Morgunblaðið - 01.04.2001, Page 11

Morgunblaðið - 01.04.2001, Page 11
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. APRÍL 2001 11 EÐLILEGT er að mati Sólveigar Pétursdóttur dómsmálaráðherra að líta til löggjafar á hinum Norð- urlöndunum í tengslum við hugs- anlegar breytingar á íslenskum lög- um í því skyni að stemma stigu við vændi í landinu. Þrennt þykir sér- staklega koma til greina, þ.e. nið- urfelling refsingar við því að stunda vændi sér til framfærslu, hækkun kynferðislegs lögaldurs úr 14 ára aldri og afdráttarlaust bann við kaupum á vændi af 14 til 18 ára ung- mennum. Þegar Sólveig var spurð að því hvort skýrsla Rannsóknar & grein- ingar um vændi á Ís- landi og félagslegt um- hverfi þess hefði komið henni á óvart svaraði hún því til að sér hefði í sjálfu sér ekki komið á óvart að vændi væri stundað á Íslandi enda væri eng- in ástæða til að ætla að Íslendingar skæru sig frá öðrum þjóðum að þessu leyti. „Mér kom heldur ekki á óvart sú dökka mynd sem dreg- in er upp af vændi á Ís- landi í skýrslunni, þetta er ekki fallegur heimur sem þarna er lýst, en ég hef verið formaður barnaverndarnefndar í Reykjavík og séð ýmislegt sem þrífst undir yfirborðinu á okkar samfélagi. En það er þó ýmislegt sem vekur sérstaka athygli mína, t.d. ungur aldur og hve áberandi tengsl svo- kallaðs neyðarvændis ungmenna eru við misnotkun fíkniefna; m.a. er bent á í skýrslunni að ein af aðferð- um milligönguaðilanna eða vænd- issalanna sé að fara í meðferð gagn- gert til að komast í kynni við ungar stúlkur sem eru í meðferð vegna vímuefnaneyslu.“ Þverfaglegt mat Hvað framhaldið varðaði minnti Sólveig á að ákveðið hefði verið að koma á fót nefnd til að gera tillögur um viðbrögð við niðurstöðum skýrslnanna tveggja um lagalegt og félagslegt umhverfi vændis á Ís- landi. Nú hefði verið ákveðið að Sig- ríður Ingvarsdóttir héraðsdómari myndi leiða starf nefndarinnar. Pró- fessor Þórólfur Þórlindsson, for- maður Áfengis- og vímuvarnarráðs, hefði fallist á að taka sæti í nefnd- inni, Karl Steinar Valsson yfirlög- regluþjónn hefði verið tilnefndur af lögreglunni í Reykjavík, Sigurður Guðmundsson landlæknir af heil- brigðisráðherra, Erna Hauksdóttir framkvæmdastjóri Samtaka ferða- þjónustunnar af samgönguráðherra, Bragi Guðbrandsson forstjóri Barnastofu af félagsmálaráðherra og Lára Björnsdóttir félags- málastjóri af Reykjavíkurborg. Sólveig tók fram að nefndinni yrði falið að meta vandann frá þverfag- legum sjónarhóli. „Meðal annars verði farið yfir gildandi refsilög sem varða vændi og kynferðislega mis- notkun, rannsókn og meðferð slíkra mála, þ.m.t. hjálparúrræði við þol- endur og hvort unnt sé að veita börnum og unglingum ríkari refsi- vernd á þessu sviði. Einnig verði kannað hvort ástæða sé til að setja reglur um rekstur og starfsemi nektardansstaða til þess að sporna við vændi. Að öðru leyti hafa verk- efni nefndarinnar ekki verið tak- mörkuð,“ sagði hún og tók fram að eitt af því sem blasti við væri að skoða hvernig best væri að koma upp ráðgjöf og félagslegri aðstoð fyrir þá einstaklinga sem stunda vændi. „Í skýrslunni um félagslegt umhverfi vændis kemur fram að ekki sé til nein sérsniðin þjónusta fyrir einstaklinga í vændi á Íslandi. Slík þjónusta er til í nágrannalönd- unum, bæði ráðgjöf, s.s. opnar síma- línur, og félagsleg aðstoð. Nefndin verður að fjalla um hvernig megi auka aðstoð og stuðning við þá sem leiðast út í vændi og efla sérþekk- ingu á viðfangsefninu í félags- og heilbrigðiskerfinu, og hjá lögreglu. Í þessu samhengi er mikilvægt að hafa samráð og samstarf við aðila utan stjórnkerfisins, eins og Rauða krossinn, Kvennaathvarfið, Stíga- mót og fleiri aðila sem fást við ráð- gjöf og aðstoð við einstaklinga.