Morgunblaðið - 20.01.2002, Qupperneq 56

FÓLK Í FRÉTTUM
56 SUNNUDAGUR 20. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
úts
ala
O
p
ið
á
su
nn
ud
ög
um
fr
á
kl
.
13
—
17
ENIGMA er fyrsta myndin sem
„stónsarinn“ Mick Jagger fram-
leiðir. Hann var fyrstur til að
tryggja sér réttinn á metsölubók
Roberts Harris um afrek og ástir
dulkóðunarsérfræðinga í breska
hernum á tímum síðari heimsstyrj-
aldarinnar. Stórhuga og ákveðinn í
að sanna sig í kvikmyndaheiminum
gaf Jagger sér góðan tíma í að finna
réttu mennina til verksins. Hann
réði því einn virtasta handritshöfund
Breta, leikritaskáldið Tom Stopp-
ard, sem hlaut Óskarsverðlaun fyrir
handritið að myndinni Shakespeare
in Love. Stoppard var eins og snið-
inn í starfið því hann hafði lengi haft
áhuga á sagnfræðinni í kringum
sögusvið bókarinnar, herstöðina í
Bletchley Park, hvar þeir höfðu að-
setur hinir gleymdu dulkóðasér-
fræðingar sem voru svo þýðingar-
miklir í kafbátahernaði Breta gegn
Þjóðverjum.
Síðasti hlekkurinn í Ráðgátukeðj-
unni var leikstjórinn Michael Apted
sem síðast gerði Bond-myndina The
World is Not Enough við ágætis
orðstír. Apted hóf ferilinn í sjón-
varpi og skapaði sér nafn sem djarf-
ur og hugvitssamur heimildamynda-
og sjónvarpsþáttahöfundur. En hug-
urinn leitaði til hvíta tjaldið og hóf
hann að gera kvikmyndir snemma á
áttunda áratuginum. Dóttir kola-
námumannsins, með Sissy Spacek í
Óskarsverðlaunahlutverki sem
sveitasöngkonan Loretta Lynn, var
fjórða kvikmynd hans og jafnframt
sú fyrsta sem hann gerði í nýju
heimkynnum sínum í Hollywood.
Myndin vakti heimsathygli á kvik-
myndagerðarmanninum Apted og
síðan þá hefur hann verið búsettur í
bíóborginni og gert margar naftog-
aðar myndir, eins og t.a.m. Gorky
Park, Gorillas in the Mist, Nell og
Extreme Measures.
En það var þó ekki síst sökum
reynslu Apted af heimildamynda-
gerð sem Jagger réði hann. Við-
fangsefnið þótti viðkvæmt, jafnt í
sögulegu- og hernaðarlegu tilliti.
Kallaði á mann sem í senn hefði
reynslu af nákvæmnisvinnubrögðum
heimildamyndagerðarinnar og ríka
frásagnargáfu.
Ráðgátur tvær
„Ég féllst á að taka að mér verkið
eftir að hafa lesið hið útsjónarsama
handrit Stoppards,“ segir Apted í
símasamtali við blaðamann Morg-
unblaðsins. „Ég hafði verið að svip-
ast um eftir handriti sem segði sögu
úr seinni heimsstyrjöldinni en fann
ekkert fram að því sem ekki hafði
verið gert áður. Ég fæddist á meðan
heimsstyrjöldin var í algleymingi og
finn því til mikillar nærveru við
þetta hörmungarskeið.“
– Hvað er það við söguna sem
höfðar til þín að sögusviðinu und-
anskildu?
„Þetta er náttúr-
lega mjög athyglis-
verð uppgötvun, öll
þessi leynd sem hvíldi
í kringum dulkóða-
kapphlaupið milli
Þjóðverja og Breta og
hversu þýðingarmikið
það reyndist í stríð-
inu. Þessir ungu
bresku snillingar púl-
uðu nótt og dag við að
reyna að finna lausn á
þaulhugsuðum dul-
kóðum Þjóðverja sem
stærðfræðilega séð
voru langt á undan
sinni samtíð. Einnig
heillaði mig hin hliðin á sögunni,
kvenmannshvarfið og hvernig þess-
ar tvær ráðgátur spila síðan saman.“
– Þú last sagnfræði í Cambridge
áður en þú snerir þér að kvikmynda-
gerð. Heldurðu að það hafi haft mót-
andi áhrif á þig?
