Morgunblaðið - 29.09.2001, Qupperneq 29

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2001 29
EITT brýnasta verk-
efni stjórnmálanna er
að gera landið allt að
einu kjördæmi og jafna
atkvæðaréttinn til fulls.
Frumvarp um það verð-
ur eitt af forgangsmál-
um Samfylkingarinnar
á komandi þingi. Sú
stefna verður líka á odd-
inum þegar við tökum
þátt í að mynda ríkis-
stjórn. Við teljum að
með þeirri stefnu sé
ráðist gegn kjördæma-
poti og sóun almanna-
fjár sem því fylgir. Mis-
jafn atkvæðisréttur
felur líka í sér brot á
mannréttindum sumra, og með því að
gera Ísland allt að einu kjördæmi eru
mannréttindi landsmanna jöfnuð að
þessu leyti.
Kveðjum kjördæmapotið
Núverandi kjördæmaskipting og
atkvæðamisvægi hefur ekki stuðlað
að jafnvægi í byggð landsins. Það hef-
ur þvert á móti alið á tortryggni milli
landsbyggðar og höfuðborgar og
skipt kjörnum fulltrúum landsins í tvo
hópa, svokallaða landsbyggðarþing-
menn og höfuðborgarþingmenn.
Kjördæmin bítast gegnum fulltrúa
sína, og alltof oft skortir því heildar-
sýn þegar fjármunum ríkisins er deilt
til verkefna, eða stefna stjórnvalda er
mótuð um þróun atvinnugreina.
Sterkir ráðherrar og valdamenn í
fjárlaganefnd þröngva fram umdeild-
um ákvörðunum sem henta þröngum
hagsmunum kjördæma þeirra fremur
en heildarhagsmunum þjóðarinnar.
Þannig veldur kjördæmapot, sem
byggist á núverandi kjördæmaskipt-
ingu, sóun almannafjármuna. Gallar
núverandi kjördæmaskipunar eiga
raunar stærri hlut í þrengingum
landsbyggðarinnar en flestir ætla.
Því er stundum haldið fram að hag-
ur strjálbýlisins vænkist í réttu hlut-
falli við fjölda þingmanna, sem þaðan
koma. Reynslan sannar að það er
rangt. Potið, sem byggist á vitlausri
kjördæmaskipan, hefur í sumum til-
vikum dregið úr sjálfsbjargarviðleitni
landsbyggðarinnar. Væri landið eitt
kjördæmi hefðu allir þingmenn ríkar
skyldur við landsbyggðina alla, en
ekki bara sitt afmark-
aða kjördæmi. Líkur á
skynsamlegum ákvörð-
unum fyrir hennar hönd
yrðu að sama skapi
meiri.
Samrýmist það skiln-
ingi okkar á nútíma
mannréttindum að at-
kvæði sumra Íslendinga
vegi þyngra en ann-
arra? Nei, segjum við
jafnaðarmenn. Það fel-
ur í sér brot á mannrétt-
indum. Er hægt að
verja, að búseta manna
valdi því að atkvæði
sumra Íslendinga vega
tvöfalt þyngra en ann-
arra? Nei, segjum við jafnaðarmenn.
Við erum þeirrar skoðunar að vægi
atkvæða eigi að vera jafnt án tillits til
búsetu. Besta leiðin til að ná því marki
er að gera Ísland að einu kjördæmi.
Þá verður atkvæði allra jafngilt, og
búferlabreytingar framtíðarinnar
munu engu breyta þar um.
Atkvæðisrétturinn telst til grund-
vallarmannréttinda. Ef atkvæði eins
Íslendings vegur minna en annars, þá
eru mannréttindi þeirra ekki jöfn.
Það er andstætt þeim viðhorfum
sem hér á landi hafa þróast varðandi
mannréttindi. Jafnan atkvæðisrétt og
þar með jöfn mannréttindi allra Ís-
lendinga verður að tryggja. Stefna
Samfylkingarinnar er þessvegna að
Ísland allt sé eitt og sama kjördæmið.
Þess vegna mun ég og félagar mínir
leggja fram tillögu um það strax á
komandi þingi. Það verður sömuleiðis
forgangsverk þegar við tökum næst
þátt í að mynda ríkisstjórn.
Ísland allt verði
eitt kjördæmi
Össur
Skarphéðinsson
Kjördæmamál
Stefna Samfylking-
arinnar er, segir
Össur Skarphéðinsson,
að Ísland allt sé eitt
og sama kjördæmið.
