Morgunblaðið - 22.01.2002, Síða 54

FÓLK Í FRÉTTUM
54 ÞRIÐJUDAGUR 22. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SÍMI 564 0000 - www.smarabio.is5 hágæða bíósalir
Miðasala opnar kl. 15
Sýnd kl. 4.Sýnd kl. 5.30, 8 og 10.30.
Sýnd kl. 4, 6, 8 og 10.
Sýnd í LÚXUS kl. 6 og 10. B.i. 12 ára
„Besta mynd ársins“
SV Mbl
„Þvílík bíóveisla“ HVS Fbl
Ævintýrið lifnar viði i li i
Sýnd kl. 10.30. B.I.16 ára.




1/2
Ungfrú Skandinavía
Íris Björk Ljóskur
landsins
sameinist!




DV




Mbl
ÓHT Rás 2
Kvikmyndir.com
l
i i .
Magnaður og blóðugur
þriller frá Hughes-bræðr-
um sem fór beint á
toppinn í USA
Þegar London
var heltekin
hræðslu þurfti
leynilögreglu-
mann sem var
á undan sinni
samtíð
til að leysa
dularfyllsta
morðmál
allra tíma.

Kvikmyndir.com
Dúndrandi gott
snakk með
dúndrandi góðri
gamanmynd
Glæný leysigeislasýning í sal-1
á undan myndinni
Gwyneth Paltrow Jack Black
Frá höfundum
„There´s Something
About Mary“ og „Me
myself & Irene“ kemur
Feitasta gamanmynd
allra tíma
UM þessar mundir er hálf öld liðin
síðan Marlon Brando markaði sín
fyrstu spor í kvikmyndasöguna. Það
var á jólum 1951, er hann kom, sá og
sigraði í kvikmyndagerð Elia Kazan
á Sporvagninum Girnd – A Streetcar
Named Desire. Árið áður hafði hinn
26 ára leikari reyndar háð frumraun
sína á tjaldinu, í stríðsmyndinni The
Men, eftir Fred Zinneman, en hún
vakti litla athygli þrátt fyrir rómaða
frammistöðu Brandos.
Á eyrinni hleypti hinsvegar af stað
stórbrotnum, en mishæðóttum ferli.
Var fyrsta grundvallarhlutverkið á
sigurferli manns sem er einn af ris-
um kvikmyndasögunnar. Yngstu
bíógestir samtímans, sem hafa ekki
barið manninn augum í öðru en
draslinu sem hann hefur gert sig
ánægðan með uppá síðkastið, rennir
ekki grun til stöðu hans í sögunni.
Þar sem hann situr keikur við hliðina
á helstu snillingunum í bandarískri
leikarastétt, einsog Jack Nicholson,
Paul Newman, Humphrey Bogart,
Spencer Tracy, James Cagney,
Dustin Hoffman, Robert De Niro,
auk örfárra annarra. Fáir ef nokkrir
eru virtari en hann og enginn hefur
haft viðlíka áhrif á leik og leikara-
stéttina á síðari áratug 20. aldarinn-
ar og Brando. Hann var virkur túlk-
andi í anda Stanislavsky, einn af
frumkvöðlum leikstíls hans, skil-
greindur „method acting“ á enskri
tungu og varð, fyrir tilstilli Brandos,
byltingarkennd fyrir fjölda sam-
ferðamanna hans og þær kynslóðir
leikara sem á eftir hafa komið.
Brando hefur frá fyrstu
tíð farið óragur sínar eigin
leiðir og jafnan átt í úti-
stöðum við kerfið. Verið
hvergi smeykur við að
láta óbeit sína í
ljósi á iðnaðarstefnu Hollywood, ekki
síst stjörnukerfið og -dýrkunina.
Þessi litríka persóna hefur í marg-
gang hætt ferli sínum í kvikmynda-
borginni fyrir pólitískar skoðanir. Þá
hefur hann einnig verið tilbúinn að
taka að sér nánast hvaða vesaldar-
hlutverk sem er, ef rétti verðmiðinn
hefur hangið á því. Hann er einn af
ráðgátum kvikmyndanna, hefur
jafnan kært sig kollóttan um skoð-
anir annarra. Þrátt fyrir allt, eigum
við ekki eftir að sjá neinn fara í fötin
hans.
Efnilegur uppreisnarseggur
Brando fæddist í Omaha í Nebr-
aska 1924. Fljótt bar á uppreisnar-
eðlinu, því á táningsárunum var
Brando vikið úr herskólanámi fyrir