“ Hugað að lagarammanum Um lagaumhverfið tók Sólveig fram að mismunur á lagaramma á Íslandi og annars staðar á Norð- urlöndum væri til þess fallinn að vekja upp spurningar um þörf á lagabreytingu hér á landi. Hún nefndi fyrst ákvæði ís- lenskra hegningarlaga um að refsivert væri að hafa framfærslu af vændi. „Í öðrum ríkjum Norðurlandanna hafa verið numin úr gildi ákvæði sem lögðu refs- ingu við því að veita vændisþjónustu. Slíkt ákvæði er enn að finna í íslenskum lögum þótt það sé aðeins bundið við þá sem hafa við- urværi sitt af vændi. Breytingarnar voru studdar þeim rökum að vændi væri fyrst og fremst félagslegt vandamál, sem bregð- ast ætti við með félagslegum úrræð- um en ekki því að refsa þeim ógæfu- sömu einstaklingum sem leiðast út á þessa braut. Skýrsla um vændi á Íslandi og félagslegt umhverfi þess sýnir napr- an veruleika þeirra sem stunda vændi. Vændið tengist iðulega fíkni- efnanotkun, einstaklingarnir eiga oft að baki sögu um misnotkun eða bágar heimilisaðstæður, og vændið sjálft skilur eftir djúp sár. Ýmislegt sem kemur fram í skýrslunni bendir jafnframt til þess að gildandi löggjöf vinni gegn því að þessir ein- staklingar leiti sér aðstoðar vegna vanda síns, jafnvel í heilbrigðiskerf- inu. Sú spurning hlýtur því eðlilega að vakna hvort ekki sé rétt að færa íslenska löggjöf til samræmis við Norðurlöndin að þessu leyti.“ Sólveig minnti á að á Íslandi mið- aðist svokallaður kynferðislegur lögaldur við 14 ár sem þýddi að refsivert væri að hafa kynmök við einstakling yngri en 14 ára. „Þetta viðmið er hærra annars staðar á Norðurlöndum og tel ég að mik- ilvæg rök hnigi að því að hækka þetta aldursviðmið hér á landi. Hækkun kynferðislegs lögaldurs myndi því stuðla að ríkari vernd fyr- ir þennan aldurshóp gegn eldri ein- staklingum sem hyggjast notfæra sér þroskaleysi hans í kynferð- islegum tilgangi,“ sagði hún og tók að lokum fram að í öðrum ríkjum Norðurlandanna væri að finna sér- stök ákvæði sem legðu refsingu við kaupum á vændisþjónustu barna og ungmenna. „Engin ákvæði í íslensk- um lögum gera hins vegar afdrátt- arlaust refsivert að kaupa vænd- isþjónustu af börnum eldri en 14 ára. Ég tel eðlilegt og sjálfsagt að lögð sé refsing við slíku þegar börn eiga í hlut og ég tel að skýrslan um félags- legt umhverfi vændis bendi til þess að þörf sé á lagabreytingum í þá veru. Slík breyting fæli í sér að refsi- vert yrði að kaupa vændisþjónustu af einstaklingi yngri en 18 ára.“ „Sænska leiðin“ umdeild Sólveig var innt álits á frumvarpi þriggja þingmanna Vinstri grænna til breytingar á kynferðisbrotakafla almennra hegningarlaga. „Þau leggja til að farin verði svokölluð „sænsk leið“, þar sem kaup á vænd- isþjónustu hafa nýlega verið gerð refsiverð í öllum tilvikum. Ég er ekki reiðubúin að styðja slíkar breytingar að svo stöddu. Lítil reynsla er komin á þessar breyt- ingar og hafa þær verið afar um- deildar þar í landi. Meðal annars hefur verið bent á að slíkar breyt- ingar geti haft þveröfug áhrif við það sem til er ætlast; gert vændið enn duldara og vændiskonurnar enn háðari milliliðum sem ráðskast með líf þeirra,“ sagði Sólveig og tók fram að sjónarmiðið um að færa refsi- ábyrgð yfir á kaupendur vænd- isþjónustu væri að vissu leyti skilj- anlegt. „En menn verða að skoða málið heildstætt og meta allar afleið- ingar slíkrar löggjafar fyrir þjóðfé- lagið.