Höfndur er formaður
Samfylkingarinnar.
Alþjóðahjartasam-
tökin halda upp á 30.
september næstkom-
andi sem alþjóðlegan
hjartadag til að hvetja
fólk til heilbrigðra lífs-
hátta, aukinnar líkams-
hreyfingar, reykleysis,
heilsusamlegs mat-
aræðis og til að huga að
líkamsþyngd sinni. Í
sambandi við alþjóða-
hjartadaginn í ár vilja
samtökin vekja sér-
staklega athygli á offitu
sem vaxandi heilbrigð-
isvandamáli um allan
hinn vestræna heim.
Þessi þróun hefur einn-
ig orðið hér á Íslandi, sérstaklega síð-
asta áratuginn. Þannig hafa hóprann-
sóknir Hjartaverndar sýnt að
meðallíkamsþyngd miðaldra Íslend-
inga hefur aukist um nær 5 kg. Helm-
ingi fleiri Íslendingar töldust of feitir
1998 en 1968. Offita meðal barna og
unglinga er orðin áberandi.
Á sama tímabili hefur heildarorku-
neysla einstaklinganna haldist nær
óbreytt á Íslandi og verulega fleiri
stunda nú líkamshreyfingu í frístund-
um en áður. Því verður að telja að
nærtækasta skýringin á aukinni of-
fitu hér á landi sé minni hreyfing
fólks við daglegar athafnir og störf.
Með breyttum atvinnuháttum þjóð-
arinnar hefur verulega dregið úr
vinnutengdri hreyfingu og daglegri
áreynslu. Sú heildarorka sem flestir
fá í fæðu sinni í dag er því of mikil
miðað við þarfir líkamans og afleið-
ingin er sú að fólk fitnar. Þessu er
unnt að mæta, annars vegar með
aukinni hreyfingu við dagleg störf, til
dæmis fjórfaldast orkuþörfin við að
ganga á meðalhraða í stað þess að
sitja í bíl og áttfaldast við að ganga
upp stiga. Hin leiðin er að líta í eigin
barm með tilliti til daglegs mataræð-
is, velja sér rétta máltíðamunstrið,
rétta magnið og rétta matinn eins og
dr. Laufey Steingrímsdóttir lýsir
skemmtilega í nýlegum fræðslubækl-
ingi Hjartaverndar, „Offita – taktu
hana alvarlega“. (www.hjarta.is).
Hjartavernd vill í þessu
sambandi vekja athygli
á að offita er ekki að-
eins spurning um útlit
heldur fylgir henni
veruleg heilsufarsleg
áhætta. Fyrir hver
auka 10 kg í líkams-
þyngd eykst hættan á
kransæðasjúkdómum
um 20–30%. Offita
stuðlar að hærri blóð-
þrýstingi, hærri blóð-
fitu og fullorðinssykur-
sýki. Oftast er aðeins
einn þessara þátta
hækkaður í sama ein-
staklingi en hjá sumum
hækka allir þessir
þættir samfara offitunni, háþrýsting-
ur, blóðfitubrenglun og fullorðins-
sykursýki. Þessi „illvígi kvartett“
margfaldar hættuna á hjarta- og
æðasjúkdómum. Þetta er einungis
unnt að staðfesta með því að mæla
alla þessa líkamlegu þætti. Því ættu
þeir sem eiga við offitu að stríða (og
reyndar allir fertugir og eldri) að láta
fylgjast með sinni blóðfitu, blóðþrýst-
ingi og blóðsykri og bregðast við.
Kransæðasjúkdómar hafa verið á
verulegu undanhaldi á Íslandi síð-
ustu tvo áratugina en hætta er á að á
næstu árum geti sú þróun snúist við
ef Íslendingar halda áfram að fitna.
Offita er því vandamál sem einstak-
lingar og þjóðfélagið ættu að taka al-
varlega.
Gunnar
Sigurðsson
Hjartadagur
Kransæðasjúkdómar
hafa verið á verulegu
undanhaldi á Íslandi síð-
ustu tvo áratugina, segir
Gunnar Sigurðsson, en
hætta er á að á næstu
árum geti sú þróun snú-
ist við ef Íslendingar
halda áfram að fitna.
Höfundur er prófessor og formaður
stjórnar Hjartaverndar.