óhlýðni og agaleysi. Fyrsta launaða
starfið sem hann tók að sér var að
grafa skurði. Metnaðarleysi piltsins
fór svo fyrir brjóstið á föður hans að
hann bauðst til að kosta Brando til
hvaða náms sem væri, ef hann rifi sig
uppúr moldargreftrinum. Brando
ákvað að leggja út á leiklistarbraut-
ina, hafði kynnst henni lítillega þar
sem móðir hans var stjórnandi leik-
húss í heimaborginni.
Brando tók pjönkur sínar og hélt í
austurátt, til New York, háborgar
leikhússlífsins í Vesturheimi. Settist
við nám í fræðum Stanislavsky, hjá
hinum sögufræga leiklistarkennara,
Stellu Adler. Síðar hvarf hann til
Lees Strasberg. Þau tvö voru virt-
ustu kennararnir í borginni og skól-
uðu nánast alla þá sem eitthvað áttu
eftir að láta kveða að sér á ofanverðri
síðustu öld. Eftir að hafa háð frum-
raun sína í Bobino (’43), komst
Brando á langþráðir fjalir
Broadwayleikhúsanna ári
síðar, í I Remember
Mama. Fyrir frammi-
stöðu hans í Truckling
Café (’46) var hinn liðlega
tvítugi Brando kjörinn
„efnilegasti leikarinn á
Broadway“.
Hlutverkið sem olli
straumhvörfum í lífi leik-
arans Brando var
Stanley Kowalski í
uppsetningu Elias
Kazan á A
Streetcar Named
Desire – Spor-
vagninn Girnd
(’47). Var þunga-
miðjan í mögn-
uðu verki Tenn-
essee Williams, gæddi hinn
rustalega Kowalski smitandi kyn-
þokka, tilfinningahita og heiðarleika.
Hollywood var ekki sein á sér að
renna á blóðlyktina, þarna var ný
stjarna í uppsiglingu, enginn vafi á
að hinn stórglæsilegi afburðaleikara
hafði allt til að bera sem til þurfti að
slá í gegn á tjaldinu. Að hætti húss-
ins hunsaði Brando alla útsendara
kvikmyndaiðnaðarins, sagðist vera
andstjarna, sem var í sjálfu sér ekk-
ert annað en nýtt stjörnuafbrigði;
viðbrögðin færðu honum jafnvel
meiri frægð en nokkurt topphlut-
verk.
Allt fjaðrafokið gerði það eitt að
verkum að Hollywood þráði hann
meira en nokkru sinni fyrr og það
óhjákvæmilega gerðist 1950, þegar
Brando samþykkti að taka þátt í
óháðri kvikmyndagerð á vegum
framleiðandans Stanley Kramer.
Viðfangsefnið var hlutverk her-
manns sem var lamaður frá mitti og
niður, í myndinni The Men, undir
stjórn Freds Zinneman. Samkvæm-
ur leikreglum Stanislavskys, dvaldi
leikarinn í mánuð á hersjúkrahúsi
fyrir lamaða stríðsmenn, til að búa
sig sem best undir hlutverkið og
gagnrýnendur héldu ekki höfði af
ánægju. Hinsvegar brugðust áhorf-
endur gjörsamlega, enda aldrei verið
ginnkeyptir fyrir sársaukafullum
harmsögum.
Fastagestur í boði
Óskars frænda
Allt fór á sama veg er Kaazan til-
kynnti að Brando hygðist endurtaka
hlutverk sitt í kvikmyndagerð Spor-
vagnsins. Myndin var einstök sigur-
ganga á Óskarsverðlaunahátíðinni
fyrir hálfri öld; var kjörin besta
myndin og allir meðleikarar hans
hlutu hin eftirsóttu verðlaun, þau
Vivian Leigh, Karl Malden og Kim
Hunter, ásamt Kazan. Brando var
tilnefndur en hví hann var sniðgeng-
inn er eitt af stóru undrum Akadem-
íunnar til þessa dags.
Leiðir þeirra Kazans lágu aftur
saman við gerð hinnar vel heppnuðu
Viva Zapata (’52), þar sem Brando
var aftur tilnefndur fyrir frammi-
stöðuna í titilhlutverki uppreisnar-
foringjans. Eftir að hafa yfirgefið
kvikmyndagerð hinnar frönsku La
