Morgunblaðið - 30.12.2001, Blaðsíða 26

LISTIR
26 SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
V
ARLA er hægt að komast hjá
því að líta örlítið um öxl þegar
pistilinn ber upp á næstsíð-
asta dag ársins. Úttekt á
árinu væri þó ofrausn enda
áramót engin sérstök tíma-
mót í leikhúslífinu, þar sem
hið hefðbundna leikár er varla hálfnað og tæp-
lega hægt að draga saman í eina marktæka
heild seinni helming síðasta leikárs og fyrri
helming þessa.
Þetta fyrsta ár nýrrar aldar hefur þó borið
með sér nokkrar breytingar á leikhúslífinu og
þá helsta að Leikfélag Íslands hætti starfsemi
sinni í Iðnó í haust vegna erfiðleika í rekstr-
inum. Hvernig sem þeim málum mun end-
anlega lykta er ljóst að ákveðnum kafla í ís-
lenskri leiklistarsögu er lokið; kafla sem hófst
með Flugfélaginu Lofti árið 1995 og nýtt leik-
hús, Loftkastalinn, varð til í kjölfarið.
Með stofnun Flugfélagsins Lofts og Loft-
kastalans kom ný hugmyndafræði inn í leik-
húslíf á Íslandi. Hug-
myndafræði
frjálshyggjunnar þar
sem í fyrsta sinn
skyldi sýnt fram á að
hægt væri að reka
leikhús, listastofnun,
án opinberra styrkja, hið eina sem þyrfti til
væri þekking á leikhúslífinu og markaðnum;
fram var komin ný kynslóð leikhúsfólks sem
kunni ekki aðeins á hina listrænu hlið leikhúss-
ins heldur líka hina hliðina sem aldrei hefði
mátt nefna áður, peningahliðina. Að græða á
leikhúsi varð skyndilega að giska sannfærandi
fullyrðingu. Fullyrt var að þetta væru ekki
ósættanlegar andstæður, listin og peningarnir,
heldur ríkti þar einskær samheldni á milli,
enda löngu vitað að listin verður ekki framin
án peninga þótt langsóttara sé að úr henni
verði peningar – alltaf.
Hin nýju viðhorf til listsköpunar semþessu hafa fylgt eru langt í frábundin við leikhúsið eingöngu. Áþessum sama tíma, 10. áratugnum,
hefur umræða um þátttöku atvinnufyrirtækja
í lista- og menningarlífinu orðið fyrirferð-
armeiri en nokkru sinni áður. Ef meta ætti
hlutfall raunverulegs stuðnings atvinnufyr-
irtækja við menningarlífið í landinu annars
vegar og hins vegar hlutfall fyrirferðar um-
ræðunnar um menningarmálin almennt þá er
augljóst að atvinnufyrirtækin hafa borið vel úr
býtum. Staðreyndin er nefnilega sú að þrátt
fyrir vaxandi stuðning atvinnufyrirtækjanna í
landinu við menningarlífið er hann enn sem
komið er hverfandi lítill sem hlutfall af heild-
inni sem til er kostað af opinberu fé.
Allt er þetta auðvitað gott og blessaðog engin ástæða til að draga úreinkaaðilum að styðja við þá list-viðburði sem höfða til þeirra á ein-
hvern veg en jafnfráleitt er að ætla að stuðn-
ingur af því tagi sé eitthvað sem koma skuli í
stað opinbers stuðnings í framtíðinni.
Góðærið sem ól af sér þessa umræðu um
kostun er nú liðið og ljóst hverjir draga fyrst
að sér hendur; hinir menningarlega sinnuðu
atvinnurekendur sem þurfa að beina þeim
fjármunum sem þeir hafa í arðbærari fjárfest-
ingar þegar að kreppir. Menningarlíf heillar
þjóðar getur ekki verið háð slíkum duttlungum
á nokkurra ára fresti.
Talsmenn Leikfélags Íslands gerðu sam-
drátt í efnahagslífinu að helsta sökudólgi ófara
sinna; stuðningur úr atvinnulífinu sem þeir
höfðu treyst á við gerð framtíðaráætlana vorið
2000 var ekki lengur fyrir hendi ári síðar og þá
var í fá önnur hús að venda en sameiginlega
sjóði skattgreiðenda. Stærsta mótsögnin í
efnahagsreikningi hinna frjálshyggjuboðandi
leikhúsmanna er hversu sjálfsagt þeim þykir
að ríkið hlaupi undir bagga þegar dæmið geng-
ur ekki upp án þess. Og fáir bregðast svo reið-
ari við þegar á daginn kemur að ekki eru allir
jafnsammála þessari skoðun á hlutverki hins
opinbera.