“ Alþjóðasamþykktir ekki brotnar Spurt var hvort Íslendingar væru að brjóta alþjóðasamþykktir eins og samþykkt Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins með því að hafa ekki sérstakt ákvæði í hegning- arlögum um að bannað væri að kaupa vændi af börnum undir 18 ára aldri. Sólveig sagði óhætt að full- yrða að enginn sáttmáli væri brot- inn. „Það er ljóst að íslensk lög tryggja að meginstefnu ríka vernd fyrir börn og ungmenni og barna- verndarstarf hér á landi er skilvirkt og gott. Einnig eru mörg ákvæði sem vernda börn gegn kynferð- islegri misnotkun í almennum hegn- ingarlögum og sérstök ákvæði í barnaverndarlögum. Hins vegar er ljóst að breyting í þessa veru væri í anda Barnasátt- málans, þar sem kveðið er á um að aðildarríkin skuldbindi sig til að vernda börn gegn hvers kyns kyn- ferðislegri notkun eða misnotkun í kynferðislegum tilgangi og er vændi sérstaklega tilgreint í því samhengi. Barnasáttmálinn áskilur hins vegar ekki lagasetningu af þessum toga.“ Lagabreyting auðveldaði leið að þriðja aðila Sólveig var spurð hvernig stæði á því að rannsóknir á brotum á lögum um vændi leiddu jafn sjaldan og raun bæri vitni til málshöfðunar og hvað væri hægt að gera til að bæta úr því. „Árið 1999 gerði dóms- málaráðuneytið könnun á fjölda kæra á fimm ára tímabili, 1994– 1999, að beiðni þingsins. Lög- reglustjórum utan Reykjavíkur höfðu engar kærur borist á þessu tímabili en 17 til lögreglunnar í Reykjavík en ekkert af málunum leiddi til ákæru,“ sagði Sólveig og bætti við að augljós ástæða væri sönnunarskortur. „Það liggur í hlut- arins eðli að afar erfitt er að fá ein- staklinga til þess að bera vitni um málsatvik í slíkum málum, hvort sem um er að ræða kaupanda eða selj- anda vændisþjónustu. Það sem kem- ur auðvitað einnig í veg fyrir að þeir sem stunda vændi upplýsi lögreglu um mál er sú staðreynd að vændi til framfærslu er refsivert samkvæmt núgildandi lögum. Ég vil hins vegar láta skoða þessi mál hvað lögregluna varðar nánar og verður það gert í tengslum við starf nefndarinnar.“ Sólveig tók í beinu framhaldi fram að lög sem fælu í sér þá breytingu að þeim sem neyddust til þess að stunda vændi yrði ekki refsað gætu aukið líkur á því að fleiri mál upplýstust, þ.e.a.s. að hægt væri að ná til fleiri milligönguaðila – þeirra sem skipu- legðu og högnuðust á vændi án þess að stunda það sjálfir. Sólveig var að lokum spurð hvort búast mætti við að gripið yrði til sér- stakra ráðstafana vegna skipulegs ólöglegs vændis á nektardans- stöðum. Hún byrjaði á því að taka fram að þegar hefði verið gripið til aðgerða, m.a. með breytingum á lög- um um atvinnuleyfi og reglum um flokkun skemmtistaða. Með tilkomu þeirra reglna mætti ætla að eftirlit hefði aukist og réttarstaða dansara skánað. „En eitt af því sem nefndinni er falið að fjalla um er hvort ástæða sé til þess að setja frekari reglur um starfsemi nektardansstaða til þess að sporna við vændi. Ég hef ekki lagt til að þessir staðir væru bann- aðir, en mjög algengt er í nágranna- löndum okkar að þeim séu settar skorður af einhverju tagi, ann- aðhvort af ríkisvaldinu eða sveit- arfélaginu sem starfsemin fer fram í.