Morgunblaðið - 29.09.2001, Blaðsíða 40

MINNINGAR
40 LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Hilmar JónBrynjólfsson
fæddist á Þykkva-
bæjarklaustri 22.
október 1924. Hann
lést á heimili sínu 22.
september síðastlið-
inn. Foreldrar Hilm-
ars voru hjónin Guð-
rún Þórðardóttir og
Brynjólfur Pétur
Oddsson, bændur á
Þykkvabæjar-
klaustri. Hálfsystkini
hans voru; Þuríður,
Guðjón og Þórhildur
Bárðarbörn, eru þau
öll látin. Alsystkini Hilmars eru
Gísli, Hallfríður Halldóra, Katrín
Sigrún, Oddur og Bárður. Upp-
eldissystkini eru Guðríður Guð-
finna Jónsdóttir og Jón Ragnar
Sævarsson.
Fyrri eiginkona Hilmars var
Ellen Bibow, dóttir þeirra er Kar-
en von Thien, maki hennar Uwe
og dóttir þeirra Greta Inkel. Þau
eru búsett í Þýskalandi. Árið 1966
kvæntist Hilmar eftirlifandi eigin-
konu sinni, Brynju
Bjarnadóttur. Börn
þeirra eru: 1) Bjarn-
ey Hrafnberg, sam-
býlismaður hennar
er Guðjón Axel Jóns-
son, sonur hennar er
Hilmar Helgi Sigfús-
son. 2) Kristbjörg,
maki hennar er Sig-
urður Arnar Sverr-
isson, börn þeirra
eru Arnþór Sverrir,
Ágúst Þórður, Lilja
Rós og Elía Bergrós.
3) Brynjólfur Rúnar.
4) Halldóra, maki
hennar er Sean Robert Donoghue,
börn þeirra eru Adam Brynjar og
Anna Björk. Þau eru búsett í Eng-
landi.
Hilmar vann ýmis störf um æv-
ina en búskapur átti samt hug
hans allan. Tók hann við búi for-
eldra sinna og stundaði búskap
þar alla tíð síðan.
Útför Hilmars Jóns fer fram frá
Þykkvabæjarklausturskirkju í
dag og hefst athöfnin klukkan 11.
Jarðvegur í Álftaveri í Vestur-
Skaftafellssýslu einkennist af ösku-
lögum. Þau liggja þar hvert ofan á
öðru með jarðvegi á milli – misþykk-
um. Ofarlega eru öskulög frá Kötlu-
gosunum 1918 og 1860 og síðan koma
þau í ljós hvert af öðru og loks á rúm-
lega meters dýpi kemur svokallað
Landnámslag, gjóskulag sem mark-
ar landnám Íslands. Í metersþykk-
um sverðinum má lesa sögu lands,
búskapar og eldgosa á Suðaustur-
landi.
Í rúmlega rekublaðsþykkum
sverðinum liggur saga fimm ættliða
bænda að Þykkvabæjarklaustri og
þar með frænda míns Hilmars Jóns
Brynjólfssonar, Nonna, sem í dag
verður til moldar borinn. Brynjólfur
Eiríksson og Málfríður Ögmunds-
dóttir, langafi og langamma Nonna,
komu róandi vestan frá Vík í kjölfar
Kötlugossins 1860 og settust að í
Hraungerði og síðar í Vesturbænum
að Þykkvabæjarklaustri. Sonur
þeirra, Oddur Brynjólfsson og kona
hans Hallfríður Oddsdóttir tóku við
búinu og fluttu bæinn vestur þar sem
hann stendur í dag. Sonur þeirra
Brynjólfur Oddsson og kona hanns
Guðrún Þórðardóttir tóku við búinu
skömmu eftir Kötlugosið 1918. Guð-
rún, sem þá var ekkja, brá búi sínu í
Skaftártungu vegna gjóskufalls og
Brynjólfur slapp naumlega undan
hlaupinu er hann og félagar hans
hleyptu undan því austur í Skálma-
bæjarhraun. Sex árum eftir gosið
fæddist Nonni að Þykkvabæjar-
klaustri og var þar heimili hans alla
æfi. Þar fæddist hann og þar dó
hann. Hann bjó þar, sem bóndi, frá
1959 með fyrri konu sinni Ellen
Bibow, frá Þýskalandi og síðar með
seinni konu sinni Brynju Bjarnadótt-
ur frá 1963. Fyrir nokkrum árum
tóku dóttir og teyngdasonur Nonna
og Brynju, Kristbjörg og Sigurður
við búinu og þar með við mótun rúm-
lega rekublaðsþykkrar sögu svarðar-
ins og fimm ættliða að Þykkvabæj-
arklaustri í Álftaveri.