Athyglisvert er að samtímis því sem bylgja
frjálshyggjunnar reis og hneig í leikhúslífinu á
seinni hluta síðasta áratugar aldarinnar hefur
ungur leikhúsmaður verið að hasla sér völl
sem sjálfstæður framleiðandi leiksýninga hér
heima og erlendis. Hann hefur tekið á sig
ýmsa skelli og átt sína smelli en allt án nokk-
urra yfirlýsinga eða oflátungsháttar og aldrei
farið í neinar grafgötur með hvers eðlis sú
starfsemi er sem hann stendur að. Bjarni
Haukur Þórsson hefur átt merkilegan feril í ís-
lensku leikhúsi á undanförnum árum og full
ástæða til að skoða hann nánar.
Eftir að hafa stundað nám í leiklist í New
York í Bandaríkjunum og starfað sem leikari í
kjölfar þess kom Bjarni Haukur heim til Ís-
lands um miðjan síðasta áratug og hófst handa
með því að setja á svið fyrir eigin reikning í
Gamla bíói leikritið Masterclass um líf dív-
unnar Mariu Callas eftir Terence McNally. Í
kjölfar þess sviðsetti hann Trainspotting í
Loftkastalanum – fyrir eigin reikning – og tap-
aði stórfé á þeirri sýningu, nokkrum milljónum
að eigin sögn. Hann réðst þó í aðra sýningu,
Hellisbúann, sem rétti við fjárhaginn og gott
betur og áfram hélt hann með uppfærslu í Bíó-
borginni á Kossinum, nýju leikriti eftir Hall-
grím Helgason, sem gerði sig ekki og tapið var
talsvert. Samtímis var Bjarni Haukur ásamt
félögum sínum búinn að tryggja sér sýning-
arrétt á Hellisbúanum í Skandinavíu og svið-
setti verkið bæði í Danmörku og Noregi við
miklar vinsældir. Í haust hefur Bjarni staðið á
bakvið sýninguna Með vífið í lúkunum sem
hann framleiðir í samvinnu við Borgarleik-
húsið og í kvöld er hann að frumsýna leikritið
Leikur á borði þar sem hann fer með aðal-
hlutverkið auk þess sem hann er framleiðandi
sýningarinnar.
Í samtali við Bjarna Hauk kemur skýrt fram
sú afstaða hans að markaðsleikhús, eða prívat-
leikhús eins og hann kýs að kalla það upp á
skandinavísku, er fullkomlega raunhæfur
möguleiki hér á Íslandi samhliða öðrum op-
inberum leikhúsrekstri ef engum fjármunum
er eytt í yfirbyggingu og umgjörð rekstrarins,
heldur hver og ein sýning látin standa sem
fjárhagsleg heild. „Það er sýningin sem pen-
ingarnir eiga að fara í en ekki skrifstofuhald,“
segir hann og stendur og fellur með sínum
verkum.
Vafalaust þætti honum sjálfum betraað hans væri að engu getið í þessusamhengi en það segir líklega meiraum manninn en flest annað. Hann
hefur haslað sér völl sem eini sjálfstæði fram-
leiðandi leiksýninga hér á landi og sennilega
má rekja ástæðuna til tveggja orsaka. Hann
hefur lært af eigin mistökum og haft vit á að
færast ekki meira í fang en hann hefur talið sig
ráða við. Þá hefur hann ekki heldur farið fram
á opinberan stuðning við sinn einkarekstur.
Það eitt og sér gerir hann í huga undirritaðs að
manni ársins í íslensku leikhúsi.
Maður ársins í leikhúslífinu
Morgunblaðið/Þorkell
Bjarni Haukur Þórsson: sjálfstæður framleið-
andi leiksýninga hér heima og erlendis.
AF LISTUM
Eftir Hávar
Sigurjónsson
havar@mbl.is
Á NÝÁRSDAG kl. 18 frumsýnir
Sjónvarpið nýja íslenska barnamynd
sem heitir „Handlaginn maður handa
mömmu“. Sveinn M. Sveinsson hjá
Plús film er leikstjóri og framleiðandi
myndarinnar sem er 15 mínútur að
lengd. Hann segir myndina unna í
tengslum við aðild Ríkisútvarps Sjón-
varps að Samtökum evrópskra Sjón-
varpsstöðva (EBU). „Á hverju ári
framleiðir hver þjóð sem aðild á að
samtökunum leikna 15 mínútna
barnamynd fyrir aldurshópinn 6 til 9
ára. Sjónvarpið hefur undanfarin ár
tekið þátt í verkefninu og sér barna-
deild RÚV um að velja úr hugmynd-
um í samráði við fulltrúa EBU,“ segir
Sveinn um aðdraganda myndarinnar.
Hann segir Ástu Hrafnhildi hjá
Stundinni okkar eiga hugmyndina að
sögunni, sem Ari Kristinsson vann í
kjölfarið handrit að.
