Morgunblaðið - 01.04.2001, Page 35

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. APRÍL 2001 35
B
andaríski rithöfund-
urinn David Brooks
sagði nýverið frá því
þegar hann fór að
kynna sér lífsviðhorf
komandi kynslóða bandarísks úr-
valsfólks – þeirra sem munu í
framtíðinni ráða gangi mála í
Bandaríkjunum og þar með öll-
um heiminum.
Skemmst er frá að segja að
eru ekki horfur á byltingu. Þetta
unga fólk dregur ekki í efa rétt-
mæti yfirvalda, veltir ekki fyrir
sér „stóru“ málunum og má ekki
vera að því að fylgjast með frétt-
um af gangi heimsmála. Þessir
krakkar eru svo uppteknir við að
laga sig að
ríkjandi
ástandi og
læra að taka
þátt í kerfinu
að þeim dett-
ur varla í hug
að líta þetta kerfi gagnrýnum
augum.
Nú er rétt að árétta að Prince-
ton er einn fínasti og virtasti há-
skóli í heimi. Það er þar sem
heimsljós á borð við Albert Ein-
stein hafa hugsað upp nýjar
myndir af heiminum. En núna er
fólk lítið að fást við nýjungar, ef
marka má frásögn Brooks sem
birtist í nýjasta hefti bandaríska
tímaritsins The Atlantic Monthly
(www.theatlantic.com).
Brooks nefnir að hann hafi
heimsótt Princeton á meðan bar-
áttan vegna forsetakosninganna í
Bandaríkjunum stóð sem hæst á
síðasta ári en hann hafi ekki séð
eitt einasta auglýsingaplakat fyr-
ir Bush eða Gore.
„Ég spurði hverju þetta sætti
og var tjáð að flestir nemendur
hefðu engan tíma til að lesa dag-
blöð, fylgjast með stjórnmálum
eða taka þátt í baráttu-
herferðum,“ skrifar Brooks.
Hann hefur eftir ónafngreindri
stúdínu í efri bekk að hún hafi
verið áskrifandi að The New
York Times en blaðið hafi bara
safnast upp hjá henni ólesið svo
að hún hafi hætt að kaupa það.
Það er auðvitað ekki víst að
krakkar í elítuskóla á borð við
Princeton séu dæmigerðir fyrir
krakka í vestrænum samfélögum
yfirleitt. Kannski jafnvel síst við
að búast gagnrýni frá þeim sem
koma til með að erfa það besta í
heiminum – þeir hafa síst hags-
muni af því að hlutirnir breytist.
En eins og Brooks bendir á,
Princeton hefur alltaf verið elítu-
skóli en nemendurnir þar hafa
ekki alltaf verið svona spakir og
áhugalausir um stóru málin. Af
þessum forsendum má draga þá
ályktun að þetta lífsviðhorf sé
ekki einvörðungu að rekja til
þess að þessir krakkar eru í
þessum tiltekna skóla og tilheyra
yfirstétt, heldur virðist sem for-
sendurnar séu fleiri.
Þess vegna má enn fremur
ætla að þetta lífsviðhorf sé að
finna víðar en í háskólahverfinu í
Princeton. Jafnvel ekki ólíklegt
að það verði sífellt útbreiddara á
Íslandi. Því er viðeigandi að
spyrja hverjar séu orsakir þessa
lífsviðhorfsog hvort þetta sé
æskilegt viðhorf.
Orsakirnar geta verið fólgnar í
breytingum í sálarlífinu – að fólk
sé orðið sjálfhverfara og meira
gefið fyrir sjálfþægingu. Og or-
sakirnar geta líka verið fólgnar í
breyttum tíðaranda – breyttum
viðmiðunum, breyttu gildismati,
nýjum skilningi á því í hverju
hamingjan er fólgin.
Brooks vitnar í bókina Mill-
ennials Rising eftir Neil Howe
og William Strauss þar sem bent
er á þá fremur kaldhæðnislegu
breytingu sem orðið hafi á til-
ganginum með lyfjanotkun. Þeg-
ar kynslóðin sem nú er að nálg-
ast miðjan aldur var á sínum
yngri árum voru lyf notuð til út-
víkkunar á sjóndeildarhringnum,
til að geta hugsað út fyrir litla
kassann. En núna notar þetta
sama fólk lyf á borð við Rítalín
og Prozac til að gera börnum
sínum og sjálfu sér auðveldara
um vik að hugsa innan í kass-
anum, fara eftir settum reglum
og viðteknum venjum. Denni
dæmalausi er kominn á Rítalín
og Kalli Bjarna (Charlie Brown)
á Prozac.
Þannig má að minnsta kosti að
hluta til rekja breytt lífsviðhorf
til breytingar sem orðið hefur á
ríkjandi skilningi á eðli manns-
ins. Það er að segja, efnislegur
skilningur á manneskjunni er
orðinn ríkjandi. (Samkvæmt hon-
um er hugur manns í raun það
sama og heilinn). Eftir þessum
nýja mannskilningi er lausn á
vandamálum ekki fólgin í upp-
reisn gegn ríkjandi valdhöfum og
breytingu á þjóðfélagsástandinu,
heldur breytingu á efnabúskapn-
um í manns eigin heila þannig að
það verði í samræmi við ríkjandi
þjóðfélagsviðhorf.
Aðra orsök breytinga á lífs-
viðhorfi frá einni kynslóð til ann-
arrar má rekja til stjórnmála-
manna samtímans. Þeir leggja
nú alla áherslu á að tekið sé eftir
þeim og minni áherslu á að tekið
sé mark á þeim. Það er að segja,
þeir eru orðnir auglýsingamenn.
Margeir Pétursson, stjórn-
arformaður MP Verðbréfa,
komst svo að orði í umræðum í
tímaritinu Ský nýverið, að hlut-
verk stjórnmálamanna nú á dög-
um virðist helst vera það að sitja
fyrir á myndum með stjórn-
endum fyrirtækja.
Ekki svo að skilja að þetta sé
eitthvað slæmt, það þarf alls ekki
að vera. Kannski mætti fremur
segja að menn hafi einfaldlega
gert sér grein fyrir því að hlut-
verk stjórnmálamannanna hafi í
rauninni breyst og sé ekki lengur
stjórnunarhlutverk heldur þjón-
ustuhlutverk. Og það er alls ekki
slæmt hlutverk.
Það er enda alls ekki víst að
þessi breyting sem virðist vera
orðin á lífsviðhorfi fólks – og lýs-
ir sér í minnkandi áhuga á
stjórnmálum og heimspólitík – sé
breyting til hins verra. Ef nánar
er að gáð kann jafnvel að koma í
ljós að hún sé bæði eðlileg og já-
kvæð.
En eitt hefur ekki breyst,
hvort sem menn þurfa daglegan
skammt af pólitík eða af Prozac:
það sem fólk sækist eftir í lífinu,
umfram annað, er hamingja.
Pólitík eða
Prozac
„Fólk er of upptekið til að láta sig stærri
málefni varða. Þegar ég hugsa um allt
sem ég þarf að gera er ég dauðfeginn að
það skuli ekki vera nein stærri málefni
sem krefjast athygli minnar.“
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kristjan@yor-
ku.ca
Ónefndur nemandi við Princeton-háskóla.