“ Eðlilegt að líta til hinna Norðurlandanna Sólveig Pétursdóttir Einna mesta athygli hefur vakið að frumvarpið gerir ráð fyrir því að í staðinn fyrir að refsivert verði að ástunda vændi sér til framfærslu verði refsivert að kaupa vændi með líkum hætti og verið hefur í Svíþjóð frá árinu 1998. Um ákvæðið sagði Kolbrún í sam- tali við Morgunblaðið að með því opn- aðist fólki í vændi leið til að leita sér aðstoðar til að koma lífi sínu á réttan kjöl án þess að þurfa að óttast refs- ingu. „Sumir hafa haldið því fram að með því að refsa fyrir kaup á vændi væri verið að færa vændi undir yf- irborðið. Sú staðhæfing á alls ekki við því starfsemin er eins og stendur undir yfirborðinu og fer varla dýpra,“ sagði hún. Kolbrún var spurð að því hvort hún hefði vitneskju um hvernig gengið hefði að ná til kaupenda í Sví- þjóð. „Fram hefur komið að 12 manns hlutu dóm á grundvelli laganna fyrsta árið og auðvelt er að afla upplýsinga um reynsluna seinni árin. Við þurfum heldur ekki alltaf að ganga á eftir öðr- um þjóðum og getum auðveldlega fylkt okkur í framvarðasveitina með Svíum. Meðferðaraðilar hafa mælt með löggjöfinni og full ástæða er auð- vitað til að láta reyna á að draga kaupendur þjónstunnar til ábyrgð- ar.“ Önnur meginbreytingin snýst um flutning fólks til og frá landinu í því skyni að það taki þátt í hvers kyns klámiðnaði. Gildandi lög gera ráð fyr- ir því, eins og komið hefur fram, að þess konar flutningur sé löglegur ef fólk er yfir 21 aldri og hefur veitt samþykki sitt. Frumvarpið felur í sér mun strangara ákvæði, því blátt bann er lagt við því að stuðla að því að fólk sé flutt úr landi eða til landsins í því skyni að það taki þátt í hvers kyns klám- eða kynlífsiðnaði hvort sem við- komandi sé kunnugt um þennan til- gang fararinnar eða ekki og hvort sem samþykki viðkomandi liggur fyr- ir eða ekki. „Gildandi lög ná alls ekki nægilega langt,“ segir Kolbrún í þessu sambandi, „því slíkt samþykki kann að hafa verið þvingað fram á einhvern hátt eða fólk alls ekki verið í ástandi til þess að taka ákvarðanir um sína eigin hagi. Enginn þarf að segja mér að uppdópuð kínversk stúlka hafi verið í ástandi til að taka ákvörðun um að láta flytja sig í vændishús í Bandaríkjunum,“ bætti hún við og vísaði þar til nýlegra frétta af meintu „mansali“ um Keflavíkurflugvöll. Að síðustu skal tekið fram að frum- varpið gerir ráð fyrir að hver sá sem bjóði upp á kynferðislegar nektarsýn- ingar og hafi þar með nekt annarra sér að féþúfu og til sölu skuli sæta allt að 4 ára fangelsi. Sömu refsingu varði að skipuleggja og reka kerfisbundna klámþjónustu gegnum síma og tölvu. Hvorugt hið síðastnefnda er sérstak- lega tekið fram í gildandi lögum. Styður vitneskju lögreglu Karl Steinar Valsson, aðstoðaryf- irlögregluþjónn, sagði að skýrslan um vændi á Íslandi hefði ekki komið á óvart. Miklu fremur stutt við vitn- eskju lögreglunnar um eðli starfsem- innar hér á landi. „Hins vegar er erf- itt að komast að því hvert raun- verulegt umfang vændis er en sé litið til upplýsinga lögreglu er það ekki umtalsvert. Engu að síður er vert að hafa í huga hvers konar leynd hvílir yfir starfseminni. Venjulega leitar brotaþoli til lögreglu. Lagaumgjörðin veldur því að fólk í vændi leitar sjaldnast eftir aðstoð lögreglunnar, þ.e. af ótta við refsingu,“ sagði hann og vísaði þar til þess að lögum sam- kvæmt er refsivert að stunda vændi sér til framfærslu. „Fólk í vændi leit- ar fremur aðstoðar hjá Kvennaat- hvarfi og Stígamótum. Vegna eðlis starfseminnar leita kaupendur heldur ekki til lögreglu. Lögreglan byggir því nær eingöngu á upplýsingum frá almennum borgurum. Samt er ekki einfalt að setja upp lögregluaðgerð til komast að því hvort ólöglegt vændi er stundað á ákveðnum stað eða ekki, enda vill yfirleitt hvorugur aðilinn segja frá. Fyrir utan að vændi án þriðja aðila er aðeins refisvert ef um er að ræða vændi til framfærslu.