„Handlaginn maður handa
mömmu“ segir frá stúlkunni Lísu
sem býr með móður sinni. Hún sakn-
ar þess að hafa ekki mann við höndina
sem getur gert við ýmsa hluti sem úr
lagi fara á heimilinu. Mamma heldur
því fram að hún þurfi ekki á slíkum
mönnum að halda og geti gert við
flesta hluti sjálf. Lísa hefur hins vegar
reynslu af viðgerðum móður sinnar
og er henni ekki sammála. Þegar að
því kemur að gera við flugdreka Lísu,
tekur hún til sinna ráða og ákveður að
leita að manni handa mömmu í versl-
unarmiðstöð í nágrenninu. Þar lenda
Lísa og hundurinn Prins í miklum æv-
intýrum.
Hefur hlotið góða dóma
Sveinn segir markmið samvinnu-
verkefnis Evrópskra sjónvarpsstöðva
annars vegar að hvetja til gerðar
vandaðs barnaefnis fyrir sjónvarp, en
hins vegar að skapa vettvang til dreif-
ingar barnaefnis milli þjóða í Evrópu.
„Hver þjóð sem skilar mynd getur
valið myndir allra hinna þjóðanna til
sýninga sér að kostnaðarlausu. Til-
gangurinn er því sá að leyfa börnum á
ýsmum aldri að skyggnast inn í hug-
arheim barna í öðrum menningar-
heimum á svipuðum aldri. Sjónvarpið
hefur til dæmis sýnt allar myndirnar
sem gerðar hafa verið undanfarin ár í
tengslum við verkefnið,“ segir
Sveinn. „Til að efnið skili sér sem best
til hinna ungu áhorfenda af ólíkum
þjóðernum gilda ákveðnar reglur um
gerð myndanna. Efnið skal framsett á
sem myndrænastan hátt, samtöl eru
t.d. í lágmarki og hlutur þularins ekki
meira en 30% af sýningartímanum.
Þá má aðalleikari myndarinnar ekki
vera eldri en 9 ára,“ segir Sveinn.
„Handlaginn maður handa
mömmu“ var sýnd á fundi Evrópskra
sjónvarpsstöðva í Kraká í Póllandi og
hlaut þar góða dóma. Hún var valin til
sýninga á öllum sjónvarpsstöðvum og
segir Sveinn það vera mestu viður-
kenningu sem mynd innan verkefn-
isins getur fengið.
Elísabet Birta Sveinsdóttir fer með
hlutverk Lísu í myndinni, en aðrir
leikendur eru Örn Árnason, Jóhanna
Vigdís Arnardóttir, Fjölnir Þorgeirs-
son og Árni Pétur Guðjónsson. Tökur
annaðist Bergsteinn Björgúlfsson og
frumsamin tónlist er eftir Ingólf Sv.
Guðjónsson. Handrit er sem áður
sagði eftir Ara Kristinsson og leik-
stjóri og klippari er Sveinn M. Sveins-
son.
Ævintýri Lísu og hundsins
Prins sýnd í sjónvarpinu
STJÓRN verðlaunasjóðs Ásu Guð-
mundsdóttur Wright veitti á föstu-
dag Þráni Eggertssyni, prófessor
við viðskipta- og hagfræðideild
Háskóla Íslands, heiðursverðlaun
sjóðsins fyrir árið 2001, en þetta er
í þrítugasta og þriðja skipti, sem
hin árlegu heiðursverðlaun eru
veitt úr Ásusjóði. Eru Þráni veitt
þessi verðlaun fyrir margþætt
störf og rannsóknir á sviði fræði-
legrar hagfræði og hagkerfa.
„Þráinn hefur unnið sérstaklega
yfirgripsmikið og merkilegt starf
á sviði hagfræði víða um heim.
Ekki er ofmælt, að framlag Þráins
hafi gert hann að einum frumleg-
asta og merkasta hagfræðingi
okkar,“ sagði dr. Sturla Frið-
riksson, stjórnarformaður sjóðs-
ins, meðal annars við athöfnina.
„Undanfarna áratugi hefur mik-
il þróun átt sér stað í fræðilegri
hagfræði. Ný svið hafa orðið til og
önnur horfið. Eitt þessara nýju
sviða er hin svonefnda ný-
stofnana-hagfræði, en innan henn-
ar er vikið frá hefðbundnum for-
semdum, sem skilgreina markaði í
hálfgerðri einangrun frá þjóð-
félaginu. Stofn-hagfræðin vill
beina athyglinni að umgjörð efna-
hagslífsins, svo sem að lögum,
eignarétti og viðskiptakostnaði, en
einnig að skráðum og óskráðum
reglum, sem gilda um hegðun
þjóðfélagsins.
Níundi áratugurinn var sér-
staklega frjór fyrir rannsóknir
innan ný-stofnana-hagfræði, og á
þeim tíma komu ýmsar nýungar
fram. Þráinn Eggertsson var einn
af brautryðjendum þessarar nýju
greinar og hefur hann tekið virk-
an þátt í framsókn hennar,“ sagði
Sturla ennfremur.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sturla Friðriksson afhendir Þráni Eggertssyni verðlaunin.
Hlýtur verðlaun
úr Ásusjóði