Rouge et le Noir, eftir ósætti við
leikstjórann, Claude Autant-Lara,
tók Brando að sér hlutverk Mark-
úsar Antoníusar í Julius Ceasar
(’53). Túlkun hans var vægast sagt
umdeild, hann umlaði textann sem
aldrei fyrr, en var engu að síður til-
nefndur til Óskars fyrir þriðja hlut-
verkið í röð.
1954 kúventi leikarinn og tók að
sér aðalhlutverk uppreisnargjarns
leiðtoga mótorhjólatöffara í The
Wild One, þar sem mótleikari hans
var Lee Marvin. Auglýsingaplakatið
er eitt það frægasta í sögunni. Sama
ár átti hann eina sína bestu stund
frammi fyrir tökuvélunum, sem út-
brunninn hnefaleikari og hafnar-
verkamaður í Á eyrinni – On the
Waterfront. Að þessu sinni færði
samstarf þeirra Kazans, leikaranum
Óskarsverðlaunin. Í kjölfarið fylgdi
Desiree (’54), fyrstu vonbrigðin á
ferlinum. Brando hlaut góða dóma
fyrir túlkun sína á Napóleon, en
myndin í heild og aðsóknin, olli von-
brigðum.
Í Guys and Dolls (’55) sýndi
Brando fjölhæfni sína, þar sem hann
söng og dansaði af miklum móð á
móti stjörnum á borð við Frank Sin-
atra, í vel heppnaðri kvikmyndagerð
söngleiksins. Teahouse of the Aug-
ust Moon (’56), önnur kvikmynda-
gerð Broadwaysmells, fylgdi fast á
eftir, áður en hann hóf leik í Sayon-
ara (’57), sem færði leikaranum enn
eina Óskarsverðlaunatilnefninguna.
Skellir sjöunda áratugarins
Einn aðalkeppinautur Brandos á
þessum árum, og merkur liðsmaður
Stanislavskyskólans, Montgomery
Clift, lék á móti honum í seinna-
stríðsmyndinni The Young Lions
(’58). Þetta var í eina skiptið sem
þessir stórleikarar léku saman og
myndin hefði mátt marka dýpri spor
hvað útkomuna snerti, þó myndin
fengi ágæta dóma og enn betri að-
sókn. Næsta verkefni, The Fugitive
Kind (‘60), varð hinsvegar fyrsti, al-
varlegi skellurinn á ferlinum og að
fenginni þeirri slæmu reynslu setti
Brando á stofn eigið framleiðslufyr-
irtæki til að standa að næsta stór-
virki, vestranum One Eyed Jacks
(’61). Því fór fjarri að hún kæmist
andskotalaust á koppinn, heldur
varð einn dýrasti höfuðverkur kvik-
myndasögunnar. Eftir að Kubrick
og Peckinpah gáfust upp við að leik-
stýra aðalleikaranum/framleiðand-
anum, settist Brando sjálfur í leik-
stjórastólinn. Þegar þessi
sérviskulegu vestri var loks sýndur,
voru viðtökurnar ásættanlegar en
myndin orðin það dýr að hún mun
seint sýna hagnað. Ári síðar gekk
endurgerð The Mutiny on the
Bounty – Uppreisnin á Bounty, í
gegnum hliðstæðar fæðingarhríðar.
Linnulausar kröfur Brandos plög-
uðu kvikmyndagerðina, menn komu
og fóru, allir dönsuðu í kringum
höfðingjann. Það kostaði MGM 19
milljónir dollara, sem var fáheyrð
summa á þessum tíma, að púsla
myndinni saman. Þegar hún brást
hvað aðsóknina snerti, seig frægð-
arsól stjörnunnar hratt niður á
stjörnuhimninum. Tveir risavaxnir
aðsóknarskellir í röð var meira en
jafnvel sjálfur Brando gat staðið
óbeygður undir.
MARLON
BRANDO I.
Brando vakti
fyrst veruleg
a athygli í A
Street-
car Named D
esire, árið 195
1.
Marlon Brando; alblóðugur hafnarverkamaður í ÁEyrinni ásamt Karl Malden og Evu Marie Saint.
Stjörnurkvikmyndanna
eftir Sæbjörn Valdimarsson
Brando sem
ofurtöffarinn
Johnny
Strabler í
myndinni
The Wild
One.
SPORVAGNINN GIRND – A STREETCAR
NAMED DESIRE (1951)