“ Karl Steinar sagðist fagna því að skýrslan yrði til að vekja upp umræðu um eðli vandans í þjóðfélaginu. „Ég tel að fyrstu viðbrögð ráðuneytisins eftir skýrsluna, þ.e. að setja saman hóp sem skoðar vandamálið heild- rænt og kannar hvaða leiða gripið hefur verið til á Norðurlöndunum í þessu sambandi, séu mjög skynsam- legar. Lögreglan mun eiga fulltrúa í því starfi þannig að þau sjónarmið verða í umræðunni,“ sagði hann og var spurður að því hvort hann sæi fyr- ir sér að ákveðin lagabreyting myndi auðveld baráttu lögreglunnar gegn vændi. „Væntanlega yrði auðveldara að ráðast gegn vandanum ef ekki yrði lengur refsivert fyrir einstaklinga að ástunda vændi sér til framfærslu. Annars höfum við mestan áhuga á því að ná til svokallaðra þriðju aðila, þ.e. þeirra sem hafa atvinnu af vændi ann- arra. Með almennari umræðu gæti náðst betri árangur á því sviði.“ Aðstoð verði aðgengilegri Áhyggjur manna af vændi hafa vaxið í tengslum við uppgang svokall- aðrar kynlífsvæðingar á Íslandi á allra síðustu árum. „Kynlífsvæðing er hluti af ákveð- inni þróun,“ segir Aðalbjörg Trausta- dóttir, hjá Félagsþjónustunni í Reykjavík. „Aðalástæðurnar eru væntanlega af tvennum toga. Annars vegar er Reykjavík orðin stórborg með helstu einkennum stórborgar- menningar. Hins vegar höfum við ekki farið varhluta af hinni svokölluðu alþjóðavæðingu, þ.e. því að heimurinn er í senn að minnka og leiðir milli landa að verða opnari. Hvort tveggja virðist hafa ýtt undir kynlífsvæð- inguna. Hvers vegna þessi iðnaður þrífst jafnvel og raun ber vitni er auð- vitað önnur spurning. Ætli nærtæk- asta svarið felist ekki í því að nægir neytendur séu fyrir hendi. Starfsem- in skilar því peningalegum hagnaði og vindur upp á sig eins og raunin hefur líka orðið um svokallað „mansal“, þ.e. verslun með konur og börn á milli landa.“ Aðalbjörg segir að afleiðingarnar af því að konur séu skilgreindar sem söluvara úti í samfélaginu séu marg- víslegar, bæði af andlegum og líkam- legum toga fyrir konurnar sjálfar svo og óæskileg huglæg áhrif og alveg sérstaklega á börn. „Neikvæð félags- mótun vinnur gegn jákvæðum ímynd- um og hugmyndum um jafnrétti kynjanna. Sterkar fyrirmyndir geta auðvitað dregið úr áhrifunum með umræðum inni á heimilunum. Veikari fyrirmyndir eiga erfiðara með að vinna gegn neikvæðu áhrifunum.“ Aðalbjörg segir að ekki hafi verið leitað beint til Félagsþjónustunnar vegna vændis „Hins vegar hefur komið fyrir að grunur hefur vaknað um að vændi hafi verið stundað í tengslum við annars konar vanda. Dæmi eru um að grunur hafi vaknað um að ungmenni hafi stundað vændi í tengslum við eiturlyfjaneyslu og jafn- vel húsnæðisvanda. Annars skil- greina ungmennin athæfið sjaldnast sem vændi heldur leið til að ná sér í fíkniefni eða koma til móts við aðrar þarfir. Við höfum komið til móts við þennan hóp með því að bjóða upp á stuðning, m.a. í kjölfar vímuefnameð- ferðar og er bæði boðið upp á stuðn- ing innan Félagsþjónustunnar og hjálp við að leita aðstoðar annars staðar í kerfinu,“ sagði hún og tók fram að um afar fá dæmi um grun um vændi væri að ræða. „Hvað úrbætur varðar virðist nærtækast að reyna að stuðla enn frekar að því að gera að- stoðina aðgengilegri eins og reyndar unnið hefur verið að almennt innan Félagsþjónustunnar.“ Aðalbjörg sagðist ekki hafa velt lagarammanum sérstaklega fyrir sér. „Þó finnst mér eðlilegt að ef gert er ráð fyrir því að sala á vændi sé refsi- verð að kaup á vændi séu refsiverð með sama hætti. Hvort vændi sé hins vegar almennt refsivert er auðvitað löggjafans að dæma um.“ ’ Enginn þarf aðsegja mér að upp- dópuð kínversk stúlka hafi verið í ástandi til að taka ákvörðun um að láta flytja sig í vændis- hús í Bandaríkj- unum. ‘ ago@mbl.is

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.