Á um 40 árum brutu þau Nonni og
Brynja nýtt land til ræktunar, mýr-
arnar voru ræstar fram og sléttaðar.
Bústofninn var stækkaður, hlöður,
fjós, fjárhús, skemmur og íbúðarhús
byggð, og búskapurinn vélvæddur.
Verkin voru mörg og hugurinn mik-
ill. Það varð happ mitt eins og svo
margra annarra krakka að fá að fara
í sveit til Nonna og Brynju. Öll mun-
um við eftirvæntinguna þegar komið
var austur fyrir Langasker og enda-
lausar spurningar okkar: „Hvenær
komum við í sveitina?“ – hljóðnuðu. Á
Þykkvabæjarklaustri tókumst við
mörg á við það í fyrsta sinn að vera
burtu frá mömmu og pabba, lærðum
að umgangast dýrin og vinna. Þekkja
söng fuglanna og eggin þeirra, og
lærðum að beisla hræðsluna þegar
kjói og skúmur voru rændir. Hér
blossaði upp bíla- og dráttavéladell-
an, sem var svo mikil að við sofnuðum
með vélarhljóð á vör. Brynja fyllti
tómarúmið sem fjarvera foreldranna
skapaði en Nonni var verkstjórinn.
Hann var hagur á tré og járn og var
mikilfenglegt að horfa á hann fletta í
sundur stórtrjám, ættuðum af
Bólhraunafjöru. Nonni var mikill
hugmaður, ósérhlífinn og víkingur til
verka. Fátt fór eins mikið í taugarnar
á honum og sleifarlag við bústörfin
og fór hann ekkert leynt með það ef
svo var. Hjá honum lærðum við að:
ræsa fram sandbleytur í vafasömu
vaði, flá sel og strekkja selskinn,
hræra í blóði sem rann úr hálsi
heimaslátruðu túnarollunnar svo það
kekkjaði ekki, taka hest í haga,
mjólka, slá og snúa, og bakka kerru.
Við lærðum að binda hesta, tagl í
tagl, á söndunum á meðan fjöll voru
smöluð, að meðhöndla broddstaf, og
við lærðum um tilgang veðranna á
broddstafnum sem nota má til þess
að draga til sín kind úr svelti… Þessi
skóli lífsins á Þykkvabæjarklaustri
reyndist okkur sumarkrökkunum
ómetanlegt veganesti í lífinu.
Bestu stundirnar með Nonna voru
seint að afloknu dagsverki með síð-
ustu lambakerruna eða heyvagninn,
prúðir yfirbreiddir galtar í túni, sólin
horfin í Jökulinn, tjaldurinn þagnað-
ur í túninu og sterkar hendur Nonna
á stýri.
Kæra Brynja, Bjarney, Krist-
björg, Brynjólfur, Halldóra og fjöl-
skyldur, mínar innilegustu samúðar-
kveðjur,
Sigurður Reynir Gíslason.
Nú þegar Hilmar Jón, eða Nonni
eins og hann var ávallt kallaður, er
kvaddur er margt sem kemur upp í
huga minn. Sérstaklega eru árin sem
ég var í sveit á Þykkvabæjarklaustri
minnisstæð. Það var bæði gaman og
þroskandi að vera í sveitinni. Nonni
var mjög barngóður gat leikið við
okkur krakkana þannig að allir höfðu
gaman en einnig hafði hann mjög
gott lag á að kenna okkur að vinna og
var okkur treyst fyrir verkefnum
þannig að gengið var til verka af fullu
sjálfstrausti. Hjá Brynju lærði ég
líka margt, svo sem að baka og búa til
mat. Nonna gat legið hátt rómur og
man ég sérstaklega eftir því að þegar
verið var í heyskap og komið var að
því að koma heyinu af vagninum í
hlöðu samkvæmt þess tíma vinnuað-
ferð, þá stjórnaði hann því og þegar
allt var tilbúið þá kallaði hann ætíð
„híf opp“ svo hátt að mér fannst að
það hlyti að heyrast til næstu bæja.