Aukakílóin –
taktu
þau alvarlega
Í DAG er víða um
heim haldinn hátíðlegur
dagur RP-sjúklinga.
RP er einn alvarlegasti
blinduvaldandi sjúk-
dómur mannkyns.
Hann leiðir í mörgum
tilfellum til blindu og
tekur mikinn toll í
blinduárum talið, með
því að leggjast á ungt
fólk. Um 100 manns eru
með RP hér á landi.
Hollenski augnlæknir-
inn Donder lýsti fyrstur
manna sjúkdómnum ár-
ið 1855. Á þeim tíma ór-
aði menn ekki fyrir
hvað ylli sjúkdómnum,
héldu einna helst að um bólgu væri að
ræða, enda sjást dökkleitar skellur í
augnbotninum, sem menn kenndu
sjúkdóminn við og kölluðu Retinitis
Pigmentosa eða sjónufreknusjúk-
dóm. RP er skammstöfun á þessu
gamla heiti og almennt notuð í dag.
Sjúkdómurinn stafar þó ekki af bólgu
heldur arfbundinni hægfara hrörnun í
ljósnemum, sem leiðir með tímanum
til rýrnunar á sjóntaugum og þreng-
ingar á æðum.
Sjónan inniheldur urmul ljósnema,
sem breyta orku ljóssins í rafboð, sem
berast um sjóntaugar til heilans. Í
sjónunni eru tvær ólíkar gerðir ljós-
nema. Annars vegar mjög ljósnæmir
stafir, sem dreifðir eru um augnbotn-
inn allan og nýtast vel í rökkri, auk
þess að skynja hreyf-
ingar. Starfsemi þeirra
kallast á mæltu máli
ratsjón. Hins vegar eru
keilur, sem greina liti og
form en þurfa mikið ljós
til að starfa eðlilega og
nýtast því aðeins í
björtu. Keilurnar eru
aðallega staðsettar á
litlu svæði í augnbotnin-
um miðjum, svokölluð-
um lespunkti. Þótt illt
sé að missa lestrarsjón
er jafnvel enn verra að
missa ratsjón. Algeng-
asti sjúkdómur sem
röskun veldur á ratsjón
er RP. Samkvæmt
skrám Sjónstöðvar Íslands eru 1.248
manns blindir eða verulega sjónskert-
ir hér á landi og af þeim 70 vegna RP.
Er RP nú næstalgengasta blinduor-
sök á eftir aldursbundinni hrörnun í
augnbotni og á undan gláku.
Til eru tvö aðalform af RP, sem
lýsa sér á mjög ólíkan hátt. Annars
vegar, og sem algengara er, byrjar
sjúkdómurinn í stöfum og leiðir yf-
irleitt til blindu upp úr miðjum aldri,
þótt einhver skörp sjón geti haldist
lengi. Á hinn bóginn er líka til í dæm-
inu að keilurnar bili fyrst og tapa
menn þá skarpri sjón en hliðarsjón
helst lengi, svokallaður Stargardt’s-
sjúkdómur. Hjá þeim verða vandamál
tengd sjón oft ekki veruleg fyrr en
eftir miðjan aldur. Til að meta horfur
hjá RP-sjúklingum er nauðsynlegt að
greina milli þessara ólíku forma og
koma þar að bestum notum raflífeðl-
isfræðileg próf eins og ERG (Electro-
RetinoGrafía). Breytingar á ERG
sjást oft löngu áður en nokkur önnur
einkenni eru komin í ljós. Byrjunar-
einkenni dæmigerðs RP-sjúkdóms er
vaxandi náttblinda frá barnsaldri.
Sérstaklega er til þess tekið hve erfitt
er að fara á sólbjörtum degi inn í t.d.
rökkvað kvikmyndahús. Næstu ár og
áratugi þrengist sjónsvið jafnt og þétt
og menn taka að reka sig á með til-
heyrandi marblettum. RP-sjúklingar
eru því oft álitnir klaufskir að ófyr-
irsynju. Í sumum tilvikum fylgir
heyrnardeyfa og kallast þá Usher’s-
heilkenni.
