
rækslu í Reykjavík. Er það
gistihús Þorvaldar Guð-
mundssonar, sem hann nefn-
ir Hótel Holt.
Þótt hér sé um að ræða
fremur lítið gistihús, er það
vandað að öllum búnaði og
bætir úr brýnni þörf, því að
eftirspurn eftir gistirými í
höfuðborginni vex jafnt og
þétt, og er þó aukning ferða-
mannastraumsins hingað til
lands vafalaust aðeins í byrj-
un, þannig að búast megi
við, að fjöldi ferðamanna
margfaldist á komandi ár-
um.
Loftleiðir hraða nú bygg-
ingu gistihúss síns á Reykja-
víkurflugvelli, og þegar það
kemst í notkun, hefur á
fáum árum verið unnið mikið
í gistihúsamálum höfuðborg-
arinnar.
Einnig þarf að leggja
áherzlu á það að auka gisti-
rýmið víða úti um land, því
að ferðamenn vilja ekki ein-
ungis dvelja í Reykjavík,
heldur ferðast um landið.
Móttaka ferðamanna mun
líka vafalaust í framtíðinni
verða meðal mikilvægra at-
vinnugreina á Íslandi.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.