Ferðir suður á fjöru að ná í reka,
veiðiferðir í Mjóásvatn, réttirnar á
haustin og margt fleira sem ég fékk
að upplifa er ég þakklát honum fyrir.
Nonni var mjög trúaður maður.
Hann varð fyrir því að slasast fyrir
nokkrum árum og gekkst vegna þess
síðar undir erfiða og áhættusama
læknisaðgerð. Þá var það m.a. trúin
sem hjálpaði honum í veikindunum.
Hann náði ekki aftur fullri heilsu og
þó þrekið væri ekki mikið þá hélt
hann áfram að starfa eftir bestu getu.
Viljann vantaði aldrei. Eftir að þau
Nonni og Brynja hættu búskap og
Kidda og Siggi fóru að búa á Þykkva-
bæjarklaustri hélt hann áfram að
fylgjast með því sem var að gerast í
búskapnum og rétta fram hjálpar-
hönd eftir því sem hann gat og ekki
þótti síðra að fá að líta eftir litlu
barnabörnunum. Hann var mjög
ræktarsamur við systkini sín og ætt-
ingja og veit ég að hann og mamma
töluðu oft saman í síma, nær daglega
og er hún honum mjög þakklát fyrir
þær stundir.
Fjölskylda mín og foreldrar þakka
honum samfylgdina um leið og við
vottum Brynju, börnum þeirra og
fjölskyldum innilega samúð.
Guð blessi minningu Nonna.
Egilína S. Guðgeirsdóttir.
Jæja frændi, nú ert þú lagður upp í
ferðina löngu, þú varst nú búinn að
segja mér fyrir þó nokkru að það
færi nú að styttast í ferðina þína en
auðvitað vildi maður ekki trúa því og
einnig það að við vildum svo mikið
hafa þig áfram hjá okkur vegna góð-
mennsku þinnar. Ég man svo vel
þegar við bræðurnir komum með
mömmu og pabba í heimsókn til ykk-
ar að Þykkvabæjarklaustri og feng-
um m.a. að fara á hestbak, þvílík upp-
lifun fyrir litla peyja úr Eyjum.
Fyrir sex árum síðan jukust sam-
skipti okkar til muna, en það var þeg-
ar litli sonur okkar Valur Pálmi
greindist með alvarlegan hjartagalla
aðeins sólarhrings gamall. Já þá
hafðir þú samband og spurðir okkur
hvort þú mættir tala við nafna þinn í
Þorlákshöfn, hann væri miðill. Jú, við
héldum það nú, enda vorum við farin
að leita mikið í orð Guðs á þessum
tíma. Þið nafnarnir studduð okkur
mikið á þessum árum sem baráttan
stóð yfir og lifnaði nú vel yfir okkur
þegar hjúkkurnar komu inn á stof-
una til okkar og sögðu okkur að hann
Hilmar Jón væri í símanum. Já þú
vildir fá að fylgjast með og ef þig var
farið að lengja eftir því að við hringd-
um þá hringdir þú sjálfur í okkur eða
mömmu og pabba.
Kæri frændi, ég ætlaði nú að vera
búin að hringja í þig til að upplýsa þig
um gang mála, en fyrst ég kom því
ekki í verk þá geri ég það bara nú. Þú
vissir nú að Valur færi í hjartaþræð-
ingu í febrúar á þessu ári og langar
mig bara að segja þér að við erum
með nýtt barn í höndunum, Valur
gefur Gulla tvíbura bróður sínum
ekkert eftir og er ekki sjáanlegt að
hann hafi átt við alvarleg veikindi að
stríða fyrstu ár ævi sinnar og hafi tví-
vegis þurft að fara til útlanda í að-
gerð.