Elia Kazan flytur kynngimagnaða Broad-
way-uppsetningu sína á öndvegisverki Tennessee
Williams yfir á tjaldið, með sögulegum árangri. Viv-
ian Leigh og Brando fara með hlutverk sem skráð er
með feitu letri í leikhús- og kvikmyndasögunni;
Blanche DuBois og Stanley Kowalski. Leigh er
ógleymanlega brothætt sem hin fallna Suð-
urríkjamær sem tapar endanlega áttum í lélegum
húsakynnum systur sinnar (Hunter) og mágs (Kow-
alski) niður í New Orleans. Hunter og Malden eru
nánast óaðfinnanleg, sá síðarnefndi í hlutverki von-
biðils Leigh, en yfir öllum gnæfir Brando í hlutverki
hins pólskættaða rustamennis. Það geislar af honum
krafturinn í einum magnaðasta leik kvikmyndasög-
unnar.
Á EYRINNI – ON THE
WATERFRONT (1954)




Ekki aðeins ein besta mynd sjötta áratug-
arins heldur allra tíma, í sínum svart/hvíta stórfeng-
leik. Brando leikur uppgjafa boxara sem fyrir orð
stóra bróður (Rod Steiger) dregst inn í glæpastarf-
semina á eyrinni í New York. Sættir sig ekki við að-
ferðir þorparanna og snýst hugur fyrir orðastað
stúlkunnar sinnar (Eva Marie Saint) og hverf-
isklerksins (Karl Malden). Sögufrægur leikhópur
vinnur glæsta sigra og það er mál flestra að hér vinni
Brando sinn stærsta leiksigur fyrr og síðar. Kazan
heldur vel utan um beitta ádeilu á eitt meginböl
bandarísks þjóðlífs, skipulagða glæpastarfsemi.
Myndin hefur elst með prýði, boðskapur hennar og
ágæti er engu síðra í dag en fyrir hálfum fjórða ára-
tug. Fékk Óskarinn sem besta mynd, fyrir handrit,
töku og leik Brandos og Saints.
VIVA ZAPATA (1952)




Mikilfengleg ævisaga mexíkóska uppreisn-
armannsins Zapata (Marlon Brando), sem átti ríkan
þátt í byltingunni gegn spilltum stjórnvöldum fyrir
u.þ.b. öld. Þjóðhetjan var þó að lokum svikin af þeim
sem síst skyldi. Fjallar engu síður um hugsjónir og
óréttlæti en byltinguna, í kjarnmiklu handriti Johns
Steinbeck. Anthony Quinn fékk Óskarsverðlaunin
(fyrir aukahlutverk), en Brando varð að láta sér
nægja enn eina af mörgum tilnefningum fyrir glæsi-
lega túlkun á hinum hálfvillta byltingarmanni. Hlaut
hinsvegar að launum verðlaun Bresku kvik-
myndakademíunnar, Samtaka kvikmyndagagnrýn-
enda New York og þá var hann kjörinn besti leikari
ársins á Cannes.