Eins og kunnugt er ákvarðast öll
bygging og starfsemi líkamans af
erfðavísum eða genum sem við tökum í
arf frá foreldrum. Í hverri frumu eru
allt að 140.000 gen. Með kynæxlun
endurraðast erfðaefnið að hluta og er
það grundvöllur þróunar en orsakar
líka stundum galla, svo kölluð mein-
gen. Sjúkdómur eins og RP er dæmi
þess. RP er ekki einn sjúkdómur held-
ur samnefni margra augnsjúkdóma,
sem finnast meðal beggja kynja og
allra kynþátta. Talið er að um 1%
manna beri í sér meingen fyrir RP.
Sjúkdómurinn kemur þó mun sjaldnar
fram, enda þurfa oftast báðir foreldrar
að hafa í sér gallann svo að sjúkdóm-
urinn komi fram. Tíðni RP er um 1/
4.000, sem svarar til að um eitt barn
fæðist hér á landi á ári hverju með RP.
Undanfarin ár hefur mönnum tek-
ist að rekja erfðaefnið og í framhaldi
af því getað skýrt orsakir margra
sjúkdóma. Í dag eru til dæmis þekkt
rúmlega 20 gen sem valdið geta RP.
Nýhafin er rannsókn á íslenskum RP-
sjúklingum í því augnamiði að finna
hvar í genasafni okkar orsakanna sé
að leita. Er rannsóknin samstarfs-
verkefni augndeildar Landspítala –
háskólasjúkrahúss, Sjónstöðvar Ís-
lands og Íslenskrar erfðagreiningar.
Væntum við okkur mikils af henni.
Líklegt er að aukinn skilningur á or-
sökum sjúkdómsins getur leitt til
markvissrar meðferðar er fram líða
stundir, að minnsta kosti hjá þeim
sem eru með sjúkdóminn á byrjunar-
stigum.
Eins og sakir standa er ekki tiltæk
nein virkilega gagnlega meðferð við
RP. Tilraun sem gerð var á 600 RP-
sjúklingum árið 1993 sýndi að A-vít-
amín í stórum skömmtum í langan
tíma hægir aðeins óverulega á sjúk-
dómnum. Í sömu tilraun kom einnig í
ljós að E-vítamín gagnast ekki. Verið
er nú að gera tilraunir með ýmis önn-
ur efni eins og fitusýrur og vaxtar-
þætti. Nýlega hafa líka verið gerðar
tilraunir með genalækningar á hund-
um, með RP-líka sjúkdóma, sem lofa
góðu. Erfitt er að segja til um horfur
RP-sjúklinga enda eru þær jafnmis-
jafnar og sjúklingarnir eru margir.
Vandleg greining augnlæknis gefur
þó mikilvægar vísbendingar. Ástæðu-
laust er að vera allt of svartsýnn, því
ekki verða allir RP-sjúklingar blindir.
Það skiptir verulegu máli fá snemma
ráðgjöf og hjálpartæki eins og til
dæmis ljóssíunargleraugu og tölvu-
hjálpartæki, ásamt þjálfun í athöfn-
um hins daglega lífs og umferli. Slík
aðstoð er veitt á Sjónstöð Íslands,
sem er ríkisrekin alhliða þjónustu- og
endurhæfingarstöð fyrir blinda og
sjónskerta. Þótt maður eigi að sjálf-
sögðu að halda í vonina skiptir ekki
síður máli að búa sig sem best undir
þann vanda sem í vændum er. Mik-
ilvægt er því að fá tækifæri til að ræða
við fólk sem gengið hefur gegnum
svipaða reynslu og náð að spila vel úr
sínum spilum. Koma þar trúnaðar-
menn Blindrafélagsins að góðu gagni
og hafa í raun oft lyft grettistaki. RP-
sjúklingar hafa stofnað með sér öfl-
uga nefnd innan Blindrafélagsins, þar
sem þeir berjast fyrir ýmsum hags-
munamálum sínum, miðla fræðslu og
styðja hver við annan. Við sendum
þeim baráttukveðjur okkar og óskum
þeim til hamingju með daginn.
Dagur RP-sjúklinga
Guðmundur
Viggósson
Augnsjúkdómar
Talið er að um 1%
manna beri í sér mein-
gen fyrir RP-sjúkdóm-
inn, segir Guðmundur
Viggósson, en RP er
talinn alvarlegasti
blinduvaldandi sjúk-
dómur mannkyns.
Höfundur er augnlæknir og
yfirlæknir Sjónstöðvar Íslands.
D O M U S M E D I C A
30-50% afsláttur
Opið í dag frá kl. 10.00 - 16.00
Rýmingarsalan
heldur áfram