„Ef til vill. Samt hef ég aldrei sóst
sérstaklega eftir því að gera sögu-
legar myndir. Í raun hef ég aldrei
áður gert „búningamynd“, eins og
það er stundum kallað. Ég hef hins
vegar gert sannsögulegar myndir
um samtímafólk. Satt að segja er ég
lítið gefinn fyrir „búningamyndir“
en þetta er tímabil sem ég þó vildi
glíma við.“
– Eftir að hafa gert sögulega
„búningamynd“ fannstu fyrir því að
þú sem sagnfræðimenntaður maður
hafir verið viðkvæmari fyrir sögu-
legri nákvæmni en gengur og gerist
í faginu?
„Nei, ég hef alltaf lagt mikið upp
úr nákvæmni, hvort sem er sögu-
legri nákvæmni eða nákvæmni við
gerð heimildamynda um samtímann.
Ég er fróðleiksfús og hef alltaf lagt
metnað minn í að segja eins satt og
rétt frá og auðið er.“
– Nákvæmni smáatriðanna í
Enigma er líka mjög áberandi.
„Ég hvatti alla til að vanda sig,
leggja sig sérstaklega
fram við að nostra við
smáatriðin því þegar
áhorfandinn tekur eftir
því að þau eru á hreinu
þá ávinnst ómetanlegt
traust sem kemur heild-
armyndinni mjög til
góða.“
Jagger er greindur
– Hafðirðu áhyggjur
af því að fléttan og þá
sér í lagi stærðfræði-
vangavelturnar í kring-
um úrlausn dulkóðanna
kynnu að reynast heldur
í flóknara lagi fyrir bíó-
gesti samtímans?
„Svo sannarlega. Við veltum þess-
um þætti mjög fyrir okkur og kom-
umst að þeirri niðurstöðu að ákveðið
jafnvægi væri nauðsynlegt. Ef við
hefðum dregið upp of einfalda mynd
af starfi sérfræðinganna hefðum við
átt á hættu að setja afrek þeirra nið-
ur og gera þau ótrúverðug – eins ég
mér finnst tilfellið vera í nýrri mynd
Rons Howards A Beautiful Mind
sem einnig fjallar um stærð-
fræðisnilling.
Svo máttum við heldur ekki drepa
áhorfendur úr leiðindum með því að
hafa útskýringarnar of flóknar. Því
þurfti að finna jafnvægi þar sem við
reyndum að útskýra út á hvað úr-
lausn dulkóðanna gekk en þó þannig
að það væri enn flókið og gæfi til
kynna afrek stærðfræðinganna.“
– Kom höfundur bókarinnar, Ro-
bert Harris, nálægt kvikmyndagerð-
inni?
„Hann leit annað veifið í heimsókn
og gaf okkur mjög góð ráð en vildi
samt helst koma sem minnst nálægt
myndinni.“
– Kvikmyndastíllinn er mjög blátt
áfram, næsta klassískur, í anda
gömlu Hitchcock-myndanna. Var
það markmið?
„Nei ég vildi gera nútímamynd
fyrir nútímaáhorfendur. Sannarlega
ekki einhverja tilvísun eða eftiröpun
af stíl gömlu njósnamynda 5. áratug-
arins. Ég held þú sért sá fyrsti sem
segir myndina blátt áfram og ég lít á
það sem hól, þakka þér fyrir.“
– Þú kaust þér breska leikara í öll
hlutverk. Var ekkert freistandi að
ráða einhverja Hollywood-stjörnu til
að fá meiri fjármagn?
„Nei, það hefði dregið úr trúverð-
ugleikanum til muna. Við vildum
frekar eyða meiri tíma í fjáröflunin
en að „ameríkanísera“ þessa mjög
svo bresku sögu. Reyndar er allt
fjármagnið í myndinni þýskt.“
– Varstu ekkert tvístígandi yfir
því að gera mynd fyrir gamlan rokk-
ara sem var að stíga sín fyrstu skref
á framleiðandabrautinni?