Kæri frændi, að lokum langar okk-
ur í Unufellinu að þakka þér fyrir
þann góða anda og þær fallegu hugs-
anir sem þú og fjölskylda þín hafið
sent okkur á erfiðum tímum og það
er alveg á hreinu að þú verður góður
engill og mikill verndari á nýjum
stað.
Kæra Brynja, börn ykkar, tengda-
börn og barnabörn. Við Heiða og
strákarnir sendum ykkur okkar
dýpstu samúðarkveðjur vegna frá-
falls Hilmars Jóns.
Valur Stefánsson.
Hilmar Jón Brynjólfsson á
Þykkvabæjarklaustri er einn þeirra
fjölmörgu góðu manna sem varðað
hafa veg minn og sýnt mér styrk í
starfi. Foreldrar hans, Brynjólfur
Oddsson og Guðrún Þórðardóttir,
sátu hið forna klaustursetur með
sæmd og þau var gott heim að sækja.
Guðrún var hress kona og skorinorð
og veitti gestum sínum góðan beina.
Um Brynjólf á ég fleiri minningar því
hann lifði konu sína um mörg ár. Fáir
komust undan því að líta upp til hans
því hann var manna hæstur á velli en
velvild sem mætti mér hjá honum var
til jafns við það.
Minjavörslu landsins er það mikil
nauðsyn að eiga gott samstarf við
bændur og búaliða um varðveislu og
rannsókn fornminja. Oft hefur verið
á því misbrestur en dæmi hins gagn-
stæða eru einnig mörg. Við fráfall
Hilmars Jóns hugsa ég til hans og
fleiri bænda í Álftaveri. Hilmar Jón
og frændur hans, Norðurhjáleigu-
bræður, sögðu mér frá miðalda bæj-
arrúst sem komið hafði í ljós við eyð-
ingu svonefndrar Kúabótar á
leirunum vestur frá Þykkvabæjar-
klaustri.
Áður (1958) höfðu Brynjólfur
Oddsson og Jón Gíslason alþingis-
maður vakið athygli safnmanna á
henni. Ég fór á vettvang 1969 og ári
síðar fór Magnús Bjarnfreðsson
sjónvarpsmaður þangað með mér og
kynnti minjastaðinn í sjónvarpsfrétt-
um. Þetta leiddi til þess að Þjóð-
minjasafnið hóf þarna uppgröft undir
stjórn Gísla Gestssonar safnvarðar
árið 1972. Honum lauk seint á sumri
1976. Þá höfðu verið leiddar í ljós
samstæðar tættur nokkurra bæjar-
húsa og kirkju með lítt högguðum
veggjum hlöðnum úr hraungrýti.
Þarna hafði verið stórbýli og margt
merkra minja kom úr jörðu. Þessi
bær hefur eyðst í Kötlugosi seint á
15. öld. Rannsóknarmenn áttu fyrst
athvarf hjá Hirti Hannessyni og Vig-
dísi Magnúsdóttur konu hans á Herj-
ólfsstöðum og sátu þar veislu dag
hvern. Síðar fengu þeir inni í gömlu
íbúðarhúsi á Þykkvabæjarklaustri
hjá Hilmari Jóni og hans ágætu
konu, Brynju Bjarnadóttur, áttu þar
gott athvarf og sambýlið við Hilmar
Jón og fjölskyldu hans var öllum til
ánægju. Þessari merku rannsókn
hefði ekki orðið til vegar komið án
velvilja Álftveringa.
Geysimiklar minjar mannavistar
eru í hinu forna bæjarstæði Þykkva-
bæjarklausturs, í senn rústir bæjar
og klausturhúsa. Undir lok septem-
ber 1989 lét Hilmar Jón mig vita af
því að grafa ætti skurði til að veita
vatni frá kirkjugarði á Þykkvabæj-
arklaustri og bauð mér að fylgjast
með verki næsta dag (29. sept.).