„Nei, alls ekki. Mick Jagger er
mjög greindur maður, öðruvísi hefði
hann ekki afrekað svo mikið á tón-
listarsviðinu. Hann stóð sig mjög
vel. Var áhugasamur og skipti sér
lítið að því sem hann hafði ekki vit á.
Nokkuð sem aðrir reyndari fram-
leiðendur mættu taka sér til fyrir-
myndar.“
Bond-dekur
– Síðast gerðirðu Bond-myndina.
Var það ekki mjög frábrugðið gerð
Enigma?
„Hreint ótrúlega. Við gerð Bond-
myndarinnar gat ég fengið allt sem
ég þarfnaðist á meðan ég varð að
halda mig innan ákveðins fjárhags-
ramma [við gerð Enigma]. Það var
samt viðlíka erfitt að gera þessar
myndir. Að halda hasarkeyrslunni
gangandi í Bond og leggja alúð við
samtölin í Enigma. Svo reyndi ég að
læða meiri dýpt í Bond með frekari
samtölum, á meðan á hinn bóginn ég
reyndi að auka hasarinn í Enigma, á
kostnað samtalanna.“
– Hefurðu ekkert fundið fyrir að
vera orðinn kröfuharðari eftir allan
munaðinn sem þú vandist við tökur á
Bond-myndinni?
„Ég var hræddur um að það kynni
að gerast en sem betur fer hef ég
komið mér nokkuð örugglega niður
á jörðina aftur, er ekkert ofdekraður
lengur.“
– Ólíkt öðrum kvikmyndagerðar-
mönnum sem hófu ferilinn í sjón-
varpi þá hefur þú aldrei sagt skilið
við ræturnar.
„Nei, ég þrífst á fjölbreytinni sem
fylgir því að gera kvikmyndir, heim-
ildamyndir og vinna fyrir sjónvarp
jöfnum höndum. Maður getur orðið
þreyttur á seinagangi kvik-
myndanna.“
– Þú ert frægastur fyrir þættina
þar sem þú hefur fylgst með sjö ára
millibili með lífi venjulegra Breta og
hvernig þeir hafa vaxið úr grasi.
Hvernig kom það til?
„Ég fékk það verkefni árið 1964
að draga upp mynd af Englandi með
augum sjö ára barna. Þátturinn sló í
gegn og þótti einkar kröftug sam-
tímalýsing þannig að sjö árum síðan
datt okkur í hug að endurnýja kynn-
in við þau og síðan þá höfum við
haldið áfram, heimsótt þau með sjö
ára millibili og árið 1998 voru þau
orðin 42 ár. Næsti þáttur verður því
gerður 2005. Ég er mjög stoltur af
þessu verki mínu og það er einstakt í
sögu hreyfimyndanna. Nú er ég
byrjaður á nýju verkefni í Banda-
ríkjunum þar sem ég mun fylgjast
með níu hjónum á tveggja ára fresti í
tíu ár.“
– Og nú ertu búinn með aðra
mynd?
„Já, hún heitir Enough og er um
heimilisofbeldi, með Jennifer Lopez
í aðalhlutverki.“
– Þú kannt vel við að búa til mynd-
ir í Hollywood?
„Já, hér á ég heima og hér vil ég
starfa ... stundum.“
Ráðgátur
á rauna-
stundu
Hann leikstýrði síðustu Bond-mynd og gerði ein-
hverja athyglisverðustu heimildaþáttaröð sem gerð
hefur verið. Skarphéðinn Guðmundsson ræddi við
breska kvikmyndagerðarmanninn Michael Apted
um feril hans og nýjustu myndina, Enigma.
Dougray Scott og Kate Winslet leika unga eldklára Breta í þjónustu breska hersins sem lenda í æsilegu kapp-
hlaupi við að finna lausn á mikilvægum dulkóða nasista áður en það er um seinan.
Michael Apted er leikstjóri ensku njósnamyndarinnar Enigma sem frumsýnd er um helgina
skarpi@mbl.is
Michael Apted