Verkið var unnið til hálfs þá og til
fulls nokkrum dögum síðar. Minjar
sem ég týndi þá upp úr moldum eru
varðveittar í Skógum og sýna sömu
góðu varðveisluskilyrði í jörðu og við
fornleifarannsókn í Stóru-Borg undir
Eyjafjöllum. Ljósan vott sá ég þess
að klausturhús hafa staðið vestur frá
kirkjudyrum en ekki suður frá kirkju
eins og Árni Magnússon skráði 1705.
Geysimikil dyrahella kom upp við
kirkjugarð vestur frá kirkjudyrum,
líklega komin austan frá Mýrna-
mannahöfða við Kúðafljót.
Ári síðar tjáði Hilmar Jón mér frá
bæjarrúst sem blásið hafði ofan af í
svonefndum Niðurföllum fyrir fram-
an byggð í Álftaveri. Áður var þar
melabót mikil. Ég kom vitneskju um
þetta á framfæri við rétta aðila. Sjálf-
ur ók Hilmar Jón mér þangað um
torfæruveg. Þarna voru glöggar
rústir smábýlis, röð bæjarhúsa af
miðaldagerð, fjós og heygarður
nokkru vestar og upp frá bæjarhús-
um var falleg rúst smiðju sem verið
hafði með timburþil móti vestri.
Að utanverðu þar var mikill, ával-
ur blásteinn sem járn hafði verið lúið
á.
Breiða af gjalli frá rauðblæstri var
í sandinum umhverfis tóftina. Fyrir
atbeina minn og með hjálp Hilmars
Jóns og Brynju réðst það svo að tveir
góðir arkitektanemar, Arinbjörn Vil-
hjálmsson og Bergljót Jónsdóttir,
gerðu uppmælingu í september 1992
af bæjartóftum í Niðurföllum sem
þátt í námsverkefni í Þýskalandi. Í
annarri ferð minni með Hilmari Jóni
á þennan stað sáum við aðrar bæj-
artóftir í tæpu örskotsfæri í norður
frá hinum. Þarna er merkilegt rann-
sóknarverkefni í miðaldafræði en
mun aftur hyljast af melöldum innan
tíðar.
Hilmar Jón unni kirkju sinni af
heilum hug, vildi í öllu veg hennar
góðan og rækti allt sem henni við
kom. Sama máli gegndi um kirkju-
garð, þar var umhyggja alltaf fyrir
hendi. Legsteinn Hans Birman
klausturhaldara, nefndur Ábóta-
steinn, vestur frá kirkju naut hjá
Hilmari Jóni góðrar umsjár. Séð var
um það að hann sigi ekki í moldu og
mosi og skófir afmáð eftir þörfum.
Grafarbúinn hélt áfram þeim sið
að launa umsjána með rekahöppum á
Klausturfjöru.
Hilmar Jón varð fyrir miklum og
þungum áföllum vinnuslyss og
heilsubrests á seinni árum. Segja má
að líf hans hafi síðan verið líkt og
kraftaverk. Mesti styrkur hans fyrir
utan það að eiga ástríka eiginkonu og
góða fjölskyldu var sterk Guðstrú
sannkristins manns. Þangað sótti
hann styrk sinn í blíðu og stríðu og
æðraðist aldrei. Mér er það minnis-
stætt er hann kom 1995 að grunni
safnkirkjunnar í Skógum sem nú
skartar hér framar öðrum húsum.
Hann signdi sig vestan við grunninn,
gekk síðan inn á hann miðjan, laut
þar höfði og flutti hljóða bæn. Þar tók
hann öllum vígðum mönnum fram.
Kirkjan minnir mig á Hilmar Jón
hvern dag. Kirkjutröppur og stígur
að þeim innan sáluhliðs eru lögð
hraunhellum er Hilmar Jón sendi
mér og hafði tekið við Alviðruhamra.
Frændi hans, Bjarni Þorbergsson
bóndi í Hraunbæ, lét í té mestallt
hleðslugrjót kirkjugrunns og kirkju-
garðs. Álftveringar hafa reynst mér
vel í starfi.
Hilmar Jón var mikill og hagsýnn
bóndi. Hann hýsti býli sitt stórmann-
lega, setti víðar lendur í tún, átti bú-
fénað góðan og hirti með ágætum.
Þann meginþátt í starfsævi hans
þekktu þó aðrir betur en ég. Hér er
komið á framfæri hollustu hans við
þjóðminjar og Byggðasafnið í Skóg-
um.
„Það lofar hver sína hýru,“ sagði
gamla fólkið er það minntist vel-
gjörða í garð sinn. Að skilnaði þakka
ég Hilmari Jóni allan þann ljúfleika
sem hann sýndi mér í hvert sinni er
fundum bar saman. Enginn óskaði
mér betur en hann velfarnaðar í
starfi. Góðvild hans yljar mér til
komandi daga. Sönn vinátta er guðs-
gjöf. Fjölskyldu Hilmars Jóns flyt ég
innilegar samúðarkveðjur.
Þórður Tómasson.
Ég var kornabarn þegar ég fór í
fyrsta skipti yfir svartan Mýrdals-
sandinn og í sveitina til ömmu og afa
á Þykkvabæjarklaustri (Klaustri) í
Álftaveri, en þar bjó einnig Nonni
frændi. Þó ég muni ekki eftir þessari
ferð þykir mér mjög líklegt að þessi
stóri frændi hafi kjáð framan í korna-
barnið og hampað því, enda var hann
mikill barnakarl. Þær urðu margar
ferðirnar sem við fjölskyldan fórum
austur og það var alltaf tilhlökkunar-
efni að komast í sveitina. Við vorum
ekki komin langt austur fyrir Lög-
berg þegar við systkinin vorum farin
að spyrja hvenær komum við í sveit-
ina, því í okkar huga var bara til ein
sveit. Svo kom að því að ég fór að
vera um lengri tíma í sveitinni. Ég
varð 10 ára sumarið sem ég gerðist
kaupakona. Þá voru Nonni og Brynja
með búið og það kom í minn hlut að
passa dæturnar Böddu og Kiddu og
seinna Binna. Ég dvaldi samtals 6
sumur hjá Nonna og Brynju og sinnti
úti- og inniverkum. Nonni stjórnaði
útiverkunum en hann var hamhleypa
til verka og mjög kappsamur, ekki
síst þegar mikið lá við, stundum svo
að manni þótti nóg um. Þegar sá gáll-
inn var á honum þurfti að ljúka verk-
unum með ógnarhraða.
Verkin sem þurfti að vinna voru
fjölbreytt. Ég minnist þess þegar ég
var rétt 10 ára og fór í fyrsta skipti að
smala. Mikið lá við að ná safninu
saman sem var dreift um Melana. Ég
var ekki orðin þaulvön allri hugtak-
anotkun sveitamannsins. Það var
mikill hugur í frænda mínum sem
kunni vitanlega að halda safninu
saman. Hann hrópaði á mig og bað
mig að hleypa hestinum fyrir gráu
rolluna sem væri austan við skerið.
Nú voru góð ráð dýr, hvar var austur,
gráar rollur um allt og óteljandi
sker? Nonni hafði vitaskuld engan
tíma til að útlista áttirnar fyrir borg-
arbarninu, enda komin langt í burtu
þegar ég bar upp spurninguna. Hvað
um það, safnið komst í réttina, menn
slöppuðu af áður en farið var að
draga í dilka og nutu þess að vera í
réttinni.
Eitt af verkum okkar krakkanna á
sumrin var að taka þátt í heyskapn-
um. Að raka dreif var göfugt og mik-
ilvægt starf, en stundum þreytandi,
enda vinnudagurinn oft langur þegar
keppst var við að hirða áður en færi
að rigna. Það var hins vegar á sig
leggjandi að raka allan daginn þegar
við fengum að keyra heyið heim í
hlöðu. Það voru góð laun að liggja í
töðunni uppi á heyvagni, horfa upp í
himininn og láta seiðast af undra-
verki hans. Þegar búið var að bjarga
heyinu í hlöðu lyftist brúninn á
Nonna og hann lék við hvern sinn
fingur. Við lékum okkur í hlöðunni og
HILMAR JÓN
BRYNJÓLFSSON